Η «κυκλική οικονομία» δίνει νέες ευκαιρίες στους μικρομεσαίους

Αναπτυξιακή… διέξοδο σε πολλές ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις μπορεί να δώσει η ενασχόλησή τους με την κυκλική οικονομία, σύμφωνα με τη Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας (ΓΣΕΒΕΕ), οι οποία προχωρά και στην κατάθεση πέντε συγκεκριμένων προτάσεων πολιτικής.

Οι προτάσεις καταγράφονται σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της Συνομοσπονδίας από την αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πειραιώς Κωνσταντίνα Κοτταρίδη και στην περίπτωση που υιοθετηθούν, εκτιμάται ότι θα δώσουν προοπτική σε αρκετούς κλάδους που δραστηριοποιούνται κατά βάση οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Πολύ δε περισσότερο, όταν η Ελλάδα, σύμφωνα με τη μελέτη, καταγράφει και συγκριτικά πλεονεκτήματα στο συγκεκριμένο τομέα.

Μάλιστα αναφέρεται ότι οι πιο ελκυστικοί, κλάδοι για την κυκλική οικονομία, είναι αυτοί των πλαστικών, των κατασκευών, των προϊόντων βιολογικής προέλευσης και των τροφίμων.

Τα οφέλη της κυκλικής οικονομίας (σ.σ. που στηρίζεται στην ελαχιστοποίηση των αποβλήτων και την ανακύκλωση) για τις μικρές επιχειρήσεις, είναι αδιαμφισβήτητα, ωστόσο, αυτά, είναι προφανές ότι εξαρτώνται από την υιοθετηθείσα στρατηγική, το βαθμό στον οποίο οι επιχειρηματικές διαδικασίες είναι κυκλικές, το περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιείται η επιχείρηση και από το ρόλο της στην αλυσίδα αξίας.

Παρ’ όλα αυτά εντοπίζονται έξι γενικά επιχειρησιακά οφέλη για τις μικρές επιχειρήσεις όπως:

* Μειωμένη έκθεση στην άνοδο και στη μεταβλητότητα των τιμών των πόρων. Η αυξανόμενη έλλειψη μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων (π.χ. ορυκτά καύσιμα, μέταλλα και ορυκτά) έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών των πόρων και την αστάθεια των τιμών, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα υψηλότερο κόστος υλικών για τις επιχειρήσεις. Με την υιοθέτηση στρατηγικών και πρακτικών κυκλικής οικονομίας οι επιχειρήσεις μπορούν να μειώσουν την ποσότητα υλικών που χρειάζονται για την παραγωγή τους και να καλύψουν τις ανάγκες των πελατών τους. Με αυτόν τον τρόπο μειώνουν την έκθεσή τους στον κίνδυνο αυξανόμενων και πιο ασταθών τιμών των πόρων.

* Η κυκλική σκέψη διεγείρει την καινοτομία. Παρέχει μια νέα οπτική για να εξετάσει το επιχειρησιακό μοντέλο και τις λειτουργίες μιας επιχείρησης. Η εξέταση αυτής της νέας οπτικής μπορεί να προσφέρει νέες ιδέες και να τονώσει την καινοτομία.

* Δημιουργεί ένα πράσινο προφίλ. Οι καταναλωτές, οι επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις γνωρίζουν όλο και περισσότερο τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των προϊόντων που χρησιμοποιούν. Ως εκ τούτου, είναι πιο συντονισμένοι στην αειφορία όταν λαμβάνουν τις αποφάσεις αγοράς τους. Με την υιοθέτηση στρατηγικών και πρακτικών κυκλικής οικονομίας, οι επιχειρήσεις μπορούν να μειώσουν το περιβαλλοντικά κόστη των προϊόντων τους και έτσι να διαφοροποιηθούν από τους ανταγωνιστές τους.

