Ράχμαν: Ο μεγάλος φόβος της Ρωσίας και το «δόγμα Σινάτρα»

«Συγχαρητήρια/συλλυπητήρια που μπήκες στη λίστα των ρωσικών κυρώσεων», έγραφε το μήνυμα ενός συναδέλφου. Έτσι έμαθα πως πλέον βρίσκομαι στη λίστα των εχθρών του Κρεμλίνου και ότι μου έχει απαγορευτεί η είσοδος στη Ρωσία.

Η διαπίστωση πως ίσως έχω κάνει την τελευταία μου επίσκεψη στη χώρα με έκανε να θυμηθώ το πρώτο μου ταξίδι το 1987. Έχω την αίσθηση πως η Ρωσία έχει κάνει τον κύκλο της και έχει επιστρέψει στον αυταρχισμό, στην επιθετικότητα και στην απομόνωση που καθόριζε τη σοβιετική εποχή.

Το 1987, η Σοβιετική Ένωση ήταν στα τελευταία της -αν και δεν το γνωρίζαμε αυτό τότε. Βρισκόμουν στη Μόσχα για να καλύψω τις διαπραγματεύσεις για τα εξοπλιστικά μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ. Το μεγάλο θέμα για τους τοπικούς ανταποκριτές ήταν το άνοιγμα των πρώτων ιδιωτικών εστιατορίων στη χώρα. Τα πράγματα άλλαζαν και αυτό αντικατοπτριζόταν στον σχεδόν παιχνιδιάρικο τρόπο του Gennadi Gerasimov, του τότε Σοβιετικού εκπροσώπου.

Ήταν ο κλασικός Gerasimov, που αργότερα χρησιμοποίησε ένα αστείο για να ανακοινώσει ουσιαστικά το τέλος του σοβιετικού ιμπεριαλισμού. Το δόγμα Brezhnev ήταν ο κωδικός για το αυτοδιακηρυγμένο δικαίωμα της Μόσχας να εισβάλει στους γείτονές της, για να διασφαλίσει πως παραμένουν στην τροχιά του Κρεμλίνου. Ερωτηθείς το 1989 αν αυτό εξακολουθεί να ισχύει, ο Gerasimov απάντησε πως αντικαταστάθηκε από το «δόγμα Sinatra» -από τούδε και στο εξής, ο καθένας θα μπορούσε να το κάνει με τον δικό του τρόπο.

Αυτή η εξέλιξη άφησε άναυδο τον νεαρό Vladimir Putin, που τότε ήταν πράκτορας της KGB τοποθετημένος στην Ανατολική Γερμανία. Αργότερα θυμόταν με πικρία πως καθώς κατέρρεε γύρω του το κομμουνιστικό καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας, ζήτησε στρατιωτική στήριξη, για να πάρει την απάντηση πως «η Μόσχα σιωπά».

Μέχρι να αρχίσω να επισκέπτομαι τη Ρωσία πιο συχνά -από το 2004 περίπου και μετά-, ο Putin είχε αναλάβει την εξουσία. Επιφανειακά, η χώρα είχε γίνει αγνώριστη. Το National Hotel, κοντά στο Κρεμλίνο -ένα σοβιετικού στιλ αχούρι όταν είχα μείνει εκεί το 1987-, ήταν τώρα υπερβολικά χλιδάτο και ακριβό για να το σκεφτώ. Το άγαλμα του Felix Dzerzhinsky, του ιδρυτή της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας, είχε απομακρυνθεί από το κέντρο της Μόσχας και είχε τοποθετηθεί σε ένα πάρκο με ριγμένα μνημεία.

Η μετάβαση από τον δεσποτισμό στον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό συμβολιζόταν με την αλλαγή της τύχης της οικογένειας Solzhenitsyn. Ο Aleksandr Solzhenitsyn είχε κερδίσει βραβείο Νόμπελ για τα μυθιστορήματά του αναφορικά με τα σοβιετικά γκούλαγκ και εξορίστηκε. Ο γιος του Yermolai είναι τώρα σύμβουλος της McKinsey, με έδρα στη Μόσχα.

Αλλά το γεγονός πως τόσα πολλά είχαν αλλάξει από την κομμουνιστική εποχή, το έκανε πολύ εύκολο να παραβλέψει κανείς το πόσα πολλά είχαν παραμείνει τα ίδια. Κάτω από την καταναλωτική δυτική επιφάνεια, ο αυταρχισμός, η βία και ο ιμπεριαλισμός εξακολουθούσαν να είναι θεμελιώδη για τον τρόπο διακυβέρνησης του Putin.

