Μια ευχάριστη επιβεβαίωση είχε το προηγούμενο σημείωμα της στήλης καθώς μέσα στην εβδομάδα ο πρόεδρος των ΗΠΑ έθεσε το θέμα της απελευθέρωσης στις πατέντες των εμβολίων κατά του κορωνοϊού, γεγονός που αποτελεί στροφή 180 μοιρών για την αμερικανική πολιτική.
Παρότι απέχουμε πολύ από την υλοποίηση, αφού ορισμένες χώρες (μεταξύ αυτών, ως φαίνεται, και η Γερμανία) εκφράζουν αντιρρήσεις, ενώ έντονη ήταν και η αντίδραση της φαρμακοβιομηχανίας, η πρωτοβουλία αυτή αναδεικνύει τις μεταβολές που επέρχονται στο πολιτικό και οικονομικό σκηνικό, καθώς η πανδημία αρχίζει να υποχωρεί, στην αυγή της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα.
Ενός αιώνα που ενδέχεται να ανατρέψει πολλά από όσα φτάσαμε να θεωρούμε ως δεδομένα τον προηγούμενο, όχι μόνο σε γεωπολιτικό αλλά και σε οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό, ακόμη και φιλοσοφικό επίπεδο!
Θα ήταν σφάλμα ωστόσο να θεωρήσουμε ότι αυτές οι αλλαγές θα είναι προς το καλύτερο.
Μεταξύ φιλανθρωπίας και… λαϊκισμού
Τα στοιχεία σε ορισμένες ανεπτυγμένες χώρες δείχνουν όντως μια στροφή προς περισσότερο προοδευτικές θέσεις, σε σχέση με την ανισότητα, τη φιλανθρωπία και την οικολογία, που τιμούν πραγματικά τις λεγόμενες «δυτικές δημοκρατικές αξίες». Μια στροφή με έμφαση στις νεαρές ηλικίες των λεγόμενων millennials και σε βαθμό που να επηρεάζουν ακόμη και τις επενδυτικές τους επιλογές, όπως δείχνει το εξαιρετικό θέμα των Financial Times.
Εντούτοις, η ανασφάλεια για το μέλλον, η οικονομική αβεβαιότητα, η διάβρωση της μεσαίας τάξης σε πολλές χώρες επιφέρουν και αντίρροπες τάσεις, που εκφράζονται μέσα από την άνοδο δημοφιλίας (πολλές φορές και με την άνοδο στην εξουσία) ηγετών που κινούνται μεταξύ του άκρατου λαϊκισμού και της κεκαλυμμένης αντιδημοκρατικότητας.
Προφανώς η νέα κυβέρνηση Μπάιντεν στις ΗΠΑ λειτουργεί σε αυτή τη φάση ως «φάρος ελπίδας» των απανταχού προοδευτικών, που βλέπουν σε αυτή, μια επαναφορά της υπερδύναμης στη θέση θεματοφύλακα των δυτικών αξιών.
Οι ΗΠΑ δεν είναι πια αυτό που ήταν
Όμως, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Πρώτον, διότι οι ίδιες οι ΗΠΑ έχουν αλλάξει και δεν είναι κοινωνικά και πολιτικά όπως ήταν πριν τον «τυφώνα» Τραμπ. Μια ματιά στο πώς υποδέχθηκαν τις εξαγγελίες Μπάιντεν για τη διεθνή φορολογία και τις πατέντες των εμβολίων, τα μεγάλα συντηρητικά ΜΜΕ, αρκεί για να διαπιστώσει κάποιος τον υφιστάμενο διχασμό.
Δεύτερον, οι προηγούμενες φορές που οι Ηνωμένες Πολιτείες αποπειράθηκαν να προωθήσουν τα «δημοκρατικά ιδεώδη» του Δυτικού κόσμου κατέληξαν είτε στο Βιετνάμ, την εποχή Κένεντι, είτε στους βομβαρδισμούς στη Σερβία, την εποχή Κλίντον, που οδήγησε με τη σειρά της στον διαρκή και ατελεύτητο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Ίσως διότι μεγάλο μέρος της υφηλίου ούτε έχει ζήσει ούτε είναι προετοιμασμένο για μια δυτικού τύπου δημοκρατία, ιδίως όταν αυτή υπαγορεύεται από ξένες δυνάμεις.
Τρίτον, διότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πάψει να είναι η αδιαφιλονίκητη μόνη υπερδύναμη, τόσο οικονομικά όσο και στρατιωτικά. Πρωτίστως η Κίνα, δευτερευόντως η Ρωσία, αλλά και πολλές περιφερειακές ισχυρές δυνάμεις, αναδυόμενες και μη, αμφισβητούν πλέον την πρωτοκαθεδρία της κι έχουν υπαρκτούς λόγους να το κάνουν.
Οι σχέσεις κράτους - ιδιωτικής πρωτοβουλίας
Κοινό σημείο μεταξύ αυτών των «διεκδικητών», η ανάμειξη ενός μοντέλου λιγότερο ή περισσότερο «αυταρχικής» πολιτικής διοίκησης, με τον «κρατικό καπιταλισμό» που ενσωματώνει έως και υποχρεωτικά τις βλέψεις της εγχώριας ιδιωτικής πρωτοβουλίας, σε αυτές της κρατικής οντότητας, λειτουργώντας ενίοτε πολύ πιο αποτελεσματικά στη προώθηση των εκάστοτε κρατικών συμφερόντων, κάτι που δεν περνά απαρατήρητο στη Δύση. Και πιθανώς να επηρεάσει έτι περισσότερο τις σχέσεις πολιτικής-κράτους-ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ιδίως στη μετά πανδημική εποχή, που έδειξε ξεκάθαρα την εξάρτηση της τελευταίας από το κράτος (και άρα την πολιτική) σε περιόδους κρίσης.
Μέσα σε όλα αυτά δεν είναι τυχαίο ότι το πρωτοσέλιδο στο τελευταίο τεύχος του Economist απασχόλησε η προοπτική των Govcoins, δηλαδή των κρατικών ψηφιακών νομισμάτων, που ενδέχεται όχι μόνο να απειλήσουν την ύπαρξη του «πολλάκις αμαρτωλού» τραπεζικού τομέα, αλλά και να μετατρέψουν το κράτος σε ένα «πανοπτικό» των πολιτών του.
Οι μεγάλες ανατροπές ξεκινούν, αλλά ουδείς μπορεί ακόμη να προβλέψει πού θα καταλήξουν…