Την εικόνα, την τάση αλλά και τις προοπτικές στην ελληνική αγορά ενέργειας σκιαγραφεί ο πρόεδρος της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, κ. Μιχάλης Καραμανής, ο οποίος εστιάζει ιδιαίτερα στον χρόνο κατά τον οποίο τα οφέλη της απελευθέρωσης θα γίνουν περισσότερο ”απτά” για τον Έλληνα καταναλωτή.

Ο κ. Καραμανής μιλά επίσης για τον ρόλο τον οποίο καλείται να διαδραματίσει η ΔΕΗ ως κυρίαρχος (τύποις και ουσία) της αγοράς, περιγράφει το πλαίσιο στο οποίο θα κληθούν να λειτουργήσουν οι ανταγωνιστές της, ορίζει τις προτεραιότητες της Ρυθμιστικής Αρχής, ενώ δεν διστάζει να κρίνει συγκριτικά την απελευθέρωση στην αγορά των τηλεπικοινωνιών και να εντοπίσει διαφορές και ομοιότητες.

Συνέντευξη στον Δημήτρη Γλύστρα

Ποια είναι τελικά σήμερα η εικόνα της ελληνικής αγοράς ενέργειας, κ. Καραμανή; Μπορούμε να μιλάμε για ”απελευθέρωση” ή είναι ακόμη πρώιμο;

Από την 1η Ιουλίου 2007 όλοι οι καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, περιλαμβανομένων πλέον και των οικιακών πελατών, έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν τον προμηθευτή τους.

Οι εμπορικοί και βιομηχανικοί πελάτες έχουν δικαίωμα να επιλέγουν τους προμηθευτές τους από το καλοκαίρι του 2003 (οι μεγάλοι καταναλωτές ήδη από το 2001).

Μέσω της έγκρισης του Κώδικα Διαχείρισης του Συστήματος και Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας, που θεσπίστηκε τον Μάιο του 2005, επιλύθηκαν όλα τα θέματα επιλογής προμηθευτή για τους πελάτες μέσης και υψηλής τάσης.

Όσον αφορά στην επιλογή προμηθευτή από τους πελάτες χαμηλής τάσης πλην των οικιακών, οι σχετικές διαδικαστικές και υπολογιστικές λεπτομέρειες έχουν διευκρινιστεί ήδη από τον Ιανουάριο του 2006 μέσω του Εγχειριδίου Διαχείρισης Μετρήσεων και Περιοδικής Εκκαθάρισης Προμηθευτών Δικτύου, που θεσπίστηκε από τη ΡΑΕ έπειτα από εισήγηση της ΔΕΗ.

Προκειμένου να διευκολυνθεί η επιλογή προμηθευτή και από τους οικιακούς πελάτες, απαιτούνται ορισμένες τροποποιήσεις για την απλοποίηση του Εγχειριδίου αυτού, ώστε να γίνει ευκολότερη η εφαρμογή του για το μεγάλο πλήθος των νέων επιλεγόντων πελατών.

Οι σχετικές συζητήσεις μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων έχουν γίνει και πρόσφατα τροποποιήθηκε το Εγχειρίδιο Διαχείρισης Μετρήσεων και Περιοδικής Εκκαθάρισης Προμηθευτών Δικτύου, ώστε να επιλυθούν με τρόπο διαφανή, άμεσο στην εφαρμογή του, αποτελεσματικό και χωρίς διακρίσεις μεταξύ των προμηθευτών και των πελατών όλα τα σχετικά θέματα.

Με πρόσθετες αποφάσεις που προβλέπεται να εκδοθούν άμεσα, θα ρυθμιστούν με τρόπο δίκαιο για τη ΔΕΗ και για τους προμηθευτές τα θέματα των χρεώσεων σχετικά με τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και δικτύων που παρέχει η ΔΕΗ και θα τεθούν ειδικές υποχρεώσεις στους προμηθευτές πελατών χαμηλής τάσης, ώστε να διασφαλιστούν η ποιότητα εμπορικής εξυπηρέτησης και η ασφάλεια προμήθειας των πελατών αυτών.

