Από την πανδημία σε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο

Οπως λέει και μία παλιά μεταφορά, ολόκληρα δάση έπεσαν για να προβλεφθεί πώς η Covid-19 θα αλλάξει τον πλανήτη. Κι αυτό, πριν καν να ξέρουμε εάν, σε πέντε χρόνια από τώρα, θα εξακολουθούμε να κρυβόμαστε από τον ιό ή αν ένα αποτελεσματικό εμβόλιο θα τον έχει στείλει στην επιδημιολογική βιβλιογραφία.

Το βαρύ κόστος του πρώτου γύρου, ανθρώπινου και οικονομικού, μιλάει από μόνο του. Πρέπει να μετρηθεί σε σύγκριση με τις επιλογές που ανοίγονται στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Από μόνη της η πανδημία θα μπορούσε να χτυπήσει καμπανάκι σε πολλές από τις πλούσιες δημοκρατίες του κόσμου, οι οποίες κινούνται σε λαϊκιστικά άκρα από την οικονομική κατάρρευση του 2008. Παραδόξως, δίνει ακόμη την ευκαιρία σε πολιτικούς ηγέτες να ξαναχτίσουν την πίστη στη φιλελεύθερη δημοκρατία.

Δεν υπάρχει κανένα μυστήριο όσον αφορά τον λαϊκισμό που έκανε τους Αμερικανούς να ψηφίσουν τον Ντόναλντ Τραμπ ως Πρόεδρο, τη Βρετανία να υποστηρίζει το Brexit και τους ψηφοφόρους σε όλη την Ευρώπη να συρρέουν σε κόμματα της ακροδεξιάς και της αριστεράς. Η σταθερότητα του μεταπολεμικού παλαιού καθεστώτος στηριζόταν σε ένα κοινωνικό συμβόλαιο που  εγγυόταν σταθερή άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Αυτό διέφερε μεταξύ των εθνών, δεν ήταν ποτέ τέλειο και ποτέ καθολικό, αλλά η ορθότητά του βασίστηκε σε μία ευρεία αντίληψη της «δικαιοσύνης». Οι επόμενες γενιές μπορούσαν να αναμένουν ότι θα ευημερούσαν περισσότερο από την προηγούμενη.

Η εμπιστοσύνη κατέρρευσε μαζί με την κατάρρευση του 2008 και την ύφεση που ακολούθησε από τη λιτότητα που ήρθε. Η κατάρρευση του συμβολαίου, ωστόσο, είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, με το στάσιμο μέσο εισόδημα, την αυξημένη εργασιακή ανασφάλεια και τη διεύρυνση των  εισοδηματικών ανισοτήτων. Οι ανειδίκευτοι εργαζόμενοι με χαμηλό εισόδημα έμειναν πίσω όσον αφορά την τεχνολογία, τις γρήγορες μεταβολές στο συγκριτικό πλεονέκτημα, και τη δουλοπρεπή αφοσίωση στις ελεύθερες αγορές των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής, που γοητεύτηκαν από αυτό που ονομάζεται συναίνεση της Ουάσινγκτον.

Μόλις τα πράγματα άρχισαν να πηγαίνουν προς το χειρότερο, οι λαϊκιστές είχαν να αντιμετωπίσουν διάφορους αντιπάλους - τις παλιές πολιτικές ελίτ, τους τραπεζίτες και τους μετανάστες που έπαιρναν ελάχιστο μισθό. Οταν οι ψηφοφόροι σταμάτησαν να πιστεύουν ότι τα παιδιά τους θα έχουν σίγουρα ένα καλύτερο μέλλον, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν είχαν τίποτα να χάσουν. Δεν είχε σημασία ότι ο Τραμπ και ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Μπόρις Τζόνσον ήταν οι ίδιοι δημιουργήματα των ελίτ.

Ο κορωνοϊός έχει κλονίσει το πολιτικό καλειδοσκόπιο. Εάν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν κάνουν τίποτα περισσότερο, το αποτέλεσμα θα είναι να διευρυνθεί ακόμη περισσότερο το χάσμα ανισότητας. Οι μεγαλύτεροι χαμένοι μέχρι στιγμής ήταν εργαζόμενοι σε χαμηλόμισθες, ανασφαλείς θέσεις εργασίας της gig οικονομίας. Θα υποστούν επίσης το βάρος, εάν οι κυβερνήσεις ανταποκριθούν στις τεράστιες αυξήσεις των δημοσιονομικών ελλειμμάτων μειώνοντας τις μελλοντικές δημόσιες δαπάνες.

Ωστόσο, η πανδημία άλλαξε επίσης τα πολιτικά επιχειρήματα. Η ικανότητα και η δικαιοσύνη έχουν επιστρέψει στην κορυφή της ιεραρχίας των πραγμάτων που οι πολίτες αναζητούν στους ηγέτες τους. Η κρίση έχει αναδιαμορφώσει το ρόλο του κράτους και, το σημαντικότερο, έδωσε ένα προβάδισμα στην εμπιστοσύνη. Προσαρμόζοντας ένα σχόλιο που κάποτε έκανε η Μάργκαρετ Θάτσερ, υπενθύμισε στους πολίτες ότι υπάρχει όντως κοινωνία και ότι μία αποτελεσματική κυβέρνηση παρέχει την απαραίτητη συνοχή.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι ΗΠΑ, η Βραζιλία και η Βρετανία έχουν πάει τόσο άσχημα στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Οι κ.κ. Τραμπ και Τζόνσον, και ο Πρόεδρος Ζάιχ Μπολσονάρου στη Βραζιλία, έμαθαν ότι οι μπλόφες και τα μεγάλα λόγια δεν μπορούν να τους θωρακίσουν έναντι ενός θανατηφόρου ιού. Ολοι πέφτουν απότομα στις δημοσκοπήσεις, καθώς τα ποσοστά θνησιμότητας έχουν αυξηθεί. Εάν, όπως υποδηλώνουν τα γκάλοπ, ο κ.Τραμπ χάσει στις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου, θα είναι σε μεγάλο βαθμό επειδή οι ψηφοφόροι γνωρίζουν ότι η ανοικοδόμηση ενός τείχους κατά μήκος των συνόρων του Μεξικού δεν αποτελεί προστασία από τον κορωνοϊό.

Τίποτα από αυτά δεν σημαίνει ότι οι mainstream ηγέτες έχουν εύκολο έργο. Οι βραχυπρόθεσμες οικονομικές προοπτικές είναι χειρότερες και από ζοφερές - βαθιά ύφεση, απότομη αύξηση της ανεργίας και τεράστια δημοσιονομικά ελλείμματα. Η μεγάλη αλλαγή, ωστόσο, είναι ότι η μετατόπιση της δημόσιας διάθεσης, τους έδωσε τον πολιτικό χώρο για να χαράξουν μία διαφορετική κατεύθυνση. Δεν είναι πλέον τόσο προφανές ότι η απάντηση σε κάθε δίλημμα οικονομικής πολιτικής είναι να αφήσουν τις αγορές να αποφασίσουν, να μειώσουν φόρους στους πλούσιους και να στηρίξουν σκληρές αγορές εργασίας έναντι χαμηλά αμειβόμενων.

Δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε ξανά τον τροχό. Οι πολιτικοί μερικές φορές προσποιούνται ότι οι αναπόφευκτες συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογικής αλλαγής οδήγησαν τους ψηφοφόρους στην αγκαλιά του λαϊκισμού. Στην πραγματικότητα, ήταν επίσης και οι επιλογές που έκαναν οι κυβερνήσεις κατά τον καθορισμό πολιτικών φορολόγησης, δαπανών, ανταγωνισμού και κατάργησης των εργασιακών προτύπων. Στο βαθμό που η παγκοσμιοποίηση παρήγαγε τόσους χαμένους, ήταν επειδή οι εθνικές πολιτικές ωθούσαν προς την ίδια κατεύθυνση.

Ενα νέο κοινωνικό συμβόλαιο θα ξεκινούσε με πολιτικές για την επιβράβευση της επιχειρηματικότητας, αλλά θα τιμωρούσε την αναζήτηση ενοικίου, θα μετατόπιζε τη φορολόγηση μακριά από το εισόδημα και προς το συσσωρευμένο κεφάλαιο και θα καθιέρωνε προστασία εργασίας και εισοδήματος για να ενισχύσει την παραγωγικότητα. Τα μέτρα για τη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων δεν μπορούν να λαμβάνονται εις βάρος των στρατηγικών εκπαίδευσης και κατάρτισης ώστε να ανταποκρίνονται στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις για δεξιότητες. Ολοι πληρώνουμε ένα τίμημα για τις συμβάσεις χαμηλών μισθών και μηδενικών ωρών (zero hours contracts).

Οι λαϊκιστές έχουν ευημερήσει λόγω της πραγματικής δυσαρέσκειας. Αυτοί που έχουν μείνει πίσω δεν ήταν μία εφεύρεση. Η πανδημία έχει αλλάξει τον τρόπο σκέψης, αποδεικνύοντας ότι οι υποτιθέμενες λύσεις του κ. Τραμπ και των άλλων που είναι ίδιοι με αυτόν, ήταν μούφα. Δεν υπάρχει εύκολος δρόμος επιστροφής όσον αφορά τις επιπτώσεις του κορωνοϊού, αλλά έχει πατηθεί το κουμπί επανεκκίνησης. Οι ηγέτες που είναι έτοιμοι να προσφέρουν ικανότητα και δικαιοσύνη - ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο - έχουν και πάλι κοινό. Δεν είναι μία ευκαιρία που μπορούν να σπαταλήσουν. 

© The Financial Times Limited 2020. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation