Αποτελεί κοινή διαπίστωση των περισσότερων ειδικών ότι οι επιπτώσεις της πανδημίας, οικονομικές και υγειονομικές, έχουν ήδη οδηγήσει σε έξαρση των ανισοτήτων, οι οποίες ενδέχεται να αποδειχθούν επικίνδυνες για την κοινωνική σταθερότητα, ίσως και για την ίδια τη δημοκρατία.
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις προχώρησαν τους τελευταίους μήνες σε κινήσεις πρωτόγνωρες, προκειμένου να στηρίξουν εισοδήματα και επιχειρήσεις, αλλά και να αγοράσουν εμβόλια, να ενισχύσουν τα συστήματα υγείας, σε μια κλίμακα που δεν έχει σύγκριση με το παρελθόν.
Προφανώς η χώρα μας, όπου πολύ μεγάλο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας και των εισοδημάτων αφορά τον τουρισμό, την εστίαση, το λιανεμπόριο και διάφορες συνδεδεμένες υπηρεσίες, υφίσταται ισχυρότατο πλήγμα. Βαρύτερο σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης, όπου η διάρθρωση της οικονομίας είναι διαφορετική, με περισσότερη έμφαση σε τομείς όπως η βιομηχανία και η τεχνολογία.
Αυτό το «ασύμμετρο» πλήγμα αφορά όχι μόνον τις επιχειρήσεις αλλά και τους εργαζόμενους σε αυτές, πολύ δε περισσότερο τη «μέση γραμμή» και τους χαμηλόμισθους, εκείνους που συχνά κινούνται στις παρυφές της «επίσημης» εργασίας, αλλά και πληθώρα αυτοαπασχολούμενων.
Ο υπογράφων δεν είναι καθόλου σίγουρος ότι η κυβέρνηση και ο αρμόδιος υπουργός Θόδωρος Σκυλακάκης έχουν αντιληφθεί πλήρως το μέγεθος της ζημίας που έχει υποστεί -και συνεχίζει να υφίσταται- σημαντικό μέρος της κοινωνίας, κρίνοντας τουλάχιστον από τα κατά καιρούς λεγόμενα.
Ωστόσο, πέρα από τις αντιλήψεις, η άσκηση κοινωνικής πολιτικής στην κλίμακα που θα απαιτηθεί προσεχώς, αν θέλουμε να μειώσουμε τις επιπτώσεις της πανδημίας αποτελεσματικά αλλά και να αντιμετωπίσουμε τις πρόσθετες πιέσεις από τις τεχνολογικές αλλαγές, ακόμη και από την ίδια την αλλαγή του ανορθόδοξου καταναλωτικού μοντέλου που ακολουθήσαμε επί δεκαετίες, θα «σκοντάψει» σε ένα θεμελιώδες ελάττωμα του ελληνικού κράτους. Τη φορολογική πολιτική, όπως αυτή προκύπτει από την απροθυμία του κράτους να πατάξει αποτελεσματικά τη φοροδιαφυγή, με αποτέλεσμα την υπερφορολόγηση εκείνων που δηλώνουν εισοδήματα.
Τα δεδομένα είναι γνωστά και δεν μεταβάλλονται παρά μόνον οριακά από χρόνο σε χρόνο κι από κυβέρνηση σε κυβέρνηση: Οι έχοντες «φανερά» εισοδήματα, κυρίως μισθωτοί, πρακτικά επωμίζονται τις υποχρεώσεις της μεγάλης μερίδας, αυτοαπασχολούμενων, μικροεπαγγελματιών, αγροτών και λοιπών, που δηλώνουν περίπου… πένητες.
Η υπερφορολόγηση των πρώτων, όμως, δεν είναι η μόνη παρενέργεια. Εκείνη που μας αφορά περισσότερο σε αυτό το σημείωμα έχει να κάνει με την αδυναμία του κράτους να προσδιορίσει ποιοι πραγματικά έχουν ανάγκη βοήθειας και στήριξης, με τρόπο αδιάβλητο και αποτελεσματικό.
Με άλλα λόγια, όσο διαρκεί αυτή η κατάσταση, το κράτος δεν μπορεί να ασκήσει αποτελεσματική πολιτική στήριξης των αδυνάτων, διότι δεν είναι σε θέση να γνωρίζει ποιοι είναι οι πραγματικά αδύναμοι, κάτι που συμβαίνει μάλιστα σε βαθμό «διαστροφής». Διότι προφανώς είναι μάλλον διαστροφικό να θεωρούμε περίπου... προύχοντα, όποιον δηλώνει εισόδημα 12-15 ή και 20 χιλιάδες ευρώ ετησίως, απλά και μόνο διότι το κράτος «πρέπει» να εισπράξει ένα συγκεκριμένο ποσό από φόρους.
Δυστυχώς, ακόμη και στην περίοδο της κρίσης των μνημονίων, οι προσπάθειες για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής ήταν στην καλύτερη περίπτωση ελλιπείς, επικεντρωμένες κυρίως σε τεχνικές εφαρμογές που επιβλήθηκαν κυρίως από τις περιστάσεις, όπως η πληρωμή με πλαστικό χρήμα. Κι αυτό όχι διότι οι κυβερνήσεις δεν ήξεραν το πρόβλημα, αλλά διότι προτίμησαν να αποφύγουν το πολιτικό κόστος, με τη δικαιολογία της ίδιας της οικονομικής δυσπραγίας!
Πρόκειται για επιχείρημα που στερείται ουσιαστικής βάσης, διότι αν μια δραστηριότητα δεν μπορεί να συντηρήσει εκείνον που την ασκεί, παρά μόνον εάν φοροδιαφεύγει συστηματικά, τότε καταφανώς η δραστηριότητα αυτή είναι προβληματική. Κι αν ακόμη αυτό συμβαίνει εξαιτίας υψηλών φορολογικών συντελεστών, τότε είναι πάλι προφανές ότι έχει μπει «το κάρο μπροστά από το άλογο» και το σύστημα πρέπει να αλλάξει.
Εντούτοις, ούτε το σύστημα άλλαξε, ούτε συνειδητές προσπάθειες ορθολογικοποίησης έγιναν. Θα μπορούσαν να γίνουν, έστω και τώρα; Θεωρητικά ναι, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα γίνουν, διότι και πάλι η «ανεπίσημη» πολιτική στάση θα είναι ίδια: «Να περάσει η οικονομική δυσπραγία και θα τα βρούμε».
Θα τα βρούμε σίγουρα. Μπροστά μας!