Η ΔΕΗ, ως διαχειριστής του Δικτύου, θα μπορεί άμεσα να εφαρμόσει τις διαδικασίες που καθορίζονται στο Εγχειρίδιο Διαχείρισης Μετρήσεων και Περιοδικής Εκκαθάρισης Προμηθευτών Δικτύου και να υποδέχεται δηλώσεις αλλαγής προμηθευτή από τους πελάτες χαμηλής τάσης.

Η ενεργοποίηση των δηλώσεων αυτών επιβάλλεται να γίνει στο εγγύς μέλλον. Επισημαίνεται το γεγονός ότι η μόνιμη ρύθμιση των αρμοδιοτήτων του Διαχειριστή του Δικτύου, συμπεριλαμβανομένων των θεμάτων επιλογής προμηθευτή, απαιτεί και την έκδοση του Κώδικα Διαχείρισης του Δικτύου Διανομής, σχέδιο το οποίο πρέπει σύντομα να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση.

Βέβαια, η ύπαρξη του θεσμικού πλαισίου δεν αρκεί από μόνη της προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα αλλά και τα κίνητρα οι οικιακοί, όπως και οι λοιποί καταναλωτές, να αλλάξουν προμηθευτή.

Η αλλαγή προμηθευτή έχει νόημα και θα συμβεί μόνο όταν ο καταναλωτής θα μπορεί να έχει και πρακτικά αποτελέσματα από την αλλαγή αυτή, δηλαδή θα μπορεί να βρίσκει πιο συμφέρουσες τιμές και όρους προμήθειας από αυτές της ΔΕΗ.

Για να είναι δυνατή αλλά και αποδοτική η επιλογή προμηθευτή, σε μακροχρόνια βάση, είναι αναγκαία η ανάπτυξη του ανταγωνισμού στη χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, και κυρίως η άρση των όποιων στρεβλώσεων παρεμποδίζουν αυτήν τη στιγμή τις προσπάθειες που γίνονται προς αυτήν την κατεύθυνση.

Σήμερα, η ΔΕΗ Α.Ε. κατέχει πρακτικά το σύνολο της αγοράς παραγωγής και προμήθειας της χώρας. Αν και κατά καιρούς έχουν ακουστεί και γραφτεί κάποια μη ρεαλιστικά μεγέθη για τα έσοδα είτε της μοναδικής δραστηριοποιούμενης στην ημερήσια αγορά μονάδας των Ελληνικών Πετρελαίων είτε των εισαγωγέων ηλεκτρικής ενέργειας, είναι γεγονός ότι από τις συνολικά 50 TWh ηλεκτρικής ενέργειας που πωλήθηκαν σε τελικούς καταναλωτές στο διασυνδεδεμένο σύστημα κατά το 2006, μόλις 0,15 TWh πωλήθηκε από προμηθευτές πέραν της ΔΕΗ, και από τις περίπου 55 TWh που παρήχθησαν, 50,5 TWh παρήχθησαν ή εισήχθησαν από τη ΔΕΗ Α.Ε., 1,6 TWh παρήχθη από τα ΕΛΠΕ και τον Ήρωνα, 2,5 TWh εισήχθησαν και εγχύθηκαν στο σύστημα από ανεξάρτητους προμηθευτές και 1,1 TWh από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Από τα στοιχεία αυτά είναι προφανές ότι η ΔΕΗ Α.Ε. συνεχίζει να είναι ο απόλυτος κυρίαρχος στην αγορά του ηλεκτρισμού, αφήνοντας ένα πολύ μικρό κομμάτι της για τους υπολοίπους.

