Χαιρετίζοντας τα πλήθη που τον λατρεύουν, αφότου ξεπέρασε την πιο δύσκολη εκλογική πρόκληση της καριέρας του, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στράφηκε στον επόμενο μεγάλο στόχο του. «Με την εξουσία που μου δώσατε μέσα από τις κάλπες, Θεού θέλοντος, θα φτάσουμε μαζί στον στόχο της χώρας για το 2023», είπε ο επανεκλεγείς Πρόεδρος της Τουρκίας.
Ο κ. Ερντογάν έχει από καιρό σχεδιάσει να γιορτάσει τα 100 χρόνια από την ίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας το 1923 με τεράστια κατασκευαστικά πρότζεκτ, όπως το νέο αεροδρόμιο και το κανάλι της Κωνσταντινούπολης, που εκτιμάται ότι θα κοστίσει 13 δισ. δολάρια.
Αλλά η προοπτική των έργων – και η μοίρα της ευρύτερης οικονομίας – εξαρτώνται από το πώς θα διαχειριστεί έναν από τους λίγους εναπομείναντες περιορισμούς στη διακυβέρνησή του.
Παρότι το νέο προεδρικό σύστημα δίνει στον κ. Ερντογάν έλεγχο άνευ προηγουμένου στους μοχλούς της εξουσίας, οι φιλοδοξίες του μπορεί να παραμείνουν υπό έλεγχο από την δύναμη των αγορών που δεν είναι καθόλου άνετες με την οικονομική του διαχείριση.
«Ο Ερντογάν είναι αντιμέτωπος με ένα τεράστιο δίλημμα», δήλωσε ο Atilla Yesilada, αναλυτής της συμβουλευτικής GlobalSource Partners, με έδρα την Κωνσταντινούπολη. «Πρέπει να ξοδέψει χρήματα. Αλλά αν κάνει δαπάνες, τότε οι διεθνείς επενδυτές θα μποϊκοτάρουν τις τουρκικές αγορές… είτε θα προσπαθήσει ένα εντελώς νέο αφήγημα που θα τρομάξει πραγματικά τις αγορές ή θα πρέπει να κάνει κάποιες υποχωρήσεις για κάποια από αυτά τα πρότζεκτ».
Τα μεγάλα έργα υποδομών υπήρξαν καθοριστικό χαρακτηριστικό της 16χρονης διοίκησης της Τουρκίας από τον κ. Ερντογάν. Οι κατασκευές έχουν συμβάλει με συνέπεια εδώ και καιρό στην υψηλή ανάπτυξη της χώρας, που έφτασε στο 7,4% πέρυσι.
«Τον βοηθάνε να κερδίζει τις εκλογές, επειδή οι πολίτες έχουν πρόσβαση σε καλύτερες υπηρεσίες και μεταφορές», είπε ο Soner Cagaptay, συγγραφέας του «Ο νέος Σουλτάνος: Ο Ερντογάν και η Κρίση της Μοντέρνας Τουρκίας». «Αλλά υπάρχει ένα πιο μεγαλειώδες σχέδιο εδώ, του να γίνει σπουδαία η Τουρκία ξανά. Ο Ερντογάν γνωρίζει ότι προκαλεί συναισθηματικό γκελ στη βάση του».
Το μανιφέστο του κυβερνώντος κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) για τις εκλογές του περασμένου Σαββατοκύριακου περιελάμβανε ένα παράρτημα 35 σελίδων με νέα νοσοκομεία, λιμάνια, δρόμους και τούνελ. Αλλά οι αναλυτές αμφισβητούν τη δυνατότητα της Τουρκίας να υποστηρίξει τέτοια έργα σε μία εποχή που αυξάνονται οι ανησυχίες για την οικονομία της. Η χώρα υποφέρει από διψήφιο πληθωρισμό και έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών άνω του 6% του ΑΕΠ.
Ο κ. Ερντογάν έχει υποστηρίξει ότι «ούτε ένα σεντ» κρατικού χρήματος χρησιμοποιείται για τη χρηματοδότηση έργων, όπως το νέο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, που πρόκειται να ανοίξει τον Οκτώβριο, στην 95η επέτειο από την ίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας. Ωστόσο, πολλά χτίζονται μέσω κρατικών-ιδιωτικών συνεργασιών, οι οποίες έχουν πολλαπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία. Έκθεση της PwC και της Garanti Bank της Τουρκίας τοποθετεί το κόστος του κατασκευαστικού σπριντ πριν το 2023 στα 325 δισ. δολάρια. Το ΔΝΤ πρόσφατα προέτρεψε την Τουρκία να διασφαλίσει μια «αυστηρή επιλογή» τέτοιων πρότζεκτ.
