Εν όψει της Βασιλείας ΙΙΙ, η διαδικασία της στάθμισης ως προς τον κίνδυνο του ενεργητικού καθίσταται ακόμη πιο σημαντική καθώς υπολογίζεται για τη μέτρηση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών.   

Περί τίνος πρόκειται;

Οι κεφαλαιακές απαιτήσεις που προβλέπει η Βασιλεία υπολογίζονται με βάση τον σταθμισμένο ως προς τον κίνδυνο ενεργητικό μιας τράπεζας και όχι με βάση το συνολικό της ενεργητικό. Αυτό σημαίνει ότι η διαδικασία της στάθμισης κινδύνου είναι ζωτικής σημασίας στον καθορισμό πόσο κεφάλαιο χρειάζεται μια τράπεζα.

Κατά τη συνήθη μεθοδολογία, οι τράπεζες χρησιμοποιούν την αξιολόγηση εξωτερικών πρακτορείων αξιολόγησης ή παραμέτρους που δίνονται από την εκάστοτε εποπτική αρχή για να σταθμιστεί ο κίνδυνος στο χαρτοφυλάκιό τους.

Οι πιο εξελιγμένες χρησιμοποιούν προηγμένες μεθόδους εσωτερικών διαβαθμίσεων (IRB), που τους επιτρέπουν να χτίσουν τα δικά τους μοντέλα αξιολόγησης κινδύνου. Αυτά υπολογίζουν τις πιθανότητες χρεοκοπίας και τις ζημίες που θα προκύψουν από την ενδεχόμενη χρεοκοπία, για διάφορους τύπους ενεργητικών. Βασίζονται κυρίως σε ιστορικά στοιχεία και επικυρώνονται από τον εγχώριο επιβλέποντα.

Τι συμβαίνει;

Εδώ και καιρό έχει επισημανθεί ότι δεν είναι όλα τα μοντέλα υπολογισμού κινδύνου ισοδύναμα. Για παράδειγμα, η έρευνα του The Banker για τις 1.000 κορυφαίες τράπεζες παγκοσμίως έδειξε ότι το 2010 τα σταθμισμένα ως προς τον κίνδυνο ενεργητικά αντιστοιχούσαν περίπου στο 56% του συνολικού ενεργητικού στην Ισπανία, σε σύγκριση με το 33% που ήταν το αντίστοιχο ποσοστό στη Σουηδία.

Στο δεύτερο μισό του 2011, η European Banking Authority διενήργησε τεστ κοπώσεως για να υπολογίσει τις κεφαλαιακές ανάγκες των τραπεζών που βρίσκονται υπό τη δικαιοδοσία της ώστε να τις προστατέψει από την κρίση κρατικού χρέους της ευρωζώνης. Αυτή η διαδικασία κατέδειξε τις σημαντικές διαφορές στάθμισης κινδύνου που υπάρχουν από τράπεζα σε τράπεζα. Ο CEO της Santander, Alfredo Saenz, είπε σε συνέντευξη τύπου τον Οκτώβριο του 2011 ότι η τράπεζα θα μπορούσε να βρει νέα κεφάλαια ύψους 4 δισ. ευρώ χρησιμοποιώντας νέα μοντέλα στάθμισης.

Ακόμη και στην περίπτωση των σουηδικών τραπεζών υπάρχουν σαφείς διαφορές επί παρόμοιων στοιχείων ενεργητικού. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι σταθμίσεις του κινδύνου επί εταιρικών δανειακών χαρτοφυλακίων κυμαίνονται από 5% έως 15%. Στην πραγματικότητα, είναι πιθανό ακόμη και δύο τράπεζες να θέσουν διαφορετικές σταθμίσεις κινδύνου για το ίδιο εταιρικό δάνειο.

«Αν και αυτό δεν φαίνεται να έχει νόημα αν εξεταστεί από τη σκοπιά ενός και μόνο δανείου, δεν είναι και τόσο παράλογο όταν κανείς σκεφτεί ότι πρόκειται για το σύνολο ενός χαρτοφυλακίου. Κάποιες τράπεζες θα τα καταφέρουν καλύτερα στη διαχείριση της έκθεσής τους σε δανειστές με κίνδυνο, οπότε ο κίνδυνος απωλειών είναι διαφορετικός για κάθε τράπεζα ακόμη και στην ίδια πίστωση», λέει ένας αναλυτής.

Τι λένε οι ρυθμιστικές αρχές;

Ο Jose Maria Roldan, γενικός διευθυντής τραπεζικής εποπτείας στην Banco de Espana, λέει ότι υπάρχει ένα στοιχείο… παράνοιας στο πώς απαντούν οι τράπεζες στις σταθμίσεις κινδύνου. Κατανοεί ωστόσο ότι υπάρχουν αντιφάσεις που δεν μπορούν να εξηγηθούν λογικά μόνο από τις διαφορές στους ιστορικούς δείκτες απωλειών.

«Στην Ισπανία, η πιθανότητα χρεοκοπίας και οι ζημίες από πιθανή χρεοκοπία μπορεί να είναι υψηλότερες από ό,τι σε άλλες χώρες, όμως υπάρχει και εντατική εποπτεία των μοντέλων IRB που χρησιμοποιούν οι τράπεζες», λέει ο κ. Roldan.

Πιστεύει ότι η άνοδος των κεφαλαιακών δεικτών είναι πιθανότερο να προέλθει από πωλήσεις ενεργητικού και από equity raisings, παρά από προσαρμογές στο μοντέλο του σταθμισμένου από τον κίνδυνο ενεργητικού που χρησιμοποιούν οι τράπεζες. Όπως αναφέρει, σε ορισμένες περιπτώσεις οι ισπανικές τράπεζες έχουν ήδη σχεδιάσει αλλαγές στις διαδικασίες στάθμισης κινδύνου πριν ανακοινωθούν οι απαιτήσει εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Αρχής.

«Αν οι τράπεζες σχεδίαζαν αλλαγές στα μοντέλα τους πριν από τις ανακοινώσεις της EBA, δεν υπάρχει κανένας λόγος να αναβάλουν αυτές τις αλλαγές, όμως προφανώς αν τα μοντέλα άλλαξαν μόνο και μόνο για να είναι συμβατά με τις κεφαλαιακές απαιτήσεις που θέτει η EBA, αυτό δεν θα είναι αποδεκτό», λέει.

Τι λένε οι τράπεζες;

Η παράνοια φαίνεται πως θα ενταθεί, καθώς η Βασιλεία ΙΙΙ επεκτείνει τη στάθμιση κινδύνου για στοιχεία όπως το market risk και το πιστωτικό ρίσκο αντισυμβαλλομένου στις συναλλαγές παραγώγων. Στη θεωρία, αυτοί οι κίνδυνοι θα είναι mark to market - κάτι που μειώνει τη δυνατότητα αλλαγών.

Ωστόσο, ο Γιάννης Ακκιζίδης, σύμβουλος στην εταιρία διαχείρισης κινδύνου FRSGlobal, επισημαίνει ότι υπάρχει ακόμη χώρος για τις τράπεζες να επηρεάσουν τις σταθμίσεις κινδύνου προσαρμόζοντας τις αναμενόμενες ανακτήσεις από τυχόν χρεοκοπίες. Οι τράπεζες, από την άλλη, δεν αποκαλύπτουν το περιεχόμενο των χαρτοφυλακίων συναλλαγών, καθιστώντας σχεδόν αδύνατον να καθοριστεί πώς υπολογίζεται η στάθμιση του κινδύνου.

Παρά τη δυσπιστία που υπάρχει στους υπολογισμούς του ενός και του άλλου, οι τράπεζες δεν είναι σίγουρο ότι συμφωνούν με την εκ μέρους των εποπτικών αρχών τυποποίηση της διαδικασίας. «Σχεδόν σε κάθε δικαιοδοσία στην Ευρώπη υπάρχουν τράπεζες που με το νέο καθεστώς της Βασιλείας ΙΙΙ θα είναι υποκεφαλαιοποιημένες. Ούτε οι τράπεζες, ούτε οι ρυθμιστικές αρχές θα ήθελαν να υπάρξει νέα τραπεζική κρίση, οπότε ο όποιος εναρμονισμός θα πρέπει να γίνει πολύ σταδιακά, ώστε να περιμένει τον κύκλο της ανάκαμψης», λέει ο αναλυτής.

Τι μπορεί να γίνει;

Το γεγονός ότι οι σταθμίσεις κινδύνου στην Ευρώπη έχουν πάρει την κατιούσα τα τελευταία τρία χρόνια, όταν το ρίσκο έχει προφανώς κινηθεί ανοδικά, είναι οπωσδήποτε προειδοποιητικό. Ο κ. Roldan, που μετείχε στις ομάδες εφαρμογής της Επιτροπής της Βασιλείας το 2011, είναι ανένδοτος για το ότι χρειάζεται μεγαλύτερη διεθνής συνεργασία σε εποπτικό επίπεδο:

«Η Επιτροπή της Βασιλείας ξεκίνησε μια άσκηση: Να δημιουργήσει ένα διεθνές πιστωτικό χαρτοφυλάκιο-δείκτη και να ελέγξει πώς διαφοροποιούνται τα στοιχεία στην περίπτωση της κάθε τράπεζας . Η εφαρμογή όσων ορίζει η Βασιλεία ΙΙΙ χρειάζεται περισσότερη διαφάνεια και μεγαλύτερο βαθμό ανάλυσης των σταθμισμένων ως προς τον κίνδυνο στοιχείων ενεργητικού. Γενικά, η Βασιλεία ΙΙΙ σηκώνει τον πήχη, οπότε οι διαφορές της ερμηνείας επί της κατανόησης των σταθμίσεων κινδύνου θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγάλες διαφορές επί των κεφαλαιακών απαιτήσεων».