Έχει γίνει συστηματική προσπάθεια και έχει αναπτυχθεί το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, ώστε ακόμα και με την κυρίαρχη θέση που έχει η ΔΕΗ στην αγορά να είναι δυνατή η δραστηριοποίηση τρίτων, είτε παραγωγών είτε προμηθευτών, οι οποίοι θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τα όποια συγκριτικά τους πλεονεκτήματα και την ευελιξία τους, ώστε να είναι δυνατό να ανταγωνιστούν μια εταιρεία με υπερκυρίαρχη θέση στην αγορά.

Οπωσδήποτε, όμως, σε μια αγορά η οποία κυριαρχείται από μία και μόνο επιχείρηση, η δραστηριοποίηση τρίτων ενέχει σημαντικό επιχειρηματικό κίνδυνο, η διαχείριση του οποίου δεν είναι απλή υπόθεση, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη την ένταση κεφαλαίου που απαιτούν οι επενδύσεις στην ηλεκτρική ενέργεια.

Αναμένονται σημαντικές εξελίξεις στον τομέα αυτόν, οι οποίες καθοδηγούνται από τις πολύ σημαντικές ανάγκες σε νέες επενδύσεις, τόσο σε επίπεδο παραγωγικής ισχύος όσο και σε επίπεδο δικτύων μεταφοράς και διανομής.

Σκοπός της διαδικασίας απελευθέρωσης της αγοράς είναι αυτές οι επενδύσεις να γίνουν με τον αποτελεσματικότερο τρόπο, ώστε τελικά ωφελημένος να βγει ο τελικός καταναλωτής, ο οποίος πρέπει να γνωρίζει για ποιον λόγο πληρώνει ποια ποσά και πού χρησιμοποιούνται τα χρήματα αυτά από τις επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται στην αγορά.

Σε μία πενταετία προβλέπεται ότι η εγχώρια αγορά ηλεκτρισμού θα έχει να επιδείξει την ολοκλήρωση των πρώτων ουσιαστικών βημάτων εκσυγχρονισμού των δικτύων διανομής, με την αξιοποίηση αυτοματισμών στην παρακολούθηση της κατάστασης των δικτύων και τη μέτρηση της κατανάλωσης σε πραγματικό χρόνο, με ευεργετικές συνέπειες στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, δηλαδή πρόληψη βλαβών στο δίκτυο και μείωση του χρόνου και του κόστους αποκατάστασης βλαβών, και με δυνατότητες αύξησης της αποτελεσματικότητας με την καλύτερη διαχείριση της κατανάλωσης.

Κίνητρο για τον εκσυγχρονισμό των δικτύων διανομής θα αποτελέσει η είσοδος τρίτων προμηθευτών καθώς και οικονομικά ρυθμιστικά κίνητρα στον διαχειριστή των δικτύων για τη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των δικτύων και των μετρήσεων.

Επίσης, προβλέπω ότι σε μία πενταετία η είσοδος τρίτων παραγωγών θα βελτιώσει την αξιοπιστία και την ευελιξία του δυναμικού παραγωγής και θα παράσχει κίνητρο και στη ΔΕΗ να αντικαταστήσει τις σημερινές λιγνιτικές μονάδες με καινούργιες σημαντικά υψηλότερης απόδοσης.

Ο αναμενόμενος εκσυγχρονισμός της τεχνολογίας παραγωγής θα ελέγξει την πίεση στα τιμολόγια από την ανοδική τάση των διεθνών τιμών του πετρελαίου και από τους στόχους προστασίας του περιβάλλοντος.

