Διάβασα χθες ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο, σύμφωνα με το οποίο μελετώντας τη συχνότητα αναφοράς συγκεκριμένων λέξεων σε βιβλία μπορεί κάποιος να διαπιστώσει ότι ορισμένες έννοιες έχουν εκτοξευτεί από πλευράς «δημοφιλίας», ενώ άλλες έχουν παραγκωνιστεί.
Εργαλείο για τη μελέτη ήταν μια εφαρμογή του Google, το Ngram Viewer, που μπορεί να ψάξει 5,2 εκατ. βιβλία που εκδόθηκαν από το 1500 έως το 2008. Με αυτό το εργαλείο ο Αμερικανός Dylan Grice διαπίστωσε ότι στην αγγλική γλώσσα η συχνότητα εμφάνισης λέξεων όπως financial engineering, leverage και arbitrage εκτοξεύτηκε μετά τη δεκαετία του 1980.
Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα όμως είναι η σύγκριση ανάμεσα σε λέξεις όπως industrial και financial. Στο ίδιο περίπου σημείο με προηγουμένως, δηλαδή στη δεκαετία του 1980, αρχίζει η πτώση για τη λέξη industrial, πτώση που στις δύο τελευταίες δεκαετίες γίνεται κάθετη, ενώ αντίθετα η λέξη financial συνεχίζει να καλπάζει προς ολοένα και υψηλότερα επίπεδα δημοφιλίας.
Λίγο νωρίτερα, ήδη από τη δεκαετία του 1970, η λέξη spending, χρησιμοποιούμενη ως ουσιαστικό (δαπάνη), ξεπερνά σε συχνότητα τη λέξη saving (αποταμίευση) και πιάνει ταβάνι τη δεκαετία του 2000, ενώ η αποταμίευση συνεχίζει να κινείται πτωτικά όλο το διάστημα, πιάνοντας τα χαμηλά της στο τέλος του διαστήματος εκεί γύρω στο 2008.
Μεγάλο ενδιαφέρον όμως, σύμφωνα με το άρθρο, έχει και η σύγκριση ανάμεσα σε δύο σχετικά νέες φράσεις, μεταξύ του grow the business (ανάπτυξη της επιχείρησης) και του EPS Growth (ανάπτυξη-αύξηση των κερδών ανά μετοχή).
Παρότι και οι δύο κινούνται έντονα αυξητικά, η άνοδος στην περίπτωση του EPS Growth, που αρχίζει να γίνεται δημοφιλής μετά το 1980, είναι πολλαπλάσια. Ειδικά από τη δεκαετία του 1990 και ύστερα.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Κατά τον Grice που έκανε την έρευνα, η συχνότητα εμφάνισης των λέξεων έχει τεράστια σημασία. Ο ίδιος κάνει λόγο για «λεξιλόγιο του πληθωρισμού» και συνδέει τη δημοφιλία αυτών των λέξεων με τη «φθηνή πίστωση» που κυριάρχησε στη Δύση τις τελευταίες δεκαετίες, μαζί με τις «χρηματοοικονομικές αγορές», δημιουργώντας μόδα και αλλοιώνοντας τελικά τις κυρίαρχες πεποιθήσεις μεγάλου μέρους του κοινωνικού συνόλου, αλλά και την ίδια τη σκέψη των οικονομολόγων.
Με απλά λόγια, υποστηρίζει, επί πολύ μεγάλο διάστημα η δημιουργία του πλούτου ήταν κατοχυρωμένη στη συνείδηση του κόσμου σε συνδυασμό με την έννοια της αποταμίευσης, ενώ ο ίδιος ο πλούτος ήταν άμεσα συνδεδεμένος με την παραγωγή.
Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ο μεγάλος πλούτος είναι σε κινητές αξίες και μετρητά, σε αξίες δηλαδή που έχουν «υψηλή ρευστότητα». Η επιθυμία για κατανάλωση κινείται στο «εδώ και τώρα», η αποταμίευση βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα και, το κυριότερο, ο φθηνός δανεισμός έχει γίνει τόσο συνήθης που ο περισσότερος κόσμος τον αντιμετωπίζει -λανθασμένα- ως «κεφάλαιο».
