Η ιαπωνική οικονομία βρίσκεται σε κρίση εδώ και κάποιες δεκαετίες. Η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, αυτή των ΗΠΑ, πασχίζει μετά το 2008 να ανεβάσει στροφές, να λειτουργήσει με σταθερότητα τον κινητήρα της ανάπτυξης, αλλά -παρά την έκρηξη των χρηματιστηριακών δεικτών- δεν φαίνεται να τα έχει καταφέρει.

Η Ευρώπη, πάλι, διολισθαίνει αργά, αλλά σταθερά στην ύφεση, με ένα μεγάλο κομμάτι της, την περιφέρεια, να βρίσκεται σε αυτήν την κατάσταση επί χρόνια.

Το χειρότερο είναι ότι όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων, κι ενώ οι κεντρικές τράπεζες λαμβάνουν ήδη σειρά «αντισυμβατικών» μέτρων, με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πάντως να είναι η πιο συγκρατημένη, σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία.

Όπως οι περισσότεροι γνωρίζουν, το βασικό όπλο μιας κεντρικής τράπεζας είναι η μείωση των επιτοκίων. Πρόκειται για όπλο που έχει τόσο μεγαλύτερη ισχύ όσο υψηλότερο είναι το ύψος από το οποίο ξεκινάει η μείωσή τους.

Όπως έχει δείξει η εμπειρία των τελευταίων ετών, όταν τα επιτόκια είναι ήδη σε χαμηλά επίπεδα, η επίδραση του όπλου είναι πολύ μειωμένη. Το διαπίστωσε αυτό η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας, το διαπίστωσε και η FED.

Tόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ιαπωνία έχουν δοκιμαστεί επιπλέον διάφορα «μη συμβατικά μέτρα», όπως η ποσοτική χαλάρωση, το λεγόμενο QE, που έχει φέρει κάποιους καρπούς για την αμερικανική οικονομίας, χωρίς όμως να έχει κατορθώσει -τουλάχιστον προς το παρόν- να δώσει μια ξεκάθαρα αναπτυξιακή δυναμική

Η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας αποφάσισε πρόσφατα να ρίξει τεράστια ποσά στην οικονομία, αγοράζοντας και η ίδια μετοχές.

Την Παρασκευή, μάλιστα, υπήρξαν και δηλώσεις εκ μέρους του Jim O'Neil της Goldman Sachs, ενός από τους πλέον σεβαστούς «γκουρού» διεθνώς, σύμφωνα με τις οποίες η αγορά μετοχών από κεντρικές τράπεζες θα μπορούσε να έχει ευεργετικά αποτελέσματα.

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια οι κεντρικές τράπεζες έχουν αρχίσει να μετατρέπονται σε «αποθήκες» ομολόγων και άλλων αξιογράφων, τα οποία αγοράζουν ή αποκτούν ως «ενέχυρο» για να προσφέρουν ρευστότητα στο τραπεζικό τους σύστημα.

Υπό μία έννοια, λοιπόν, έχουν ήδη μετατραπεί σε «επενδυτές». Άρα, λένε αρκετοί ειδήμονες, γιατί να μην αγοράζουν και μετοχές;

Εμένα πάντως αυτή η εξέλιξη μου θυμίζει επικίνδυνα τον απελπισμένο χαρτοπαίκτη, ο οποίος, έχοντας προσπαθήσει ξανά και ξανά να ρεφάρει στο παιχνίδι, παίζει πλέον τα ρέστα του.

Η άμεση ανάμιξη μιας κεντρικής τράπεζας στο χρηματιστήριο συνιστά στην πράξη μεθοδευμένη αγορά μετοχών, όχι απλώς με δημόσιο χρήμα, αλλά και με χρήμα που μπορεί και να τυπώνεται γι' αυτόν τον σκοπό. Συνιστά επίσης και σημαντικό εν δυνάμει κίνδυνο καθώς οι διακυμάνσεις των μετοχών είναι πολύ μεγαλύτερες από ό,τι αυτές των ομολόγων.

Μια κεντρική τράπεζα, κατά κανόνα, διαθέτει τεράστιο ισολογισμό σε σχέση με τα ίδια κεφάλαιά της, ενώ έχει έναν και μόνο εγγυητή: το Δημόσιο της χώρας στην οποία ανήκει!

Άρα αυτό το μπάσταρδο είδος «κρατικού» καπιταλισμού φέρνει τελικά τον φορολογούμενο αντιμέτωπο με όλους τους πιθανούς κινδύνους, δημιουργώντας μια αίσθηση απόγνωσης εκ μέρους των εμπνευστών του.

Στην περίπτωση της Ιαπωνίας, που δεν έχει καταφέρει να συνέλθει εδώ και δεκαετίες, ίσως αυτή η απόγνωση να είναι πια δικαιολογημένη. Το γεγονός όμως ότι το φαινόμενο αρχίζει να φαίνεται «ευχάριστο» και στη υπόλοιπη Δύση είναι κατά την άποψή μου ιδιαίτερα ανησυχητικό.

Σημαίνει ίσως ότι η επιστροφή στην ανάπτυξη είναι πια πολύ δύσκολη υπόθεση. Ότι φοβούνται πως θα ακολουθήσουν στον δρόμο της Ιαπωνίας, για λόγους δομικούς. Ότι το «σύστημα» που ξέραμε φτάνει στα όριά του, αδυνατώντας να αντεπεξέλθει.

Κι αν είναι έτσι, όταν πέσουν στο τραπέζι και τα τελευταία χαρτιά, το σύστημα θα πρέπει να κάνει Re-start.

Διαδικασία που σε παλαιότερες εποχές, τουλάχιστον, έχει αποδειχτεί πολύ οδυνηρή για τις κοινωνίες, ακόμη και σε παγκόσμια κλίμακα...