* Ανοίγει νέες αγορές και ευκαιρίες για ανάπτυξη. Οι κυκλικές λύσεις μπορούν επίσης να δημιουργήσουν νέες αγορές. Για παράδειγμα, στη βιομηχανία κλωστοϋφαντουργικών υπάρχουν διάφορες επιχειρήσεις που παράγουν νήματα από απορρίμματα κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων. Δεδομένου ότι οι καταναλωτές αναζητούν βιώσιμα ρούχα, αυτό έχει εξελιχθεί σε μια ξεχωριστή αγορά, η οποία λειτουργεί δίπλα στην αγορά των «κανονικών» κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων.

* Αυξάνει την εμπιστοσύνη των πελατών και δημιουργεί πιο σταθερές ροές εσόδων.

Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η υιοθέτηση πολιτικών που θα προωθήσουν τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία αποτελεί βασικό πυλώνα για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας αφού η Ελλάδα παρουσιάζει μεγάλες δυνατότητες εφαρμογής αυτού του οικονομικού μοντέλου εξαιτίας των διαθέσιμων πόρων και των αναξιοποίητων δευτερογενών πόρων και αποβλήτων, του πρωτογενούς τομέα ο οποίος παρουσιάζει μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού, του διαθέσιμου πλαισίου στρατηγικής της Ε.Ε και των διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων, των γνώσεων και της εξειδίκευσης Ελλήνων επιστημόνων και των αλλαγών που γίνονται στον τομέα διαχείρισης αποβλήτων.

Τα εμπόδια

Την ίδια στιγμή, πολλά είναι τα εμπόδια που δεν επιτρέπουν στις μικρές επιχειρήσεις και κατ΄ επέκταση στις ελληνικές μικρές επιχειρήσεις να υιοθετήσουν επιχειρηματικά μοντέλα της κυκλικής οικονομίας.

Στη βιβλιογραφία εκτιμάται ότι τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις κατά την υλοποίηση δραστηριοτήτων που αφορούν την κυκλική οικονομία σχετίζονται συχνότερα με την οργανωτική κουλτούρα και τη διαχείριση απέναντι σε περιβαλλοντικά ζητήματα, την έλλειψη κεφαλαίων για τη στήριξη βιώσιμων δραστηριοτήτων και καινοτομίας, την έλλειψη επαρκούς κρατικής υποστήριξης/κατάλληλης νομοθεσίας (ευκαιρίες δημόσιας χρηματοδότησης, κατάρτιση, κατάλληλες φορολογικές πολιτικές, κλπ.), καθώς και με την έλλειψη πληροφοριών σχετικά με τα οφέλη από την εφαρμογή μιας κυκλικής οικονομίας,

Στα παραπάνω, θα πρέπει να προστεθούν μεταξύ άλλων το υψηλό επίπεδο γραφειοκρατίας στην παρακολούθηση και την υποβολή στοιχείων σχετικά με την απόδοση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στον τομέα της κυκλικής οικονομίας, η έλλειψη εσωτερικών τεχνικών ικανοτήτων που διευκολύνουν τη μετάβαση σε επιχειρηματικά μοντέλα που επιτρέπουν την εφαρμογή βιώσιμων τεχνολογιών παραγωγής και κατανάλωσης, αλλά και την ανεπαρκή υποστήριξη από τους προμηθευτές και τους καταναλωτές λόγω του χαμηλού ενδιαφέροντος τους για περιβαλλοντικά ζητήματα.

Στη βάση των όσων αναφέρθηκαν, η ΓΣΕΒΕΕ καταθέτει τις εξής προτάσεις για την υπέρβαση των εμποδίων και την «κινητροδότηση» των μικρομεσαίων επιχειρήσεων να επενδύσουν στην κυκλική οικονομία.

1. Μετατροπή της κυκλικής οικονομίας σε κινητήρια δύναμη για τις μικρές ελληνικές επιχειρήσεις

