Τα αρνητικά επιτόκια υπονομεύουν το κύρος των κεντρικών τραπεζών

Ποιον θεωρείται υπεύθυνο για την τελευταία χρηματοοικονομική κρίση; Ποιος σας έρχεται πρώτος στο νου; Βάζω στοίχημα ότι η πρώτη λέξη που σας έρχεται είναι οι «τράπεζες». Αν δεν είναι αυτή, θα είναι κάτι που έχει σχέση με όποιον ανακάλυψε τα «τοξικά» στεγαστικά δάνεια ή άρχισε να τιτλοποιεί και να εμπορεύεται το ρίσκο.

Εκτός και αν είστε κάποιος επαγγελματίας του χρηματοοικονομικού τομέα, αποκλείεται να σας έρθουν στο νου οι αποτυχίες των κεντρικών τραπεζών. Την τελευταία δεκαετία, έχουν παρουσιαστεί σχεδόν ως οι σωτήρες της παγκόσμιας οικονομίας. Αντιμέτωποι με τη γενικευμένη αποτυχία των πολιτικών να παράσχουν δημοσιονομική τόνωση, οι κεντρικοί τραπεζίτες ανέλαβαν υπερβολικές πρωτοβουλίες και προσπάθησαν να τα κάνουν όλα από μόνοι τους, λούζοντας την παγκόσμια οικονομία με εύκολο χρήμα και σώζοντας την υφήλιο και στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας του Μάριο Ντράγκι, το ευρώ.

H εφαρμογή της ποσοτικής χαλάρωσης ίσως να υπερέβη τα όρια μεταξύ νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής (αυξάνοντας τις τιμές των στοιχείων ενεργητικού με τεχνικό τρόπο, το QE επηρεάζει την κατανομή του πλούτου). Ίσως να ήταν παραπάνω από όσο έπρεπε πολιτικό: το ευρώ είναι ένα πολιτικό εγχείρημα, οπότε το να κάνεις «whatever it takes» για να το σώσεις είναι επίσης πολιτικό. Και μπορεί να έχει και κάποιες αρνητικές συνέπειες αλλά, σύμφωνα με αυτό το αφήγημα, τουλάχιστον η νομισματική πολιτική έκανε ότι έπρεπε για να αποτρέψει μια παγκόσμια κατάρρευση.

Αλλά τώρα τα προβλήματα που δημιούργησαν έχουν γίνει ολοφάνερα, όπως επισήμανε ακόμα και ο κ. Ντράγκι σε συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα. «Τα αρνητικά επακόλουθα όσο προχωράμε γίνονται ολοένα και πιο ορατά» σημείωσε. Πράγματι είναι. Πάρτε για παράδειγμα τα αρνητικά επιτόκια, κάτι άνευ προηγουμένου πριν το λανσάρισμα τους στη Σουηδία, την Ελβετία και την ευρωζώνη μετά την κρίση του 2008. H κεντρική τράπεζα της Ελβετίας χρέωνε αρνητικά επιτόκια στις καταθέσεις πολιτών ξένων χωρών τη δεκαετία του 1970, αλλά δεν προχώρησε σε καθολική εφαρμογή τους.

Τα αρνητικά επιτόκια υπονομεύουν τις τράπεζες μιας χώρας και ως εκ τούτου το σύνολο της οικονομίας της. O αντίκτυπος τους είναι ορατός στις τιμές των μετοχών των ευρωπαϊκών τραπεζών. Ο πανευρωπαϊκός τραπεζικός δείκτης έχει υποχωρήσει κοντά στα χαμηλά του 2012, όταν ακόμα μαινόταν η κρίση της ευρωζώνης. Χρεώνοντας τόκο για τις καταθέσεις, τα αρνητικά επιτόκια μετατρέπουν τα στοιχεία ενεργητικού σε ένα είδος υποχρέωσης.

Αυτό ισχύει ήδη για κάποιους πλούσιους πελάτες ευρωπαϊκών τραπεζών, καθώς και για οποιονδήποτε έχει επιχειρηματικό λογαριασμό. Υπάρχει κάτι το σοκαριστικό να βλέπει κανείς το επιτόκιο ως κόστος που επιβαρύνει τα χρήματά του.

Τα αρνητικά επιτόκια διαταράσσουν επίσης την σταθερότητα των ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών ταμείων. Σε συνέδριο στο Λονδίνο αυτή την εβδομάδα, ο Πίτερ Σπίλερ της CG Asset Management έδωσε ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα για τη ζημιά που μπορούν να κάνουν. Φανταστείτε είπε ότι θέλετε να έχετε μια αποπληθωρισμένη στερλίνα για τη σύνταξη σας το 2068 (49 χρόνια από σήμερα). Θα μπορούσατε να το επιτύχετε αυτό επενδύοντας σε ένα ομόλογο που ωριμάζει τότε. Αυτή τη στιγμή θα έπρεπε να βάλετε 2,6 στερλίνες για κάθε στερλίνα που θα βγάζατε στο μέλλον. Γιατί; Επειδή αυτό είναι το αποτέλεσμα του να επενδύεται για 49 χρόνια με τη μίζερη απόδοση του 2,05% που προσφέρει το ομόλογο σήμερα.