Με ποιον τρόπο θεωρείτε ότι η αύξηση των τιμολογίων της ΔΕΗ πριν καλά - καλά εμφανιστούν ανταγωνιστές της θα συντελέσει στην ένταση του ανταγωνισμού και στην απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας;

Πέραν της αύξησης των τιμολογίων, ιδιαίτερα σημαντική είναι η υποχρέωση που τέθηκε στη ΔΕΗ μέχρι τον Ιούλιο του 2008 να αναδιαμορφώσει τα τιμολόγιά της και ιδίως να παρουσιάζει διακριτά τις επιμέρους χρεώσεις, οι οποίες συνθέτουν το τελικό τιμολόγιο, όπως τις χρεώσεις για την ενέργεια, τις χρεώσεις για τη χρήση συστήματος μεταφοράς και δικτύου διανομής, τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, το τέλος ΑΠΕ και τους φόρους.

Σημειώνεται ότι εκτός από τη χρέωση ενέργειας, όλες οι υπόλοιπες χρεώσεις είναι ρυθμιζόμενες και για τους υπόλοιπους προμηθευτές πέραν της ΔΕΗ.

Έτσι, λάβαμε υπόψη τις υφιστάμενες στρεβλώσεις στη δομή των τιμολογίων της ΔΕΗ Α.Ε., και ιδίως το γεγονός της επιδότησης των τιμολογίων ορισμένων κατηγοριών πελατών από τα τιμολόγια των υπολοίπων, δομή που δεν βοηθάει αφενός στην ανάπτυξη αποτελεσματικών τιμολογίων από την πλευρά της ΔΕΗ Α.Ε. και αφετέρου στην ανάπτυξη του καλώς εννοούμενου ανταγωνισμού στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα μας.

Ως εκ τούτου, κρίθηκε σκόπιμο οι αναγκαίες αυξήσεις επί των τιμολογίων να δοθούν, αλλά ταυτόχρονα, μέσω της υποχρέωσης της ΔΕΗ να αναδιαμορφώσει τα τιμολόγιά της, να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη υγιούς ηλεκτρικής αγοράς.

Για τον λόγο αυτόν, η ΔΕΗ υποχρεούται μέχρι την 1η Ιουλίου του 2008 να καταρτίσει ”τιμολόγια ρυθμιστικού ελέγχου”, με διακριτές χρεώσεις για κάθε υπηρεσία που προσφέρεται, για κάθε βασική κατηγορία καταναλωτή, στα οποία θα αίρονται οι όποιες στρεβλώσεις και σταυροειδείς επιδοτήσεις μεταξύ κατηγοριών καταναλωτών που τυχόν υπάρχουν στα υφιστάμενα τιμολόγια.

Ακόμη, θα πρέπει να δημιουργηθεί και μεταβατικό πρόγραμμα σύγκλισης, βάσει του οποίου θα προτείνονται οι ανά κατηγορία πελατών αυξήσεις επί των υφιστάμενων τιμολογίων, καθώς και ο ανασχεδιασμός των τιμολογίων με σκοπό εντός τριετίας την κατά το δυνατόν σύγκλιση προς τα τιμολόγια ρυθμιστικού ελέγχου, πλην όμως με τον περιορισμό του επιτρεπόμενου εσόδου.

Σε τι βαθμό είναι ικανή η σημερινή υποδομή να υποστηρίξει μια απελευθερωμένη αγορά;

Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο εκσυγχρονισμός του δικτύου διανομής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω κυρίως της αντικατάστασης του πεπαλαιωμένου εξοπλισμού και της χρήσης ψηφιακών τεχνολογιών για την εποπτεία και τον έλεγχό του, καθώς και η εγκατάσταση σύγχρονων μετρητών κατανάλωσης, με δυνατότητα ωριαίας καταγραφής και τηλεμετάδοσης των μετρήσεων, θα βοηθήσουν αποφασιστικά στη βελτίωση της ποιότητας της τάσης που παρέχεται σε όλους τους καταναλωτές και στη μείωση των διακοπών τροφοδότησής τους.