Πολλά έχουν κυβερνητική εγγύηση (underwritten) που περιλαμβάνουν εγγυήσεις ελάχιστων εσόδων – συχνά σε δολάρια ή ευρώ παρά στη «μαραμένη» λίρα. Η πτώση της αξίας του νομίσματος φέτος είναι η πιο σαφής ένδειξη των ανησυχιών της αγοράς.
«Δεν έχετε δώσει εγγυήσεις του υπουργείου Οικονομικών σε αυτά τα έργα;» ρώτησε πριν τις εκλογές ο Μουχαρέμ Ιντζέ, ο βασικός αντίπαλος του κ. Ερντογάν στην προεδρική κούρσα. «Δεν είναι γεγονός ότι το υπουργείο Οικονομικών πληρώνεται από όλους μας;»
Οι Τούρκοι υπουργοί τονίζουν ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας, περίπου 2,4% του ΑΕΠ το 2018, είναι χαμηλό σε σύγκριση με άλλες αναδυόμενες αγορές, καθώς και ότι ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ είναι στο 28%.
Οι αναλυτές συμφωνούν, αλλά ανησυχούν ότι οι δαπάνες δρουν τονωτικά σε μια στιγμή που η οικονομία πρέπει να αποθερμανθεί. Ο ετήσιος πληθωρισμός ήταν 12,2% τον Μάιο και αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω. Προειδοποιούν ότι η πίεση στις τουρκικές τράπεζες σημαίνει ότι οι ιδιώτες κατασκευαστές, που αναζητούν κεφάλαια για να φτιάξουν τα έργα, θα δώσουν αγώνα για να βρουν χρηματοδότηση.
Ο οίκος αξιολόγησης Moody’s είπε σε ενημερωτικό σημείωμα μετά τις εκλογές, ότι η ευπάθεια της Τουρκίας είχε «επιδεινωθεί από την επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική των τελευταίων δύο ετών» και πρόσθεσε ότι η δυνατότητα να αντιστραφεί αυτή η τάση ήταν στα χέρια του Προέδρου.
Ο Inan Demir, οικονομολόγος αναδυόμενων αγορών της Nomura, είπε ότι θα ήταν δύσκολο για τον κ. Ερντογάν να κάνει περικοπές στις προεκλογικές του υποσχέσεις. «Θα θέλει να εφαρμόσει τις πολιτικές που υποσχέθηκε», είπε.
Ωστόσο, μία αποτυχία να δοθεί προσοχή στις προειδοποιήσεις ενέχει τον κίνδυνο ισχυρής αρνητικής αντίδρασης από τις αγορές, που δεν αντέχει η οικονομία της Τουρκίας. Η υποτίμηση της λίρας είναι πλήγμα για τις επιχειρήσεις με χρέος σε ξένο νόμισμα. Η χώρα πρέπει να βρει περισσότερα από 200 δισ. δολάρια το χρόνο από εξωτερική χρηματοδότηση για να καλύψει το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών και τις λήξεις δανείων. Τα περισσότερα από αυτά έρχονται με τη μορφή ροών «ζεστού χρήματος» που μπορεί γρήγορα να αλλάξει κατεύθυνση, αν το κλίμα αλλάξει ή τροποποιηθούν οι παγκόσμιες συνθήκες.
Κάποιοι πιστεύουν ότι ο κ. Ερντογάν, όσο ισχυρός και αν είναι σήμερα, δεν θα έχει επιλογή από το να αποδεχτεί την οικονομική πραγματικότητα. Δείχνουν στην απόφαση της Τουρκίας να επιτρέψει τελικά στην Κεντρική Τράπεζα να ανεβάσει τα επιτόκια 500 μονάδες βάσης, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής καμπάνιας, παρά την αντίσταση από τον Πρόεδρο.
«Η λίρα θα συνεχίσει να είναι η βασική αντιπολίτευση», είπε ο Alvaro Ortiz Vidal-Abarca, επικεφαλής οικονομολόγος για την Τουρκία, της ισπανικής τράπεζας BBVA. «Θα επιβάλλει κάποια πειθαρχία».
