Γιατί ο Πούτιν έχει την Ουκρανία στο στόχαστρο

Όταν ο Vladimir Putin μιλάει για την Ουκρανία, ακούγεται σαν ένας περιφρονημένος βίαιος σύζυγος. Μια έκθεση 5.000 λέξεων που εξέδωσε τον Ιούλιο ο Ρώσος πρόεδρος, με τίτλο «Αναφορικά με την ιστορική ενότητα Ρώσων και Ουκρανών», είναι γεμάτη εκδηλώσεις αιώνιας αγάπης για τους Ουκρανούς –συνδυασμένων με απειλές για βία αν δεν υπάρξει ανταπόκριση στην αγάπη αυτή. Οι Ουκρανοί παρουσιάζονται και ως αδελφοί εξ αίματος των Ρώσων, αλλά και ως νεοναζιστές.

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Volodymyr Zelensky, αστειεύτηκε λέγοντας πως ο Putin θα πρέπει να έχει πολύ ελεύθερο χρόνο, για να μπορεί να γράψει ένα τόσο μεγάλο άρθρο. Αλλά το περιεχόμενο της έκθεσης του Putin μοιάζει όλο και πιο ανησυχητικό όταν το διαβάσει κανείς παρατηρώντας παράλληλα τις προφανείς προετοιμασίες στην Μόσχα για μια εισβολή στην Ουκρανία. Κοντά στα σύνορα της Ουκρανίας έχουν αναπτυχθεί σχεδόν 90.000 Ρώσοι στρατιώτες, καθώς και τανκς και πυροβολικό. Την περασμένη εβδομάδα, ο Putin έβγαλε έναν απειλητικό λόγο, προειδοποιώντας τη Δύση να μην περάσει τις «κόκκινες γραμμές» της Ρωσίας.

Αξιωματούχοι της κυβέρνησης Biden ενημερώνουν πως η Ρωσία σχεδιάζει εισβολή της Ουκρανίας «ακόμα και στις αρχές του 2022». Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στην Ουάσινγκτον και στο Λονδίνο φοβούνται πως αυτά τα πολεμικά σχέδια δείχνουν πως υπάρχει πραγματική επιθετική πρόθεση στο Κρεμλίνο και πως προέρχεται από την «κορυφή».   

Ψάχνοντας από πού πηγάζει η ρωσική συμπεριφορά, δυτικοί αξιωματούχοι παραπέμπουν στο πόνημα του Ιουλίου του Putin, που θεωρείται ως γνήσια έκφραση των βαθιά ριζωμένων απόψεών του. Στην έκθεσή του δίνει έμφαση στους δεσμούς ιστορίας, γλώσσας, εθνικότητας και θρησκείας που συνδέουν τη Ρωσία και την Ουκρανία. τονίζει πως οι δεσμοί αυτοί προϋπάρχουν της Σοβιετικής Ένωσης. Πράγματι ο Putin, που συχνά κατηγορείται ότι νοσταλγεί την ΕΣΣΔ, καταδικάζει τους Σοβιετικούς ηγέτες που έβαλαν μια «επικινδυνότατη ωρολογιακή βόμβα» στους δεσμούς μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, όταν έδωσαν σε οποιοδήποτε μέρος της ΕΣΣΔ το δικαίωμα να αποσχιστεί από την ένωση. «Πράγματι, λήστεψαν τη Ρωσία», γράφει οργισμένα ο πρόεδρος.

Ο Putin επιμένει πως η Ουκρανία είναι ένα «αποτυχημένο κράτος» που το ξελογιάζουν μηχανορράφοι ξένοι. Στο σημείο αυτό η επιχειρηματολογία του παίρνει μια πραγματικά ανησυχητική στροφή. Η Δύση, λέει, παίζει ένα «επικίνδυνο πολιτικό παιχνίδι» που στόχο έχει να χρησιμοποιήσει την Ουκρανία ως «εφαλτήριο κατά της Ρωσίας». Αυτός ο ισχυρισμός θα μπορούσε ξεκάθαρα να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει μια ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ως αμυντικής φύσης.

Για να αποτρέψουν μια σύγκρουση, οι Ρώσοι απαιτούν ρητή εγγύηση πως η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ. 

Η απαίτηση της Μόσχας μοιάζει με κάτι που θα μπορούσε να εξετάσει η Ουάσινγκτον. Άλλωστε, η πραγματικότητα είναι πως η Ουκρανία απέχει πολύ από το να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Το να γίνει ρητή αυτή η πραγματικότητα ίσως να μην φαίνεται να είναι μια τόσο μνημειώδης υποχώρηση –ειδικά αν μπορεί να αποτρέψει μια σύγκρουση.

Αλλά υπάρχουν δυο λόγοι για τους οποίους οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ θα διστάσουν πολύ να κάνουν αυτή τη συμφωνία. Ο πρώτος είναι ζήτημα αρχής: η Ουκρανία είναι ένα κυρίαρχο κράτος. Θα πρέπει να μπορεί να κάνει τις επιλογές του χωρίς οι μεγάλες δυνάμεις να κάνουν συμφωνίες πάνω από το κεφάλι της χώρας.

