Οι ευρωκάλπες και ο γαλλογερμανικός άξονας

Η Ευρώπη θα καταφέρει να περάσει άλλη μια χρονιά με χαμηλή ανάπτυξη και υψηλή ανεργία χωρίς να λάβει αποφασιστικά μέτρα, αλλά οι πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις που αναπτύσσονται στην Ηπειρο θα παρεμποδίσουν την εφαρμογή των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που είναι αναγκαίες για τη διαχείριση της κρίσης μακροπρόθεσμα.

Αν και σε κάποιες χώρες τις ευρωζώνης θα υπάρξει οριακή υποχώρηση της ανεργίας και η περιφέρεια θα επιτύχει αξιοπρεπή επίπεδα εξαγωγών, θα διατηρηθούν τα υψηλά ποσοστά ανεργίας και η αναιμική οικονομική ανάπτυξη (στην περιφέρεια, καθώς και σε χώρες του πυρήνα όπως η Γαλλία και η Ολλανδία).

Υπό αυτές τις συνθήκες, η στρόφιγγα του δανεισμού για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις θα παραμείνει σφιχτή, υπονομεύοντας την εγχώρια κατανάλωση καθώς και τις ελπίδες για μια ισχυρή οικονομική ανάκαμψη.

Οι προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να διευκολύνει την πρόσβαση των μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην πίστωση θα έχουν περιορισμένη επιτυχία, καθώς η τράπεζα συνεχίζει να μην έχει έναν αποτελεσματικό μηχανισμό για την επιβολή της νομισματικής πολιτικής σε κράτη μέλη και σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που διστάζουν να δανείσουν. Ο συνδυασμός υψηλής ανεργίας και σφιχτών πιστωτικών συνθηκών θα έχει μια σειρά από επιπτώσεις για το 2014.

Οι κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις της κρίσης

Η πιο σημαντική επίπτωση θα είναι η ενίσχυση της κοινωνικής αναταραχής στην Ευρώπη. Οι διαδηλώσεις θα αποτελέσουν την πιο έκδηλη έκφραση της δημόσιας δυσαρέσκειας απέναντι στις κυβερνώσες ελίτ. Εξίσου σημαντική θα είναι και η σταδιακή ενίσχυση των εθνικιστικών και αντισυστημικών κομμάτων, καθώς και η άνοδος των κινημάτων πολιτών, τα οποία θα κερδίσουν στήριξη από διάφορες αγανακτισμένες κοινωνικές ομάδες.

Η άνοδος των εθνικιστικών και ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων θα γίνει αισθητή σε επίπεδο Ε.Ε. στις εκλογικές αναμετρήσεις του 2014. Το Βέλγιο, η Ουγγαρία και η Σουηδία έχουν προγραμματίσει να διενεργήσουν γενικές εκλογές, ενώ στη Γαλλία, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ελλάδα θα διεξαχθούν δημοτικές εκλογές.

Το Μαϊο, οι πολίτες των κρατών μελών της Ε.Ε. θα ψηφίσουν στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αν και τα εθνικιστικά και τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα δεν πρόκειται να αποκτήσουν τον πλήρη έλεγχο της Ε.Ε και των κρατών μελών της, θα έχουν εντυπωσιακή απόδοση και θα επιτύχουν αποτελέσματα ρεκόρ στις περισσότερες εκλογικές αναμετρήσεις.

Οι περισσότερες εθνικές κυβερνήσεις θα αναγκαστούν να εξετάσουν σοβαρά τις απαιτήσεις των αντικαθεστωτικών κομμάτων στην χάραξη πολιτικής. Την ίδια ώρα, οι Βρυξέλλες θα συνεχίσουν να πιέζουν τις κυβερνήσεις για περισσότερα μέτρα λιτότητας και για μεγαλύτερο έλεγχο σε επίπεδο Ε.Ε. Τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα θα αυξήσουν τις τριβές μεταξύ των εθνικών κυβερνήσεων και των θεσμών της Ε.Ε., καθώς τα κράτη μέλη δεν θα επιτυγχάνουν τους στόχους για το έλλειμμα, υπό τις αυξανόμενες πιέσεις εργατικών συνδικάτων, ομάδων διαμαρτυρίας και εθνικιστικά κομμάτων να διατηρηθεί το επίπεδο των δημόσιων δαπανών και το δίχτυ ασφαλείας για τους πολίτες.

Οι εξελίξεις στις Βρυξέλλες

Οι θεσμοί της Ε.Ε. θα παραλύσουν το δεύτερο μισό του έτους εξαιτίας των ευρωεκλογών το Μαϊο και των εκλογών για νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο τέλος του 2014. Μια άλλη εξέλιξη που θα περιπλέξει την κατάσταση στις Βρυξέλλες θα είναι η είσοδος των εθνικιστικών κομμάτων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όπου θα προσπαθήσουν να μπλοκάρουν ή τουλάχιστον να καθυστερήσουν τις πολιτικές ενοποίησης, όπως η δημιουργία ένας προϋπολογισμού για την ευρωζώνη.

Το Ηνωμένο Βασίλειο, διευρύνοντας το χάσμα μεταξύ χωρών εντός και εκτός ευρωζώνης, θα ενισχύσει την τάση του ευρωσκεπτικισμού με την αντίσταση σε μεταρρυθμίσεις που έχουν σαν στόχο να αυξήσουν τον έλεγχο των Βρυξελλών στην Ένωση, ειδικά όσον αφορά το μεταναστευτικό.

Η πολιτική παραφωνία στην Ε.Ε. θα περιπλέξει τις προσπάθειες για την προστασία και την εξυγίανση των ευρωπαϊκών τραπεζών, αλλά η ΕΚΤ θα διατηρήσει τα εργαλεία που χρειάζεται για να αποτρέψει το 2014 μια κρίση στις τράπεζες και το δημόσιο χρέος σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Ο στόχος για τη δημιουργία μιας τραπεζικής ένωσης θα εισέλθει στο τελικό στάδιο, καθώς η ΕΚΤ και οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές προσπαθούν να εφαρμόσουν μια σχετικά αποδυναμωμένη πολιτική συμφωνία για την ενιαία εποπτεία των τραπεζών της ευρωζώνης. Η λήψη αποφάσεων από την ΕΚΤ, την Ε.Ε. και τις εθνικές κυβερνήσεις θα περιπλέξει αρκετά το δεύτερο πυλώνα του σχεδίου σχετικά με το πότε και πως θα μπαίνει «λουκέτο» σε μια τράπεζα.

Ενόψει της ανάληψης του εποπτικού ρόλου των μεγαλύτερων τραπεζών της ευρωζώνης από την ΕΚΤ, οι τράπεζες αυτές θα περάσουν από αυστηρές ασκήσεις αντοχής (stress tests) για να φανεί ποιες είναι υπερβολικά εκτεθειμένες και ποιες χρειάζονται νέες ενέσεις κεφαλαίου.

Τα υψηλά ποσοστά ανεργίας θα συνεχίσουν να εμποδίζουν πολλά νοικοκυριά και επιχειρήσεις να τηρήσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις, αναγκάζοντας αρκετές τράπεζες – συμπεριλαμβανομένων και αυτών που δεν θα περάσουν από τα stress test – να παγώσουν τα σχέδια για τον αυξανόμενο όγκο των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Η ΕΚΤ θα προσπαθήσει να εμποδίσει την διαρροή ενοχλητικών πληροφοριών κατά την διάρκεια των ελέγχων και θα μετριάσει τις απαιτήσεις για τις τράπεζες για να αποφύγει να προκαλέσει πανικό στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Η διαδικασία προσαρμογής, κατά την οποία οι ισχυρές τράπεζες θα απορροφήσουν τις αδύναμες, θα συνεχιστεί και η ΕΚΤ θα είναι σε θέση να προσφέρει βοήθεια αν χρειαστεί (με τη μορφή της παροχής οικονομικής στήριξης, την υπογραφή συμφωνιών αναδιάρθρωσης και την χαλάρωση των απαιτήσεων για την λιτότητα) στις χώρες της ευρωζώνης που δοκιμάζονται. Η Ελλάδα, η Κύπρος, η Πορτογαλία και η Σλοβενία θα είναι οι πιο ευάλωτες χώρες που ενδέχεται να χρειαστούν μια τέτοια βοήθεια το 2014.

Οι προκλήσεις στον πυρήνα

Ο γαλλο-γερμανικός άξονας, ο οποίος αποτελεί το θεμέλιο της Ε.Ε, θα δοκιμαστεί το 2014 καθώς κλιμακώνονται οι εντάσεις στο εσωτερικό της Γαλλίας. Το Παρίσι και το Βερολίνο θα καταβάλλουν τις απαιτούμενες προσπάθειες για να διαχειριστούν τα μεταξύ τους προβλήματα, ενώ θα συνεχίσει να αυξάνεται η διαφορά στις οικονομικές τους επιδώσεις.

Ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ θα προσπαθήσει να κατευνάσει τις διαφορετικές ομάδες διαδηλωτών και να ισορροπήσει μεταξύ επιχειρηματικών ενώσεων, τοπικών συμφερόντων και εργατικών σωματείων, αν και η πρόοδος στις μεταρρυθμίσεις –όπως αυτή της αλλαγής του συνταξιοδοτικού συστήματος – θα είναι αργή και άνιση. Η κριτική από την Γερμανία και την Ευρωπαϊκή Ένωση για την αντίσταση της Γαλλίας στην περικοπή των δαπανών της κυβέρνησης θα έχει μικρό αντίκτυπο στην πολιτική της Γαλλίας.