Οι πολιτικοί αντίπαλοι του καθεστώτος εξακολουθούσαν να διώκονται και κάποιες φορές να σκοτώνονται. Ο Boris Nemtsov, κορυφαίος φιλελεύθερος τον οποίο συνάντησα και στη Μόσχα και στο Λονδίνο, δολοφονήθηκε λίγα μέτρα από το Κρεμλίνο το 2015. Η Ρωσία εισέβαλε στη γειτονική Γεωργία το 2008 και επιτέθηκε στην Ουκρανία το 2014, προσαρτώντας την Κριμαία. Όπως έδειξαν ξεκάθαρα αυτές οι πράξεις, ο Putin και οι ακόλουθοί του στην πραγματικότητα ποτέ δεν αποδέχθηκαν την ανεξαρτησία των χωρών που κάποτε ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Χώρες όπως η Πολωνία, που κάποτε ήταν στο ευρύτερο σοβιετικό μπλοκ, ανησυχούν πως τα ρωσικά ιμπεριαλιστικά ένστικτα εξακολουθούν να αφορούν και αυτές.

Ο Fyodor Lukyanov, ακαδημαϊκός προσκείμενος στον Ρώσο ηγέτη, μου είπε κάποτε ότι ο Putin καθοδηγείται πάνω απ' όλα από τον φόβο ότι η Ρωσία, για πρώτη φορά μετά από αιώνες, μπορεί να χάσει το status της μεγάλης δύναμης. Με μια οικονομία που κατατάσσεται στην 11η θέση στον κόσμο (μετρούμενη με το ονομαστικό ΑΕΠ), οι εναπομείνασες αξιώσεις μεγάλης ισχύος του Κρεμλίνου βασίζονται στη στρατιωτική ισχύ της χώρας και στα πυρηνικά της όπλα.

Η λατρεία της ελίτ για τον πόλεμο μου έγινε ξεκάθαρη το 2014, σε μια συνομιλία στο ρωσικό κοινοβούλιο με τον Vyacheslav Nikonov, μέλος της Δούμας και εγγονό του Vyacheslav Molotov, ο οποίος ήταν υπουργός Εξωτερικών του Στάλιν. Όταν συζητήσαμε για τη σχέση της Ρωσίας με τις χώρες BRIC, στις οποίες περιλαμβάνεται η Βραζιλία, ο Nikonov μού είπε ότι υπήρχε ένα μεγάλο πρόβλημα με τη Βραζιλία ως σύμμαχο: «Δεν καταλαβαίνουν τον πόλεμο. Έχουν κάνει μόνο έναν πόλεμο στην ιστορία τους». «Και αυτό έγινε με την Παραγουάη», πρόσθεσε περιφρονητικά. Όπως το έβλεπε ο Nikonov, η προσάρτηση της Κριμαίας από τον Putin ήταν ένα μέτριο βήμα: «Ο Molotov θα είχε εισβάλει στην Ουκρανία και θα την είχε πάρει σε μία εβδομάδα».

Ο Putin, στην πραγματικότητα, είχε την ίδια αλαζονεία και επιθετικότητα προς την Ουκρανία. Τον οδήγησε να υποτιμήσει επικίνδυνα την αντίσταση που θα συναντούσε η Ρωσία, όταν εξαπέλυσε μια πλήρους κλίμακας εισβολή φέτος.

Στην εποχή του Putin, όπως και στη σοβιετική εποχή, ο ιμπεριαλισμός στο εξωτερικό πάει χέρι χέρι με την καταπίεση στο εσωτερικό. Για πολλά χρόνια, η Ρωσία υπό τον Putin άφηνε πολύ περισσότερο χώρο για πολιτική διαφωνία από ό,τι η Σοβιετική Ένωση.

Έγινα μάρτυρας μεγάλων διαδηλώσεων κατά του Putin στους δρόμους της Μόσχας το 2012 και το 2019. Αλλά ο Putin χρησιμοποίησε το κάλυμμα της ειδικής στρατιωτικής του επιχείρησης στην Ουκρανία για να καταπνίξει επιτέλους κάθε εσωτερική αντιπολίτευση. Χιλιάδες έχουν συλληφθεί για συμμετοχή σε αντιπολεμικές διαδηλώσεις και το κίνημα της αντιπολίτευσης, υπό την ηγεσία του φυλακισμένου Alexei Navalny, εξαρθρώνεται.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επίσης βυθίσει τη χώρα και πάλι σε μια διεθνή απομόνωση, που μοιάζει ακόμα βαθύτερη από αυτήν που βίωνε η Σοβιετική Ένωση. Πέταξα από το Λονδίνο στη Μόσχα με απευθείας πτήση το 1987. Αυτές οι πτήσεις δεν υπάρχουν πλέον.

Δεν είμαι αισιόδοξος πως θα τις δω να αποκαθίστανται σύντομα.

© The Financial Times Limited 2022. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation