Το πόσο βαριές θα είναι οι συνέπειες από τη νέα κλιμάκωση στη Μέση Ανατολή, μετά την εναέρια επίθεση του Ιράν, θα εξαρτηθεί από το αν οι Ηνωμένες Πολιτείες καταφέρουν να συγκρατήσουν το Ισραήλ του Νετανιάχου.
Οι Αμερικανοί μιλούν τώρα για διπλωματικές κυρώσεις, ενώ οι ποικίλες πιέσεις που ασκήθηκαν φαίνεται να έφεραν αποτέλεσμα, αποτρέποντας την άμεση ανταπόδοση. Ωστόσο η πάγια πολιτική του Ισραήλ σε τέτοια θέματα δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας.
Το τοπίο σε κάθε περίπτωση έχει αλλάξει. Η απευθείας επίθεση του Ιράν στο Ισραήλ ήταν μεν «μετρημένη», ήταν όμως και πρωτοφανής, δείχνοντας για μια ακόμη φορά ότι το διεθνές γεωπολιτικό τοπίο έχει γίνει πολύ πιο βίαιο και ότι η αποτρεπτική δυνατότητα των ΗΠΑ έχει περιοριστεί.
Είχαμε προειδοποιήσει, λίγες μέρες μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, ότι θα αποτελέσει την πρώτη πράξη στην αμφισβήτηση της διεθνούς κυριαρχίας της Δύσης. Περίπου ένα χρόνο αργότερα, είχαμε προειδοποιήσει επίσης ότι η συμμαχία Κίνας-Ρωσίας είναι ουσιαστική και μάλλον αταλάντευτη.
Οι εξελίξεις μάς επιβεβαίωσαν, κόντρα στα φληναφήματα πολλών, ειδικών και μη. Τελευταία απόδειξη οι ειδήσεις για παροχή στη Ρωσία εξαρτημάτων οπλικών συστημάτων.
Επίσης, πριν από πέντε μήνες, στις αρχές Νοεμβρίου του 2023, χτυπήσαμε καμπανάκι για το φάσμα της ήττας στην Ουκρανία και το επερχόμενο αδιέξοδο στο Ισραήλ, παρότι δεν περιμέναμε το απόλυτο φιάσκο, στο οποίο έχει οδηγήσει η απότομη διακοπή της αμερικανικής βοήθειας προς την Ουκρανία.
«Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα»
Σήμερα βρισκόμαστε σε ακόμη πιο επικίνδυνη συγκυρία. Για τη Δύση συνολικά και τις ΗΠΑ ειδικότερα, η κατάσταση θυμίζει τη φράση «Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα». Δεν μπορούν εύκολα να κάνουν πίσω σε κρίσιμα μέτωπα, στα οποία επέλεξαν να εμπλακούν, αλλά δεν έχουν και καλές λύσεις για να ανατρέψουν την κατάσταση.
Παρά την αναμφίβολη ισχύ τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι σκιά του παλαιότερου εαυτού τους, πολιτικά, κοινωνικά, αλλά και στρατιωτικά. Δεν έχουν πια τη δυνατότητα να αντιπαρατεθούν ταυτόχρονα με ισχυρούς αντιπάλους, σε πολλαπλά μέτωπα ανά τον κόσμο.
Φρόντισαν όμως οι ίδιες, με την τακτική τους, να μην έχουν σοβαρά περιθώρια υποχώρησης ούτε στην Ουκρανία, ούτε στο Ισραήλ, ούτε ακόμη και στην Ασία, όπου μια ανάφλεξη είναι πιθανή στην Ταϊβάν, στην Κορέα ή στις Φιλιππίνες.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες βρίσκονται σε ακόμη πιο δυσάρεστη κατάσταση. Μοιάζουν σαν να ξύπνησαν από λήθαργο, συνειδητοποιώντας όσα τέθηκαν σε κίνηση (με τη συμμετοχή τους), εντός και εκτός Ευρώπης.
Το έντονα πολεμικό κλίμα που καλλιεργούν οι δηλώσεις τους περισσότερο δείχνουν πανικό παρά αποφασιστικότητα (διαβάστε σχετικά και την πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση του συμβούλου του ΕΛΙΑΜΕΠ Παναγιώτη Κ. Ιωακειμίδη, με τίτλο «Η Ευρώπη παραλογίζεται»).
Κύριος λόγος, η διαπίστωση ότι εφόσον οι ΗΠΑ ζορίζονται πλέον να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους, έχοντας ως προτεραιότητα την Ασία και τη Μέση Ανατολή, η άμυνα της Ευρώπης περνά σε μεγάλο βαθμό στα απροετοίμαστα χέρια της.
Η τροχιά των εξελίξεων και οι αμαρτίες του παρελθόντος
Στο επόμενο διάστημα, πολλά θα κριθούν από το εάν -και πώς- θα κλιμακωθεί η σύρραξη πέριξ του Ισραήλ, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες σύρονται στο άρμα του ακροδεξιού ηγέτη Νετανιάχου, χωρίς να βρίσκουν εναλλακτική λύση. Μετά από έξι μήνες απόλυτης καταστροφής στη Γάζα, το μόνο που έχει επιτευχθεί, είναι η διεθνής απομόνωση του κράτους του Ισραήλ. Ούτε οι όμηροι έχουν απελευθερωθεί ούτε η Χαμάς έχει καταστραφεί.