Αλλά και οι μεγάλοι οικονομολόγοι, στην προσπάθειά τους να προσφέρουν «αέναη ευμάρεια», αντιμετώπισαν τον πληθωρισμό και τους οικονομικούς κύκλους ως αντιπάλους ( με βασικό όπλο τα επιτόκια), με αποτέλεσμα να επιφέρουν «πληθωρισμό πίστωσης» σε τέτοιο βαθμό που να απειλεί πλέον τα θεμέλια των οικονομιών.
Μπορεί κάποιος να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει με τα συμπεράσματα του κ. Grice. Τα αποτελέσματα της μελέτης του, όμως, ταιριάζουν απόλυτα με τις εμπειρικές παρατηρήσεις, ειδικά της τελευταίας δεκαετίας.
Ο συνδυασμός χαμηλών επιτοκίων και άνθησης των σύνθετων χρηματοοικονομικών προϊόντων, μαζί με το επαγγελματικό trading σε μεγάλη κλίμακα, αλλοίωσαν «θέσφατα» δεκαετιών και καλλιέργησαν τη νοοτροπία του «εδώ και τώρα» στο κέρδος αλλά και στην κατανάλωση. Έφεραν το γρήγορο χρήμα στο προσκήνιο και θεοποίησαν την απληστία.
Η απληστία σε… υγιείς δόσεις, λένε κάποιοι σκληροπυρηνικοί του καπιταλισμού, είναι ωφέλιμη γιατί οδηγεί στην ανάληψη τολμηρών πρωτοβουλιών. Στις μέρες μας όμως, οι δόσεις ίσως έγιναν υπερβολικές.
Τα σκάνδαλα που ξεσπούν σχεδόν ακατάπαυστα σε ευαίσθητους τομείς, όπως η διατροφή, τα σκάνδαλα των τραπεζιτών ακόμη και στη «χειραγώγηση» του Libor, ενός θεσμού που θεωρείτο περίπου… ιερός, οι εκατοντάδες περιπτώσεις χειραγώγησης ακόμη και με παραποίηση οικονομικών στοιχείων σε εισηγμένες εταιρίες-κολοσσούς του «ναού» του καπιταλισμού, της Wall Street, δίνουν το στίγμα.
Η αλήθεια είναι ότι πολλοί θεσμοί και εργαλεία δημιουργήθηκαν με τις καλύτερες προθέσεις. Να ενισχύσουν την ανάπτυξη των επιχειρήσεων (bonus, stock options) ή και την προστασία των επενδυτών (παράγωγα προϊόντα). Στην πράξη όμως πάρα πολλές φορές εκφυλίστηκαν σε κινητήριους μοχλούς της απέραντης απληστίας.
Πουθενά δεν είναι ίσως περισσότερο ορατή αυτή η απληστία από ό,τι τους ισολογισμούς πολλών μεγάλων τραπεζών, ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Μιλάμε για ισολογισμούς που αν καταρρεύσουν θα πάρουν μαζί τους και τις οικονομίες των χωρών όπου εδρεύουν καθώς τα περιουσιακά στοιχεία που έχουν στην κατοχή τους είναι «μοχλευμένα» δεκάδες φορές, σε σχέση με τα ίδια κεφάλαιά τους.
Αυτές οι τράπεζες-κολοσσοί είναι η κορωνίδα του φαινομένου που κάποιοι ονομάζουν «οικονομία της απληστίας». Κι έφτασαν να θεωρούνται «πολύ μεγάλες για να αποτύχουν», με τα κράτη να πληρώνουν τον… λογαριασμό.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι κινήσεις τόσο της FED (με τις περιβόητες διευκολύνσεις QE) όσο και της ΕΚΤ, που δείχνει πια έτοιμη να φέρει τα επιτόκια στο μηδέν, μοιάζουν με… ομοιοπαθητική. Χορηγούν στον άρρωστο δόσεις από την ουσία που του δημιούργησε το πρόβλημα (φθηνή πίστωση), ελπίζοντας ότι θα αναρρώσει και θα «ανακάμψει».
Ίσως αυτή να είναι η «μόνη» λύση σήμερα. Τα μυαλά που την εφαρμόζουν θεωρούνται άλλωστε «πρώτης γραμμής». Το κακό όμως είναι ότι δεν φαίνεται να πετυχαίνει ούτε στην πιο ευέλικτη οικονομία του κόσμου, την αμερικανική.
Οπότε ίσως θα έπρεπε να ψάξουμε και για άλλες, πιο επώδυνες, αλλά και πιο ουσιαστικές, πέρα από τις νόρμες που θέτει η οικονομία της απληστίας.