Πολλές μικρές επιχειρήσεις στερούνται τις δεξιότητες, το δίκτυο και τις ικανότητες να αξιοποιούν τα πιθανά οφέλη από τον κυκλικό σχεδιασμό, τις κυκλικές διαδικασίες παραγωγής και τα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια πρόκληση για τις μικρές επιχειρήσεις να ενσωματώσουν την κυκλική οικονομία στην κύρια επιχειρηματική τους δραστηριότητα, δεδομένου ότι τα υφιστάμενα δίκτυα, η κουλτούρα και η τεχνογνωσία τους βασίζονται σε γραμμικές επιχειρηματικές διαδικασίες παραγωγής. Συνεπώς, μια πρόταση θα ήταν η δημιουργία ενός εθνικού φόρουμ –“ Circular Greece”- ικανό να φέρει σε επαφή τις μικρές επιχειρήσεις, τις αρχές και τα πανεπιστήμια να συνεργαστούν προσφέροντας γνώσεις σε διάφορους τομείς και να συμβάλλουν στην επίτευξη της κυκλικής μετάβασης της Ελληνικής μικρής επιχειρηματικής κοινότητας.

Επιπλέον, θα πρέπει να δημιουργηθεί-χρηματοδοτηθεί μια πρωτοβουλία για την προώθηση της ανάπτυξης των κυκλικών επιχειρήσεων μέσα από φορείς εκπροσώπησης των ΜμΕ επιχειρήσεων από όπου οι μικρές επιχειρήσεις θα αντλούν πληροφορίες σχετικά με ευκαιρίες για την εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας και την πρακτική εφαρμογή των κυκλικών επιχειρηματικών μοντέλων. Στο πλαίσιο αυτό, μια τέτοια πρωτοβουλία θα ενισχύσει την τεχνογνωσία και τις δεξιότητες στις μικρές επιχειρήσεις, θα δημιουργήσει ένα δίκτυο σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας και θα παράσχει συμβουλευτικές υπηρεσίες εμπειρογνωμόνων σε κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα.

2. Προώθηση της έρευνας και ανάπτυξης για κυκλικές λύσεις και τεχνολογίες

Ο μετασχηματισμός σε μια κυκλική οικονομία απαιτεί επενδύσεις στην έρευνα, την καινοτομία, την ανάπτυξη, το σχεδιασμό προϊόντων, τις διαδικασίες παραγωγής, την ανακατασκευή, την ανακύκλωση, τα βιολογικά υλικά, τα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα και τα προϊόντα χωρίς προβληματικές χημικές ουσίες. Στο πλαίσιο αυτό, μια πρόταση θα ήταν η χορήγηση νέας χρηματοδότησης στην κυκλική οικονομία μέσω μακροπρόθεσμων επιδοτήσεων από ταμεία όπως αυτά που πρόκειται να δημιουργηθούν:

▶ το ταμείο μεταφοράς τεχνολογίας (TTfund) και

▶ το ταμείο επιτάχυνσης (Accelerator Fund). Επιπλέον, η συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων και ερευνητικών κέντρων θα εξασφαλίσει ότι τα αποτελέσματα της έρευνας μπορούν εύκολα να τεθούν σε εφαρμογή θα επιταχυνθεί η μετάβαση στην κυκλική οικονομία συμβάλλοντας παράλληλα στην ανάπτυξη και την απασχόληση.

3. Προώθηση της χρηματοδότησης για τις μικρές κυκλικές επιχειρήσεις

Πολλές μικρές επιχειρήσεις που επιθυμούν τη μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στην εύρεση χρηματοδότησης. Στο πλαίσιο αυτό, μια πρόταση θα ήταν η χρησιμοποίηση των ήδη υφιστάμενων ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων, όπως:

▶ Horizon 2020: είναι το χρηματοδοτικό μέσο που υλοποιεί την πρωτοβουλία της στρατηγικής 2020 και που αποσκοπεί στην εξασφάλιση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης,

▶ COSME: το COSME είναι το ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την ανταγωνιστικότητα των Μικρών και Μεγάλων Επιχειρήσεων.

▶ LIFE: Το Πρόγραμμα LIFE είναι το ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό μέσο για το Περιβάλλον και την κλιματική δράση.

▶ Ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και Επενδυτικά ταμεία (ESIF): Τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία έχουν ως στόχο να επενδύσουν στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και στη βιώσιμη και υγιή ευρωπαϊκή οικονομία.

▶ Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (EFSI): Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων είναι μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του σημερινού ελλείμματος σε επενδύσεις στην ΕΕ.

