Για πολλούς, η φράση του τίτλου εμπεριέχει μεγάλη δόση υπερβολής. Ανάμεσά τους βρίσκονται όσοι θεωρούν ότι η ιστορία δεν γυρνά ποτέ προς τα πίσω, κι όσοι πιστεύουν ότι το «σύστημα» γενικώς είναι ανίκητο.
Ωστόσο, η ιστορία διδάσκει ότι κανένα σύστημα δεν είναι ανίκητο (αλλιώς ακόμη ο κόσμος θα κυριαρχείτο για παράδειγμα από τη… Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία), αλλά κι ότι η πορεία προς την πρόοδο δεν είναι διαρκής, όπως συνέβη για παράδειγμα σε μεγάλο μέρος του Μεσαίωνα.
Σήμερα, στα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, μεγάλο μέρος της ισχύος -οικονομικής και όχι μόνον- ανήκει σε κράτη που είτε είναι απροκάλυπτα απολυταρχικά, σε ό,τι αφορά την πολιτική σκηνή και τη διακυβέρνησή τους, είτε σε κράτη για τα οποία η «Δημοκρατία», παρότι είναι επίσημο πολίτευμα, χρησιμεύει ως προκάλυψη των απολυταρχικών τάσεων που επικρατούν στην πράξη.
Το πιο σημαντικό όμως είναι πως, αντίθετα με ό,τι συνέβαινε τα τελευταία 60-70 χρόνια, η έννοια της αστικής φιλελεύθερης κοινωνικά και αξιακά δημοκρατίας, της ανεκτικής δυτικής δημοκρατίας, αμφισβητείται εκ των έσω σε διάφορες χώρες της Δύσης.
Οι αιτίες είναι λίγο-πολύ προφανείς. Τα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης (που εφαρμόζεται με λάθος τρόπο) και της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας, ενίσχυσαν τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, ενώ η μετανάστευση και η τρομοκρατία δημιούργησαν κλίμα ανασφάλειας και απόρριψης, στρέφοντας μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης προς τον εθνικισμό.
Κι αυτό καθώς, σταδιακά, μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης στη Δύση αρχίζει να αντιλαμβάνεται την παγκοσμιοποίηση ως μια διαδικασία που ευνοεί μεν το «διεθνοποιημένο» πολύ μεγάλο κεφάλαιο, πλην όμως οδηγεί σε μια διαρροή εισοδημάτων από τη Δύση προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο, με αποτέλεσμα να μειώνονται (ή να μένουν στάσιμα) τα εισοδήματα των μικρομεσαίων και να μεγαλώνει η ανεργία.
Το αν μέσα από τη διαδικασία αυτή αρχίζουν να ζουν καλύτερα κάποια στρώματα του πληθυσμού, στις αναπτυσσόμενες χώρες, τους είναι -καλώς ή κακώς- αδιάφορο!
Αν τα παραπάνω συνδυαστούν με τα συμπτώματα σήψης που παρουσιάζουν οι Δυτικές κοινωνίες, σε ό,τι αφορά τη συμπεριφορά -και τα σκάνδαλα- των διαφόρων «ελίτ», αλλά και τις αμφίβολης ποιότητας «αξίες» που διακινούν με απόλυτο σχεδόν τρόπο τα Μέσα Μαζικής Ψυχαγωγίας, το μείγμα λίγο απέχει από το να καταστεί πραγματικά εκρηκτικό.
Το πιο επικίνδυνο όμως είναι ότι τα βασικά συστατικά αυτού του μείγματος ευνοούν τη σταδιακή επώαση επικίνδυνων αντιλήψεων μεταξύ των μελών της κοινωνίας. Η ανασφάλεια, ο φόβος, η οικονομική δυσπραγία, η απέχθεια απέναντι στο σύστημα διακυβέρνησης, αποτελούν το πλέον πρόσφορο έδαφος για την εδραίωση απολυταρχικών αντιλήψεων, ποτισμένων με μισαλλοδοξία.
Ο φόβος της τρομοκρατίας έχει οδηγήσει ήδη στην παραβίαση βασικών δημοκρατικών ελευθεριών, ενώ η εμφανής (και η αφανής ηλεκτρονική) αστυνόμευση τείνει να γίνει κανόνας σε μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο φόβος της μαζικής μετανάστευσης, ιδίως καθώς το μεταναστευτικό κύμα προέρχεται από χώρες με εντελώς διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις και πολιτιστικές παραδόσεις, οδηγεί ήδη πολύ μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης, σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, να υιοθετεί αντιλήψεις που μέχρι πρότινος θα θεωρούνταν ξεκάθαρα κατάπτυστες και κατακριτέες.
Κι όλα αυτά μαζί συνιστούν εντέλει βασική απειλή για τη λειτουργία της Δημοκρατίας, στον χώρο στον οποίο ήκμασε στους νεότερους χρόνους, αποτελώντας «φάρο» για την υπόλοιπη ανθρωπότητα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ευθύνη για τα όσα συμβαίνουν βαραίνει τις ηγεσίες -πολιτικές και οικονομικές- των χωρών της Δύσης. Για όποιους λόγους κι αν συνέβη αυτό, το γεγονός είναι ότι τόσο η παγκοσμιοποίηση, με τον τρόπο που εφαρμόστηκε, όσο και η κυριαρχία απόψεων περί της απολύτως «ελεύθερης αγοράς», που «αυτορρυθμίζεται», σε ένα περιβάλλον αλματώδους τεχνολογικής ανάπτυξης, επέφερε εξαιρετικά δυσάρεστα αποτελέσματα.
Το Brexit, η εκλογή Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες, πιθανότατα μια σειρά από εκλογικά αποτελέσματα που θα ακολουθήσουν στην Ευρώπη, καταδεικνύουν την ύπαρξη του προβλήματος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποτελούν και το χειρότερο σενάριο για τις πιθανές επόμενες εξελίξεις.
Πριν από πολλά χρόνια, γινόταν λόγος για το περίφημο 1/3 της κοινωνίας που δεν ακολουθούσε στον δρόμο της ευμάρειας, το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Κρίνοντας από όσα παρατηρούμε σήμερα, φαίνεται πως αυτό το 1/3 έχει μεγαλώσει επικίνδυνα, οδεύοντας προς πλειοψηφικά ποσοστά. Ότι νιώθει πως το «σύστημα» δεν εκφράζει τα συμφέροντα, τις αγωνίες και τις επιδιώξεις του, ότι αναζητεί τρόπο «τιμωρίας» και ανατροπής, χωρίς να ενδιαφέρεται για την ποιότητα των εναλλακτικών που του προσφέρονται.
Εάν η τάση αυτή δεν ανατραπεί και μάλιστα σχετικά σύντομα, τότε οι εξελίξεις θα είναι πολύ οδυνηρές για την ίδια τη λειτουργία της Δημοκρατίας, με τον τρόπο που την έχουμε ζήσει στη Δύση τις τελευταίες δεκαετίες…
Διότι θα συνιστά παταγώδη αποτυχία της Δημοκρατίας όσον αφορά τη βασική «υποχρέωσή» της έναντι της πλειονότητας των πολιτών, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο, όπως συνέβη πολλάκις ιστορικά, για την ανατροπή της. Είτε ανοικτά, είτε κεκαλυμμένα, μέσα από τη νόθευση της λειτουργίας της, με την ενθουσιώδη «συναίνεση» μιας κουρασμένης και απογοητευμένης κοινωνίας.