Περαιτέρω, η εγκατάσταση σύγχρονων μετρητών θα επιτρέψει ενδεχομένως στους προμηθευτές να προσφέρουν μεγαλύτερη ποικιλία τιμολογίων στους καταναλωτές, καλύτερα προσαρμοσμένων στις καταναλωτικές συνήθειες καθενός. Παρ’ όλα αυτά, η υφιστάμενη υποδομή διακίνησης και μέτρησης της κατανάλωσης ενέργειας σε καμία περίπτωση δεν εμποδίζει την απελευθέρωση της αγοράς.

Πιστεύετε ότι η απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας πρέπει να προχωρήσει όπως αυτή στην αγορά τηλεπικοινωνιών; Εντοπίζετε κάτι που θα πρέπει να γίνει διαφορετικά;

Οι δύο βιομηχανίες έχουν σημαντικές διαφορές, τόσο στις συνθήκες υπό τις οποίες επιχειρείται η απελευθέρωσή τους όσο και στις δυνατότητες που δίνονται στους εναλλακτικούς προμηθευτές να εκμεταλλευτούν την απαιτούμενη υποδομή, προωθώντας σύνθετα προϊόντα πέραν της τηλεφωνίας, όπως γρήγορο Internet και καλωδιακή τηλεόραση.

Ωστόσο, το κοινό σημείο στις δύο περιπτώσεις είναι ο τρόπος με τον οποίο οφείλει να αντιδράσει η κυρίαρχη εταιρεία, η ΔΕΗ και ο ΟΤΕ εν προκειμένω, ώστε να παραμείνουν εντός της αγοράς, διατηρώντας την ηγετική θέση τους. Κρίσιμο βήμα είναι η άρση των στρεβλώσεων και των σταυροειδών επιδοτήσεων, μεταξύ των διακριτών λειτουργιών κάθε επιχείρησης, ώστε ο ανταγωνισμός που θα δημιουργηθεί να στηρίζεται σε υγιείς βάσεις.

Σκοπός της αύξησης των τιμολογίων, όπως και της υποχρέωσης για αναδιοργάνωσή τους, είναι να γίνει δυνατή η κοστοστρεφής τιμολόγηση κάθε καταναλωτή, ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκει, ώστε και εκείνος να πληρώνει το αντίτιμο του κόστους που προκαλεί αλλά και ο ανταγωνισμός μεταξύ των προμηθευτών ή των παραγωγών να βασίζεται στην προσπάθειά τους για μείωση του κόστους των υπηρεσιών τις οποίες προσφέρουν.

Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει οι επιχειρήσεις να προχωρήσουν σε μεγάλες επενδύσεις, οι οποίες θα εξασφαλίζουν τη μακροχρόνια βιωσιμότητά τους. Στις τηλεπικοινωνίες ήδη βλέπουμε τις επενδύσεις των εναλλακτικών παρόχων.

Σε καμία περίπτωση δεν είναι επιθυμητό να δημιουργηθεί ανταγωνισμός με την παράδοση μέρους των μονοπωλιακών κερδών της ΔΕΗ σε νέους προμηθευτές, γιατί αυτού του τύπου ο ανταγωνισμός είναι θνησιγενής, καθώς εξασφαλίζει μεν κάποια βραχυχρόνια κέρδη στους νεοεισερχομένους, αλλά αδυνατεί να στηρίξει τη μακροχρόνια βιωσιμότητά τους.

Παράλληλα, αποδυναμώνει τη μακροχρόνια βιωσιμότητα της ΔΕΗ Α.Ε., η οποία είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη υγιούς ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Με το πετρέλαιο στα ύψη, η ανάπτυξη των εναλλακτικών πηγών ενέργειας μοιάζει σχεδόν αναγκαστική λύση. Ποιες συγκεκριμένες προτάσεις έχει καταθέσει η ΡΑΕ στην κατεύθυνση αυτή;

Η στήριξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) από την Πολιτεία, από πλευράς τόσο επιδοτήσεων (εγγυημένη τιμή αγοράς της παραγόμενης ενέργειας - feed in tariffs) όσο και ενισχύσεων που διατέθηκαν από το Β΄ ΚΠΣ και διατίθενται ακόμη από το Γ΄ ΚΠΣ και από τον Αναπτυξιακό Νόμο, υπήρξε πάντα ικανοποιητική στην Ελλάδα και δημιούργησε υψηλές προσδοκίες και έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον, κυρίως για την υλοποίηση αιολικών πάρκων και μικρών υδροηλεκτρικών έργων και από το 2006 και μετά για φωτοβολταϊκούς σταθμούς.