Στην Ουκρανία, η κατάσταση στα μέτωπα χειροτερεύει μέρα με τη μέρα καθώς οι Ρώσοι προελαύνουν. Κι όσο περνά ο χρόνος τόσο μεγαλώνει ο κίνδυνος ότι οποιαδήποτε λύση «τεμαχισμού» (στα πρότυπα της Κορέας) θα είναι ακόμη πιο δυσάρεστη απ' ότι θα ήταν σήμερα.
Διότι η Ρωσία άντεξε τις κυρώσεις και μπήκε σε πολεμικούς ρυθμούς, ενώ οι ένοπλες δυνάμεις της επανασυγκροτήθηκαν και μεγάλωσαν, με ρυθμό που ξάφνιασε τους δυτικούς αναλυτές (όπως παραδέχτηκε πρόσφατα ο ανώτατος στρατιωτικός διοικητής του ΝΑΤΟ).
Αίνιγμα αποτελεί η πορεία των εξελίξεων στην Ασία. Βέβαιο όμως, σύμφωνα με αναλυτές, είναι ότι στη σημερινή συγκυρία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, παρά τις διαβεβαιώσεις, θα δυσκολευτούν ιδιαίτερα στην περίπτωση μιας ανάφλεξης με εμπλοκή της Κίνας.
Δύο παράγοντες έχουν μεγάλη σημασία για τα τεκταινόμενα. Ο ένας αφορά την αποτυχία της Δύσης να προσεταιριστεί τον λεγόμενο Παγκόσμιο Νότο, με υπολογίσιμες νέες δυνάμεις όπως η Ινδία, η Βραζιλία η Ινδονησία και η Νότιος Αφρική. Ειδικά στην περίπτωση της Γάζας, συνέβη το ακριβώς αντίθετο. Χάθηκε και η υποστήριξη μεγάλου μέρους της κοινής γνώμης στο εσωτερικό των δυτικών δημοκρατιών.
Ο δεύτερος παράγοντας αφορά την αποβιομηχάνιση της Δύσης, με επίκεντρο τις ΗΠΑ και την ατροφία των αμυντικών μηχανισμών της, κατά τα προηγούμενα 20-30 χρόνια. Οι ισορροπίες δυνάμεων έχουν αλλάξει και δεν πρόκειται να μεταβληθούν εντυπωσιακά στα αμέσως επόμενα χρόνια.
Ενδεικτικά, οι ΗΠΑ, που ήταν «το οπλοστάσιο της Δημοκρατίας» στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αντιπροσωπεύει σήμερα μόλις το 12% της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής, ενώ η Κίνα έχει καταστεί «η μόνη βιομηχανική υπερδύναμη», κατέχοντας το… 36%!
Η προοπτική διεθνούς πολέμου και οι πιθανότητες ειρηνικής λύσης
Το ερώτημα τι θα συμβεί στο μέλλον δεν έχει εύκολη απάντηση. Τα σήματα που δίνουν οι ηγέτες των ισχυρών χωρών της Δύσης δείχνουν ότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να κλιμακώσουν την ένταση προκειμένου να αποφύγουν σοβαρές γεωπολιτικές ήττες.
Όμως και οι αναθεωρητικές δυνάμεις, που επιδιώκουν ένα νέο διεθνές status quo, υπέρ των συμφερόντων τους, θα αντιδράσουν. Oπότε πιθανώς θα έχουμε εντατικοποίηση συγκρούσεων ίσως και διεύρυνση σε άλλες περιοχές του πλανήτη.
Ένας παγκόσμιος πόλεμος μάλλον δεν θα μοιάζει με τους προηγούμενους (εξαιτίας της ύπαρξης πυρηνικών όπλων και πολλών άλλων συνθηκών), ο κίνδυνος να ξεσπάσει όμως είναι πλέον απόλυτα ορατός. Για αρκετούς αναλυτές άλλωστε, που έχουν διευρύνει τον ορισμό του πολέμου πέρα από τις καθαρά στρατιωτικές επιχειρήσεις, τα προκαταρκτικά έχουν ήδη ξεκινήσει, σε στρατηγικούς τομείς της οικονομίας και της τεχνολογίας, όπως και στον τομέα της παραπληροφόρησης.
Θα μπορούσε η τροχιά αυτή να αλλάξει με διπλωματικά μέσα, προκειμένου να προκύψει ειρηνικά ένας νέος παγκόσμιος χάρτης συμφερόντων; Θεωρητικά ναι. Η εμπειρία όμως έχει δείξει ότι κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, παρά μόνο αφού προηγηθούν πιο δυσάρεστες εξελίξεις.
Παρά τις ιδεολογικές κορώνες, ο κόσμος κινείται πάντα με βάση τα συμφέροντα των πιο ισχυρών χωρών. Κατά κανόνα, δεν τα απεμπολούν παρά μόνον εφόσον πειστούν ότι υποχρεούνται από τις συγκυρίες.
Κι αυτό, ιστορικά, σπανίως συμβαίνει αναίμακτα.