H Γερμανία θα έχει και αυτή γεμάτη ατζέντα στο εσωτερικό, συμπεριλαμβανομένης της προσπάθειας να περάσει τις μεταρρυθμίσεις στην ενέργεια για την αντιμετώπιση του αυξανόμενου κόστους από τη μεγαλύτερη χρήση των ανανεώσιμων πηγών. Οι μεταρρυθμίσεις της Γερμανίας στην ενέργεια θα πυροδοτήσουν συγκρούσεις στο εσωτερικό και με την Ε.Ε., γιατί το Βερολίνο αναμένεται να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στις εγχώριες απαιτήσεις να μην αυξηθεί το κόστος για τις γερμανικές επιχειρήσεις από τις διαμαρτυρίες της Ε.Ε. ότι η οικονομική στήριξη του γερμανικού κράτους για τις επιχειρήσεις υπονομεύει την ανταγωνιστικότητα σε επίπεδο Ε.Ε. Η απόφαση της Γερμανίας να εισάγει έναν κατώτατο μισθό το 2015 μπορεί να περιορίσει την κριτική για το εμπορικό πλεόνασμα της χώρας.

Μολονότι η Γερμανία θα είναι απασχολημένη με την διαχείριση των εντάσεων στην ευρωζώνη, θα προσπαθήσει να διαδραματίσει πιο ενεργό ρόλο στην κεντρική και την ανατολική Ευρώπη, όπου η Ρωσία επιδιώξει να ενισχύσει την παρουσία της με την σύναψη εμπορικών συμφωνιών.

Η γερμανική κυβέρνηση θα εξετάσει πως θα αντιμετωπίσει τακτικά τους Ρώσους, αλλά ούτε το Βερολίνο, ούτε η Μόσχα θα διακινδυνεύσουν κάποια ρήξη στις διμερείς τους σχέσεις.

Η Γερμανία θα εμπλακεί σε ένα πολύπλοκο παιχνίδι ισορροπίας με την Ρωσία, ειδικά όσον αφορά το ακανθώδες ζήτημα της ενεργειακής πολιτικής. Από τη μια πλευρά, η ολοκλήρωση των τερματικών σταθμών εισαγωγής υγροποιημένου αερίου στην Πολωνία και την Λιθουανία το 2014 θα φανερώσει την δέσμευση της Koμισιόν για την αποδυνάμωση της ενεργειακής ισχύς της Ρωσίας στην Ευρώπη. Η Γερμανία θα επιδείξει τις στενές της σχέσεις με την Πολωνία και σε άλλους τομείς, καθώς προσπαθεί να ισορροπήσει ενάντια στη Μόσχα. Από την άλλη πλευρά, η Γερμανία πιθανότατα θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη ενός συμβιβασμού μεταξύ της Κομισιόν και της Gazprom για την αντιμονοπωλιακή έρευνα της Ε.Ε.

Η Ουγγαρία και η Βουλγαρία θα πιέσουν και αυτές για έναν συμβιβασμό μεταξύ Ρωσίας και Ε.Ε για την ενεργειακή πολιτική, από την στιγμή που βρίσκονται ανάμεσα στις χώρες που επιδιώκουν να επωφεληθούν από τον ρωσικό αγωγό South Stream.

Η Ουγγαρία θα διατηρήσει μια ανταγωνιστική σχέση με τις Βρυξέλλες και η κυβέρνηση του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν θα πραγματοποιήσει μια ακραία αντι-ευρωπαϊκή και λαϊκιστική καμπάνια στις εκλογές που θα διεξαχθούν στο πρώτο μισό του έτους. Οι προσπάθειες της Βουδαπέστης να επεκτείνει τον έλεγχο της στην ουγγρική οικονομία θα συνεχιστούν, με τις εταιρείες κοινής ωφέλειας και τις τράπεζες να είναι μερικοί από τους στόχους της.

Κρίσιμες εκλογές για τις αποσχιστικές δυνάμεις

Το 2014 θα είναι μια σημαντική χρονιά για ευρωπαϊκά αποσχιστικά κινήματα. Το Λονδίνο θα προωθήσει καμπάνια ενάντια στο δημοψήφισμα ανεξαρτησίας της Σκωτίας το Σεπτέμβριο, το οποίο δεν αναμένεται να προκαλέσει ρωγμές στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Στην Ισπανία, η προσπάθεια της Καταλονίας για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος θα είναι πιο επεισοδιακή. Η καταλανική κυβέρνηση θα προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τα σχέδια της για την διενέργεια δημοψηφίσματος ως μοχλό πίεσης στις διαπραγματεύσεις με την Μαδρίτη, ενώ η κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχοϊ θα απειλήσει να στείλει το ζήτημα στο Συνταγματικό Δικαστήριο, όπου και θα ακυρωθεί. Ακόμα και αν το δημοψήφισμα διενεργηθεί, οι μεγάλες διαφορές στο εσωτερικό του πολιτικού κατεστημένου της Καταλονίας δεν θα επιτρέψουν μια ομόφωνη διακήρυξη ανεξαρτησίας μέσα στο 2014.