Ο αντίκτυπος μπορεί να μην είναι τόσο ορατός όσο τα αρνητικά ονομαστικά επιτόκια στις καταθέσεις, αλλά όταν τα επιτόκια είναι αρνητικά σε πραγματικούς ή ονομαστικούς όρους, το ρευστό δεν είναι χρήσιμο σε κανέναν που θέλει να αποταμιεύσει για τη σύνταξή του. Όσο πιο χαμηλά πηγαίνουν τα επιτόκια, τόσο περισσότερο νιώθουν οι επενδυτές ότι πρέπει να αποταμιεύσουν.

Υπάρχουν προβλήματα που προκύπτουν από την πολύ χαλαρή νομισματική πολιτική τα οποία δεν είναι τόσο προφανή. Το βασικό είναι η τεράστια συσσώρευση δημόσιου και ιδιωτικού χρέους στον ανεπτυγμένο κόσμο (η μεγαλύτερη σε καιρό ειρήνης) και η χαμηλή ποιότητα μεγάλου μέρους του χρέους αυτού.

Αν βλέπαμε το τέλος του QE και των αρνητικών επιτοκίων, όλα αυτά τα πολύ εμφανή προβλήματα θα μπορούσε να τα δούμε ως προσωρινά και πιθανώς ως προβλήματα που άξιζαν τον κόπο. Αλλά δεν το βλέπουμε αυτό.

Ο κ. Ντράγκι αποχωρεί από την ΕΚΤ ως ήρωας, αλλά την αφήνει και με τα επιτόκια στο -0,5% και με έναν νέο γύρο ποσοτικής χαλάρωσης καθ' οδόν. Δεν είναι ο μόνος: τον Αύγουστο, μια στις τέσσερις κεντρικές τράπεζες της G20 μείωσαν τα επιτόκια. Και οι συζητήσεις μεταξύ των κεντρικών τραπεζιτών δεν είναι πως θα βάλουν τέλος σε όλο αυτό αλλά πως θα γίνει ακόμα πιο ριζικό για να αντιμετωπιστεί η επόμενη ύφεση. Ο πρόεδρος της Fed, Τζερόμ Πάουελ, ρώτησε πρόσφατα αν η κεντρική τράπεζα θα έπρεπε να διευρύνει την εργαλειοθήκη της.

Tα επιτόκια μπορούν να πάνε χαμηλότερα. Εκτός Ιαπωνίας και ευρωζώνης, τα περισσότερα είναι σε θετικό έδαφος. Και οι κεντρικές τράπεζας μπορούν να αναλάβουν ριζική δράση: να αναμείξουν τη νομισματική και τη δημοσιονομική πολιτική με διάφορες εκδοχές «χρήματος από το ελικόπτερο». Μπορεί να έχει αποτέλεσμα.
Αλλά αυτή τη φορά μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ. Οι περισσότεροι δεν πρόσεξαν τον ρόλο των κεντρικών τραπεζών στην τελευταία χρηματοοικονομική κρίση. Γιατί να το κάνουν; Η παλιά καλή νομισματική πολιτική ήταν σημαντική, αλλά ήταν επίσης πολύπλοκη και βαρετή και άρα σχεδόν αόρατη.

Αλλά τα αρνητικά επιτόκια είναι μια εντελώς διαφορετική περίπτωση. Αν και μπορεί κανείς να εξηγήσει τα προβλήματα που δημιουργούν με πολύπλοκο τρόπο, δεν υπάρχει ανάγκη να το κάνει. Οι περισσότεροι άνθρωποι διαισθάνονται ότι τα αρνητικά επιτόκια είναι κατά κάποιο τρόπο αφύσικα. Αν τα αρνητικά επιτόκια προκαλέσουν την επόμενη κρίση στρεβλώνοντας την κατανομή του κεφαλαίου και ενθαρρύνοντας τη συσσώρευση χρέους, οι κεντρικές τράπεζες θα διαπιστώσουν ότι ο πραγματικός κίνδυνος αφορά τις ίδιες. Η όλη ιδέα ότι είναι πολιτικά ανεξάρτητοι σωτήρες θα καταρρεύσει.

Αντίθετα, οι απλοί άνθρωποι θα τους αντιμετωπίσουν ως επικίνδυνος πειραματιστές οι οποίοι ξεκίνησαν ένα πείραμα το οποίο δεν έχουν τρόπο να αντιστρέψουν ή να ελέγξουν. Όπως και οι τραπεζίτες στις αρχές της δεκαετίας του 2000.

*Η αρθρογράφος είναι αρχισυντάκτρια του MoneyWeek.

© The Financial Times Limited 2019. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation