Το προηγούμενο σημείωμα έθεσε τον προβληματισμό για τα επακόλουθα, αλλά και την αποτελεσματικότητα μιας πολιτικής που έχει ως επίκεντρο τη διασφάλιση «ανταγωνιστικότητας», μέσα από μέτρα που αποσκοπούν κυρίως στον περιορισμό του κόστους.

Στο ερώτημα αν υπάρχει εναλλακτική, η απάντηση βρίσκεται στη διαστρωμάτωση του πληθυσμού, στις καινοτομίες και στην αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού.

Η Ευρώπη έχει συνολικά έλλειψη ανταγωνιστικότητας. Κι αυτό, σύμφωνα με αρκετούς οικονομολόγους, δεν είναι αποτέλεσμα των ωρών εργασίας του μέσου Ευρωπαίου, ή του μέσου Έλληνα, ούτε του μισθού που παίρνει.

Κατά την εκτίμησή τους, περισσότερο οφείλεται στη γήρανση του πληθυσμού, στη στασιμότητά του (που σημαίνει ότι σταδιακά μειώνεται ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός) και στην περιορισμένη «ροπή» των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών προς την έρευνα και την καινοτομία, ιδίως δε σε καθαρόαιμους παραγωγικούς τομείς.

Στις αναπτυσσόμενες χώρες, είτε αυτές είναι στην Ανατολή είτε στη Λατινική Αμερική, η εικόνα είναι λίγο-πολύ γνωστή. Δεν υπάρχουν μόνον συνταρακτικοί ρυθμοί αύξησης του πληθυσμού, αλλά και μια αντεστραμμένη πυραμίδα, προς όφελος των νέων, σε σχέση με τις γερασμένες κοινωνίες της Δύσης.

Ταυτόχρονα, το μέγεθος των αγορών τους, σε συνδυασμό με τους ελεύθερους όρους λειτουργίας της «παγκοσμιοποιημένης» αγοράς, τους δίνει τη δυνατότητα να «απαιτούν» μεταφορά τεχνογνωσίας από τις χώρες του δυτικού κόσμου.

Το πιθανότερο, δε, με αυτά τα δεδομένα είναι ότι σύντομα (σε όρους δεκαετιών) θα είναι εκείνες που θα καθορίζουν τους όρους του παιχνιδιού κι όχι οι χώρες της Δύσης, ή τουλάχιστον όχι η Ευρώπη.

Με τα δεδομένα των τελευταίων αιώνων, κάτι τέτοιο θα αποτελέσει μεγάλη ανατροπή. Αν ανατρέξουμε όμως λίγο πιο βαθιά στον χρόνο, θα δούμε ότι η εικόνα αυτή είναι μάλλον λανθασμένη (μια προσέγγιση της ιστορικής πραγματικότητας με εξαιρετικό ενδιαφέρον κατέγραψε πρόσφατα σε άρθρο του στο Euro2day.gr o καθηγητής Ν. Φίλιππας).

Με εξαίρεση κάποιους αιώνες, οι πραγματικά μεγάλες δυνάμεις του κόσμου βρίσκονταν εκτός Ευρώπης, είτε επρόκειτο για τους Κινέζους, είτε για τους Ινδούς, είτε για τα Αραβικά Χαλιφάτα.

Η πάλαι ποτέ κατακερματισμένη και λεηλατημένη Ευρώπη, χωρίς πλουτοπαραγωγικές πηγές, χωρίς κρίσιμη μάζα πληθυσμού, κατάφερε να επιβληθεί τους τελευταίους αιώνες στο παγκόσμιο στερέωμα, στηριγμένη σε καινοτομίες, που είχαν σχέση όχι μόνο με την τεχνολογία, αλλά και με νέους οικονομικούς «θεσμούς», όπως ήταν η μορφοποίηση του τραπεζικού συστήματος.

Εκεί βρίσκεται και σήμερα το κλειδί της επιτυχίας. Η Ευρώπη, άρα και η Ελλάδα, θα έπρεπε να δώσει απόλυτη έμφαση στην «αναζωογόνηση» της κοινωνίας της, στην αποθάρρυνση της υπογεννητικότητας, στη μόρφωση του πληθυσμού της σε τομείς αιχμής κρίσιμους για την παραγωγή και την ανάπτυξη, στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς την έρευνα και την καινοτομία.

Δυστυχώς, τίποτε από όλα αυτά δεν φαίνεται να συμβαίνει, ιδιαίτερα στη χώρα μας.

Τουναντίον, τα πράγματα κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Με τα τελευταία φορολογικά μέτρα, η τεκνοποίηση τιμωρείται αντί να επιβραβεύεται. Η παιδεία εξακολουθεί να βρίσκεται σε φάση αποσύνθεσης, ενώ ολοένα και μεγάλο τμήμα της νεολαίας αναζητά την τύχη του στο εξωτερικό. Ιδίως όταν διαθέτει σημαντικά τυπικά και ουσιαστικά «εφόδια».

Ομοίως, παρά τις ελάχιστες επιμέρους προσπάθειες, που μοιάζουν με μικρά βλαστάρια στο παγωμένο τοπίο της ελληνικής κρίσης, η καινοτομία και η έρευνα αποτελούν είδος σε ουσιώδη ανεπάρκεια.

Στην ουσία, η κάθε είδους καινοτομία πασχίζει να επιβιώσει στη χώρα μας. Σε κάθε της βήμα στραγγαλίζεται από εδραιωμένες παλαιομοδίτικες νοοτροπίες, από μια αβυσσαλέα αντίσταση στην οποιαδήποτε αλλαγή, από την ίδια τη «διαπλοκή», που εξακολουθεί να ζει και να βασιλεύει εις βάρος της αξιοκρατίας.

Με αυτόν τον τρόπο, όμως, το πιο πολύτιμο εθνικό κεφάλαιο, οι ιδέες, οι δεξιότητες, η δυναμική των νεότερων γενεών απαξιώνονται.

Κάποτε, θυμάμαι, όταν ακόμη ήταν στα σπάργανα η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ορισμένοι φώναζαν ότι «θα γίνουμε γκαρσόνια των Ευρωπαίων».

Πολύ φοβάμαι ότι αν συνεχίσουμε έτσι η πραγματικότητα των επόμενων δεκαετών θα είναι πολύ χειρότερη.