Επιπλέον, σημαντική συνεισφορά στην επιτάχυνση της χρηματοδότησης μικρών επιχειρήσεων θα ήταν και η χρησιμοποίηση μη χρηματοοικονομικών εργαλείων όπως: 1) το Product Environmental Footprint (PEF), 2) Organizational Environmental Footprint, 3) EU Eco-Management and Audit Scheme (EMAS), 4) EU Ecolabel, 5) Environmental Technology verification programme (CETV) και 6) European Resource Efficiency Knowledge Centre (EREK) καθώς και η δημιουργία νέων χρηματοδοτικών μοντέλων και ενός κυκλικού επενδυτικού ταμείου υπό ιδιωτικό ή κρατικό έλεγχο. Το ταμείο θα έχει τη δυνατότητα να παρέχει μετοχές και εγγυήσεις και γενικά να μπορεί να αυξάνει το δανεισμό.

Ουσιαστικά, με βάση τα παραπάνω χρηματοδοτικά εργαλεία θα ενισχυθεί η χρηματοδότηση των κυκλικών μικρών επιχειρήσεων μέσω της αποτελεσματικότερης χρήσης του υφιστάμενου κεφαλαίου και την αυξημένη προσέλκυση κεφαλαίων σε κυκλική οικονομία.

4. Δημιουργία ενός ενιαίου σημείου εισόδου στις αρχές για τις επιχειρήσεις που συναντούν εμπόδια στην κυκλική μετάβαση

Οι επιχειρήσεις και ειδικότερα οι μικρές επιχειρήσεις που ασχολούνται με την κυκλική οικονομία αντιμετωπίζουν νέα και συχνά πιο ρυθμιστικά εμπόδια σε σχέση με άλλες επιχειρήσεις που οφείλεται στο γεγονός ότι τα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα είναι καινοτόμα και ότι οι κανονισμοί δεν περιλαμβάνουν τέτοιες κατηγορίες επιχειρήσεων που εργάζονται σε υφιστάμενες αλυσίδες αξίας. Η συνέπεια μπορεί να είναι να υπάρχει μια μεγάλη αναμονή πριν τη διευκρίνιση του κανονισμού που αφορά τα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα και η οποία συχνά παρεμποδίζει την ανάπτυξη νέων κυκλικών λύσεων. Στο πλαίσιο αυτό, μια πρόταση θα ήταν να δημιουργηθεί ένα ενιαίο σημείο εισόδου στις δημόσιες αρχές, όπου οι μικρές επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν εμπόδια στην ανάπτυξη των νέων κυκλικών λύσεων και επιχειρηματικών μοντέλων να μπορούν να υπογράψουν «πράσινες συμβάσεις» όπου θα γίνεται άρση των φραγμών αυτών. Ουσιαστικά, μια τέτοια σύμβαση θα δεσμεύει τις αρχές να συνεργαστούν με τις μικρές επιχειρήσεις να βρουν λύσεις και να επιταχύνουν την ανάπτυξη κυκλικών λύσεων με βάση τους υφιστάμενους κανονισμούς.

5. Αναθεώρηση της Οδηγίας για την Κυκλική Οικονομία (Eco-Directive)

Με την υπάρχουσα νομοθεσία για την κυκλική οικονομία τα κίνητρα των μικρών επιχειρήσεων δεν είναι επαρκή κάνοντας τις μικρές επιχειρήσεις να επιλέγουν λύσεις που αφορούν μόνο την ανακύκλωση και όχι το σχεδιασμό ενός κυκλικού προϊόντος. Στο πλαίσιο αυτό, μια πρόταση θα ήταν η αναθεώρηση της Οδηγίας για την κυκλική οικονομία (Eco-Directive) που θα είναι ικανή να αλλάξει την επιχειρηματική συμπεριφορά των μικρών επιχειρήσεων. Επιπλέον, η παροχή φορολογικών και οικονομικών κινήτρων θα ενισχύσει σημαντικά τη μετάβαση των μικρών επιχειρήσεων προς μια κυκλική οικονομία καθώς η δημιουργία κυκλικών προϊόντων θα είναι περισσότερα προσοδοφόρα από ότι η ανακύκλωση ή η ανακατασκευή του ίδιου του προϊόντος.