Πολλά χρόνια πριν ο ακροδεξιός Γάλλος συγγραφέας Ρενό Καμύ διαδώσει την συνομωσιολογική θεωρία της «μεγάλης αντικατάστασης», (των λευκών Ευρωπαίων από μετανάστες), αποδίδοντας την σε σκοτεινά συμφέροντα, είχε κυκλοφορήσει μία μελέτη του ΟΗΕ με τον τίτλο «Μετανάστευση Αντικατάστασης: Είναι μια λύση για τη μείωση και τη γήρανση πληθυσμών;»
Κατά τη μελέτη εκείνη του Μαρτίου 2000, (την οποία μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικά εδώ) οι περισσότερες από τις ανεπτυγμένες χώρες θα αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα, τα επόμενα 50 χρόνια, από τη γήρανση του πληθυσμού και την υπογεννητικότητα.
Προβλήματα για τα οποία, όπως σημείωναν οι συγγραφείς, η πιο ρεαλιστική λύση θα ήταν η συχνά μαζική μετανάστευση άλλων πληθυσμών στο έδαφος τους. Οι συντάκτες της υποστήριζαν επίσης ότι χώρες όπως η Ιταλία η Γερμανία και η Ιαπωνία, θα χρειάζονταν συνολικά μεταναστευτική αναπλήρωση υψηλών ποσοστών του πληθυσμού τους, της τάξεως του 30% έως 39% (!) κατά τη λήξη της περιόδου αναφοράς, δηλαδή το έτος 2050.
Είκοσιτέσσερα χρόνια αργότερα, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Η πληθυσμιακή γήρανση της Ευρώπης συνεχίζεται αυξανόμενη, χωρίς ικανή αναπλήρωση από τις γεννήσεις, με την Ελλάδα να βρίσκεται σε μια από τις χειρότερες θέσεις. O πληθυσμός της αναμένεται ότι θα έχει μειωθεί στα 7,78 εκατομμύρια έως το 2070, σύμφωνα με σχετική ευρωπαϊκή μελέτη. Ο μέσος όρος ηλικίας, ήδη, πάνω από τα 40 έτη, θα έχει εκτιναχθεί στα ύψη.
Στη χώρα μας άλλωστε, το πρόβλημα είναι ήδη υπαρκτό στην αγορά εργασίας, με τις κενές θέσεις, να εκτιμώνται κατά περίπτωση μεταξύ των 200-300.000, εν μέρει λόγω αυτού του φαινομένου.
Πρόσφατα ο Μάρτιν Γουλφ, ο διάσημος οικονομολόγος των Financial Times, ασχολήθηκε με το δημογραφικό πρόβλημα που αφορά πλέον όλες τις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης, εξετάζοντας δύο κύριους άξονες.
Ο πρώτος αφορά τις κενές θέσεις εργασίας, που δρουν ανασταλτικά στην οικονομική μεγέθυνση. Ο δεύτερος αφορά την απειλή κατάρρευσης των ασφαλιστικών συστημάτων, (πρόβλημα που επίσης καίει τη χώρα μας), καθώς ο αριθμός των εργασιακά ενεργών ατόμων λιγοστεύει, λόγω της μειωμένης αναπαραγωγής, ενώ ο αριθμός των συνταξιούχων αναλογικά μεγαλώνει, λόγω της αύξησης στο προσδόκιμο ζωής.
Αν πιστέψουμε τις προβλέψεις, η αναλογία τις επόμενες δεκαετίες θα φτάσει σε επίπεδα που καθιστούν μη βιώσιμα τα συστήματα ασφάλισης. Εκτός αν μειωθούν δραστικά οι παροχές, ή αυξηθούν δραστικά τα όρια συνταξιοδότησης. Κατά ορισμένες εκτιμήσεις, το όριο ηλικίας δεν αποκλείεται στο εγγύς μέλλον, να φτάσει τα 75 έτη.
Αναγνωρίζοντας τις μεγάλες αντιδράσεις που προκαλεί πλέον η μετανάστευση στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες, ο Μάρτιν Γουλφ προτείνει επιφυλακτικά, τη λύση της νόμιμης και οργανωμένης «εργατικής μετανάστευσης». Ανθρώπων που θα υπογράφουν «προσωρινά συμβόλαια» αλλάζοντας χώρα για κάποια χρόνια, χωρίς να μεταφέρουν την οικογένεια τους και χωρίς δικαίωμα για μόνιμη άδεια διαμονής ή απόκτηση ιθαγένειας.
Υποστηρίζει μάλιστα ότι με βάση την τεράστια διαφορά απολαβών, μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών και των φτωχών αναπτυσσόμενων, θα επιτευχθεί μια διαδικασία «αρμπιτράζ» εργασίας, επωφελής και για τις δύο πλευρές. Παραδέχεται, όμως, και ο ίδιος ότι στις σημερινές πολιτικοκοινωνικές συνθήκες, λίγοι θα υποστηρίξουν την ιδέα, έως ότου καταστεί αναπόφευκτη.
H συνωμοσία της… πραγματικότητας
Είναι όμως αναπόφευκτη; Βραχυχρόνια, μάλλον θα είναι. Ότι παρεμβάσεις αρχίσουν να γίνονται σήμερα, θέλουν περίπου 20 χρόνια για να αρχίσουν να αποδίδουν. Στο διάστημα αυτό οι εμβόλιμες λύσεις τύπου Μάρτιν Γουλφ, θα δοκιμαστούν. Και τότε θα προκύψουν ίσως προβλήματα που συνήθως δεν εμφανίζονται στα σχέδια επί χάρτου. Καλώς ή κακώς, ο χρόνος που χάθηκε δεν γυρίζει πίσω.
Μακροχρόνια όμως, υπαρκτά καυτά ζητήματα, όπως ο κίνδυνος αλλοίωσης της εθνικής ταυτότητας, ή το πρόβλημα της ομαλής κοινωνικής και πολιτικής αφομοίωσης ετερογενών πληθυσμών, θα μπορούσαν, αν μη τι άλλο, να περιοριστούν. Αρκεί οι κοινωνίες μας και οι ταγοί τους, να ασχοληθούν πραγματικά με το πρόβλημα.
Το ερώτημα «γιατί» γεννάμε πλέον κατά μέσο όρο πολύ λιγότερα από 2,1 παιδιά, ανά ζευγάρι (αυτό είναι το ποσοστό αναπλήρωσης), έχει μελετηθεί και είναι πολυπαραγοντικό. Οι βασικές του διαστάσεις είναι γνωστές. Άλλες σχετίζονται με τις αντιλήψεις και το σύγχρονο lifestyle, άλλες με πρακτικά θέματα, όπως η οικονομική αδυναμία και ανασφάλεια, η έλλειψη ουσιαστικής κρατικής στήριξης προς την οικογένεια, το κόστος υγείας και παιδείας, το στεγαστικό ζήτημα που γίνεται όλο και πιο οξύ, κι όχι μόνο στην Ελλάδα.
Στην πραγματικότητα, ελάχιστες προσπάθειες έχουν γίνει από τα περισσότερα κράτη για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα στη ρίζα του. Όμως, με μικροεπιδόματα και πολύ στοιχειώδεις διευκολύνσεις, με «τσιρότα» εν ολίγοις, δεν πρόκειται να βρεθεί λύση.
Για τα ελληνικά δεδομένα, περισσότερο ουσιαστική από πρακτικής πλευράς εμφανίζεται η πρόσφατη κίνηση της Eurobank, που προσφέρει σημαντικά ποσά δεκάδων χιλιάδων ευρώ σε όσους εργαζόμενους επιθυμούν να αποκτήσουν τρίτο και τέταρτο παιδί, μαζί με σημαντικές πρόσθετες γονικές άδειες. Για τα μέτρα μιας εταιρείας, αξιοθαύμαστο. Θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση, όχι μόνο για άλλες μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, αλλά- το κυριότερο- για το ελληνικό κράτος.
Διότι, κακά τα ψέματα, μπορεί να λένε πολιτικοί και ειδήμονες ότι «το δημογραφικό και η κλιματική αλλαγή είναι τα δύο μεγαλύτερα προβλήματα», αυτό όμως, μέχρι στιγμής δεν μεταφράζεται σε επαρκή ειδικά κονδύλια στον προϋπολογισμό για την αντιμετώπιση του δημογραφικού και τις αντίστοιχες πολιτικές μέριμνας. Ούτε σε καμπάνιες υπέρ της πιο πολυμελούς οικογένειας, με στόχο την αλλαγή «αντιλήψεων», όπως συμβαίνει σε πλείστα άλλα θέματα.
Τις τελευταίες δεκαετίες, όπως αποδεικνύεται, υπήρξαν αλλαγές στις κοινωνικές συνθήκες, αλλά και στην αντίληψη περί «ατομικότητας», που επέφεραν μακροχρόνια δευτερογενή αποτελέσματα, χωρίς να αντιμετωπίζονται παρά μόνον επιδερμικά στους συνήθως 4ετείς κύκλους της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας.
Κάποια στιγμή όμως, όχι πολύ αργότερα, ο κόμπος θα φτάσει στο χτένι. Χωρίς συνωμοσίες. Από «συστημική» αδιαφορία για την αναδυόμενη πραγματικότητα.