Ωστόσο, η έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού αναφορικά με την ανάπτυξη των ΑΠΕ στην επικράτεια, η πολυπλοκότητα της αδειοδοτικής διαδικασίας των σχετικών έργων, η έλλειψη υποδομών δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και, τέλος, οι τοπικές αντιδράσεις οι οποίες προβάλλουν ως βασικό επιχείρημα την έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού, αλλά συχνά οφείλονται και στην ελλιπή πληροφόρηση των κατοίκων σχετικά με τα οφέλη από τη λειτουργία των έργων αυτών, δεν έχουν φέρει ακόμη το επιθυμητό αποτέλεσμα για την ανάπτυξη των ΑΠΕ.

Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το ποσοστό της εγκατεστημένης ισχύος (950 MW) σε σχέση με τη συνολικά αδειοδοτημένη (7.000 MW) ανέρχεται μόλις σε 14%, ενώ το επενδυτικό ενδιαφέρον καταδεικνύεται από τη συνολική αιτηθείσα ισχύ για έργα ΑΠΕ, η οποία ξεπερνά τα 36.000 MW.

Η ΡΑΕ, εντοπίζοντας τα προβλήματα αυτά, εισηγήθηκε δέσμη μέτρων προς το ΥΠΑΝ για την απλοποίηση της αδειοδοτικής διαδικασίας των έργων αλλά και την ενσωμάτωση των οριζομένων στην Ευρωπαϊκή Οδηγία 77/2001 στο εθνικό δίκαιο, αρκετά από τα οποία περιλήφθηκαν στον Ν. 3468/2006 και στις λοιπές κανονιστικές αποφάσεις που εκδόθηκαν κατ’ εξουσιοδότησή του.

Ωστόσο, επισημαίνεται ότι το νέο θεσμικό πλαίσιο βρίσκεται σε εξαιρετικά πρώιμο στάδιο εφαρμογής και η εκτίμηση σχετικά με την αποτελεσματικότητα ή με τις ενδεχόμενες αδυναμίες του απαιτεί ακόμη κάποιο χρόνο.

Σχετικά με την έκδοση του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ, η ΡΑΕ συμμετείχε στην επιτροπή παρακολούθησης του έργου και προέβη σε σχολιασμό του σχετικού σχεδίου που τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το ΥΠΕΧΩΔΕ από την 1η/2/07 έως τις 30/4/07.

Με την έκδοσή του, το ταχύτερο δυνατό, εκτιμάται ότι οι σχετικές επενδύσεις θα μπορούν πλέον να υλοποιούνται με ασφάλεια δικαίου και θα θωρακιστούν από την πληθώρα προσφυγών εναντίον τους ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα.

Τέλος, αναφορικά με την ενημέρωση των καταναλωτών σχετικά με τις ΑΠΕ αλλά και με την εξοικονόμηση ενέργειας, η ΡΑΕ διακήρυξε και υλοποιεί έργο επικοινωνιακής πολιτικής στο πλαίσιο του οποίου θα προβληθούν ευρέως, με την έκδοση σχετικών εντύπων αλλά και μέσω των ΜΜΕ, τα οφέλη των ΑΠΕ καθώς και η αναγκαιότητα λήψης μέτρων για την εξοικονόμηση ενέργειας τα οποία θα απευθύνονται σε όλους τους καταναλωτές ενέργειας.