Η δεύτερη επιφύλαξη έχει να κάνει με τη σύνεση. Θα έμπαινε πράγματι τέλος στην πιθανότητα ενός πολέμου αν η Ρωσία πάρει αυτό που θέλει; Η λογική της επιστολής αγάπης-μίσους του Putin είναι πως η ίδια η ανεξαρτησία της Ουκρανίας είναι ένα βδέλυγμα –μια ιστορική ανωμαλία που πρέπει να αντιστραφεί. Αν γίνει τώρα υποχώρηση, ο Putin μπορεί να προχωρήσει στην επόμενη απαίτηση. Η Ρωσία ήδη προσάρτησε το 2014 την Κριμαία, μέρος της Ουκρανίας, και επίσης απαιτεί βέτο σε πτυχές της εσωτερικής της πολιτικής.

Η οργή του Putin για την Ουκρανία φαίνεται πως δεν έχει μόνο να κάνει με την αναγνώριση μιας ρωσικής «σφαίρας επιρροής». Η αντίθεση με την σχετικά χαλαρή στάση του έναντι του Καζακστάν είναι διδακτική. Όπως η Ουκρανία, έτσι και το Καζακστάν ήταν μέρος της Ρωσικής αυτοκρατορίας και στη συνέχεια της Σοβιετικής Ένωσης, προτού γίνει ανεξάρτητο κράτος.

Ο Putin έχει προσπαθήσει να ξαναχτίσει την επιρροή της Μόσχας στην Κεντρική Ασία μέσω του σχηματισμού μας Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης, στην οποία συμπεριλαμβάνεται το Καζακστάν. Αλλά οι φιλοδοξίες της Μόσχας έχουν πέσει πάνω σε αυτές του Πεκίνου. Το 2013 ο κινέζος πρόεδρος Xi Jinping, ανακοίνωσε την «Πρωτοβουλία Ζώνης και Δρόμου» στην Αστάνα, την πρωτεύουσα του Καζακστάν. Το Καζακστάν τώρα έχει περισσότερες εμπορικές σχέσεις με την Κίνα απ’ ότι με τη Ρωσία. Αν και ορισμένοι στο κόμμα Ενωμένη Ρωσία του Putin εξακολουθούν να μιλούν για εδαφικές διεκδικήσεις στο βόρειο Καζακστάν, ωστόσο το γεγονός πως αυτή η πρώην Σοβιετική δημοκρατία «ξεγλιστράει» από τη ζώνη επιρροής της Μόσχας δεν έχει αντιμετωπίσει μεγάλη αντίσταση από το Κρεμλίνο.

Οι Ρώσοι θα υποστήριζαν πως η διαφορά είναι ότι το Καζακστάν δεν έχει καλλιεργήσει αμυντικούς δεσμούς με την Κίνα. Αλλά η αυξανόμενη εγγύτητα μεταξύ της Αστάνα και του Πεκίνου έχει ξεκάθαρες επιπτώσεις στον τομέα της ασφάλειας.

Η πραγματική διαφορά μεταξύ του Καζακστάν και της Ουκρανίας μπορεί να είναι πως το Καζακστάν δεν δείχνει σημάδια ότι θα γίνει δημοκρατία. Αντιθέτως, η Ουκρανία έχει επανειλημμένως αντισταθεί στις προσπάθειες να δημιουργηθεί ένα αυταρχικό καθεστώς όπως αυτό που έχει εγκαταστήσει ο Putin στη Ρωσία. Το ουκρανικό σύστημα είναι διεφθαρμένο και δυσλειτουργικό με πολλούς τρόπους, αλλά η χώρα διενεργεί εκλογές που δεν έχουν προκαθορισμένο αποτέλεσμα, ενώ έχει και μια κοινωνία με παλμό.

Όπως παρατηρεί με ακρίβεια ο Putin, η Ουκρανία και η Ρωσία συνδέονται στενά από την ιστορία και την κουλτούρα. Άρα το γεγονός πως η Ουκρανία έχει ακολουθήσει διαφορετικό πολιτικό δρόμο από τη Ρωσία δημιουργεί άβολα ερωτήματα για το Κρεμλίνο –που του αρέσει να υποστηρίζει πως «ο δυτικός φιλελευθερισμός» είναι παντελώς αταίριαστος στη Ρωσία. Ίσως αυτός είναι ο πραγματικός λόγος για τον οποίον η Ουκρανία προκαλεί τέτοια οργή στον Putin.

Ο περιορισμός αυτής της οργής, μέσω της απειλής τεράστιων οικονομικών κυρώσεων, έχει ξαφνικά γίνει η πιο επείγουσα πρόκληση που αντιμετωπίζει η δυτική συμμαχία.

© The Financial Times Limited 2021. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation