Πώς η ελληνική κρίση αλλάζει το ΔΝΤ

Λόγω του ότι το 2015 είναι μια κομβική χρονιά για την ανάπτυξη, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επεκτείνει τις δραστηριότητές του που σχετίζονται με τη μεγέθυνση της οικονομίας και τη σταθερότητα, ώστε να στηρίξει τους στόχους της μακροπρόθεσμης ανάπτυξης.

Ταυτόχρονα, το Ταμείο προσπαθεί να αποκρούσει την κριτική από τις αναδυόμενες οικονομίες και τις αναπτυσσόμενες χώρες, λένε αρκετοί αναλυτές. Μία ανησυχία των χωρών αυτών είναι ότι το ΔΝΤ δάνεισε υπερβολικά ποσά στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της κρίσης της Ευρωζώνης, ειδικά στην Ελλάδα και, πιο πρόσφατα, στην Ουκρανία. Επίσης, υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία ανάμεσα στις μέσου και χαμηλού εισοδήματος χώρες για τις συνεχιζόμενες καθυστερήσεις στην εφαρμογή των αλλαγών, οι οποίες σκοπεύουν στη μεταρρύθμιση και στον εκμοντερνισμό της διακυβέρνησης.

Κολλημένοι στο παρελθόν;

Οι καθυστερήσεις αυτές έχουν τη βάση τους στη δομή του ΔΝΤ, η οποία βασίζεται στις ποσοστώσεις. Όταν ο θεσμός ιδρύθηκε το 1944, στηρίχθηκε στις σημαντικότερες οικονομίες του κόσμου την περίοδο εκείνη: τις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη και αργότερα τον Καναδά και την Ιαπωνία. Οι αποκαλούμενες G7 πλούσιες και βιομηχανοποιημένες χώρες είχαν εύκολα τις μεγαλύτερες ποσοστώσεις και συνδρομές. Αυτό καθόρισε τόσο το μεγάλο μέγεθος των μεριδίων ή ψήφων τους και, τουλάχιστον στη θεωρία, το συνολικό ποσό που μπορούσαν να δανείζονται από το ταμείο.

Άλμα στον χρόνο και 71 χρόνια μετά. Το ΔΝΤ έχει τώρα μία βάση 188 μελών. Ωστόσο, οι G7 εξακολουθούν να έχουν τα μεγαλύτερα ποσοστά και κυρίαρχη θέση στη λήψη αποφάσεων, παρά τις περιοδικές αναθεωρήσεις που στόχο είχαν να αλλάξουν τα ποσοστά ανάλογα με τη σημερινή βαρύτητα των μελών στην παγκόσμια οικονομία. Ορισμένες από τις ανισορροπίες επρόκειτο να ξεκινήσουν να αλλάζουν. Περίπου το 6% των μεριδίων θα άλλαζε χέρια κατευθυνόμενο από υπερεκπροσωπούμενες χώρες, όπως οι δυτικοευρωπαϊκές, προς υποεκπροσωπούμενες, όπως οι BRICS.

Το Κογκρέσο αντιστέκεται

Αν και η διοίκηση Ομπάμα επιθυμεί να δει τις «αλλαγές του 2010» να επικυρώνονται, αυτό που καθυστερεί τα πράγματα είναι η ρεπουμπλικανική αντιπολίτευση στο αμερικανικό Κογκρέσο. Οι ΗΠΑ έχουν ποσοστό ψήφου που φτάνει το 17% του συνόλου, κάτι που τους δίνει δύναμη βέτο. Συνεπεία αυτού, χωρίς έγκριση από το αμερικανικό Κογκρέσο είναι δύσκολο να συγκεντρωθεί το 85% των ψήφων που το ΔΝΤ χρειάζεται για την επικύρωση.
Ο David Lipton, αναπληρωτής γενικός διευθυντής του ΔΝΤ, λέει πως υπάρχουν θέματα γύρω από τη μεσοπρόθεσμη φερεγγυότητα και γύρω από τη μεσοπρόθεσμη χρηματοδότηση. Αυτό επειδή οι αλλαγές του 2010 διπλασίασαν τους ποσοστιαίους πόρους του Ταμείου, τα διεθνή αποθεματικά (Special Drawing Rights-SDR) από τα 238,5 δισ. SDR στα 925 δισ. SDR. Ο στόχος της αύξησης ήταν να εξασφαλίσει ότι το ΔΝΤ είναι σε ισχυρή θέση, ώστε μεσοπρόθεσμα να παίξει τον ρόλο του ως παγκόσμιου δανειστή "έσχατης λύσης" και ότι θα έχει τα πυρομαχικά που απαιτούνται όταν εμφανιστούν μελλοντικές κρίσεις και αναταραχές στις αγορές. Όπως λένε τα στελέχη του Ταμείου, η τρέχουσα δανειοδοτική δυνατότητά του ανέρχεται στα 925 δισ. δολ. και είναι επαρκής βραχυπρόθεσμα.

Δεν πάει άλλο;

Ωστόσο, πλέον, υπό την πίεση αρκετών χωρών-μελών, το ΔΝΤ αποφάσισε ότι κάτι πρέπει να γίνει. Αν το αμερικανικό Κογκρέσο δεν εγκρίνει τις αλλαγές του 2010, τότε το Συμβούλιο θα κινηθεί προς μια προσωρινή λύση, έλεγε το υψηλόβαθμο στέλεχος του Ταμείου, ο Mitsuhiro Furusawa. Στο μεταξύ, μία πρωτοβουλία εκ μέρους του ΔΝΤ που καλωσορίστηκε από την ομάδα των 24 αφορά την αναθεώρηση την οποία ξεκίνησε το Ταμείο σχετικά με τις δανειακές του πολιτικές έναντι χωρών που αντιμετωπίζουν κρίση χρηματοδότησης του εθνικού τους χρέους. Η πρωτοβουλία προϋποθέτει το να διδαχθεί το Ταμείο από τις πρόσφατες εμπειρίες στην ΕΕ και να προχωρήσει σε αλλαγές που επηρεάζουν όλα τα μέλη του.

Η κίνηση έρχεται μετά από χρόνια στα οποία το ΔΝΤ χορηγούσε προς την Ελλάδα και άλλες ευρωπαϊκές χώρες με «έκτακτη άδεια», κάτι που σήμαινε ότι οι χώρες αυτές είχαν πρόσβαση σε ύψος δανεισμού, το οποίο ξεπερνούσε κατά πολύ την ποσόστωσή τους (3200% στην περίπτωση του διακανονισμού με την Ελλάδα). Επιπλέον, το ΔΝΤ είχε συνολικά πολύ σημαντική έκθεση στην Ε.Ε. Στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία, το 2010 και το 2011 δάνεισε συνολικά 90 δισ. δολ., ενώ τον φετινό Μάρτιο έδωσε βοήθεια ύψους 17,5 δισ. δολ. προς την Ουκρανία.

Σύμφωνα με τους επικριτές του ταμείου, ο δανεισμός έγινε παρά το ότι οι χώρες αυτές ήταν χρεοκοπημένες ή είχαν μεγάλο κίνδυνο χρεοκοπίας την εποχή εκείνη, και παρά τους υφιστάμενους κανόνες του ΔΝΤ.

Για να ξεπεράσουν τους κανόνες αυτούς, κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής κρίσης, οι μεγαλύτερες χώρες-μέτοχοι του Ταμείου εισήγαγαν τη «συστημική εξαίρεση», η οποία επιτρέπει στο Ταμείο να εξακολουθήσει τον δανεισμό ακόμη και όταν μία χώρα είναι σε κρίση βιωσιμότητας του χρέους, αν το να βοηθηθεί αυτή η χώρα θεωρείται σημαντικό για λόγους ευρύτερης παγκόσμιας σταθερότητας. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της Ελλάδας, το επιχείρημα ήταν ότι θα μπορούσε να υπάρξει «μόλυνση» και για την υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά και παγκόσμια, αν τελικά η Ελλάδα χρεοκοπούσε.

Η απόφαση προκάλεσε μεγάλη κριτική από τις BRICS και αναπτυσσόμενες χώρες. Μια συχνή κατηγορία ήταν ότι η Ελλάδα και η υπόλοιπη Ευρωζώνη διαθέτουν πόρους χρηματοδότης εκτός του ΔΝΤ (π.χ. ΕΚΤ), ενώ για τις άλλες, το ΔΝΤ είναι η μόνη λύση. Επίσης, σε αντίθεση με ό,τι πολλές BRICS και οι αναπτυσσόμενες χώρες θεωρούν ως υπερδανεισμό του ΔΝΤ προς την Ευρώπη, όταν πρόκειται για τις φτωχότερες χώρες του κόσμου, ο δανεισμός εκ μέρους του ΔΝΤ είναι πολύ λίγος.

Συστημική εξαίρεση

Αλλά η αλλαγή που θα έχει και τη μεγαλύτερη επίδραση στις διαπραγματεύσεις για το εθνικό χρέος θα έρθει αν το ΔΝΤ αποφασίσει να εγκαταλείψει τη «συστημική εξαίρεση», η οποία επιτρέπει την απόκλιση από την υποχρέωση να είναι διατηρήσιμο το χρέος μιας χώρας για να μπορέσει να της δανείσει χρήματα το ΔΝΤ, σύμφωνα με τον κ. Lipton.

Αντί για αυτό, πιστεύει ότι θα μπορούσε πιο γρήγορα και αποτελεσματικά να διευθετήσει όλες τις περιπτώσεις βιωσιμότητας χρέους βάζοντάς τις σε τρεις κατηγορίες: Η πρώτη είναι η περίπτωση στην οποία το ΔΝΤ δανείζει χρήματα σε μια χώρα με βιώσιμο χρέος. Η δεύτερη είναι η περίπτωση στην οποία το ΔΝΤ ξέρει πως το χρέος της χώρας που δανείζει δεν θα είναι βιώσιμο και ωθεί το κράτος-μέλος να ξεκινήσει συζητήσεις με τους πιστωτές του για αναδιάρθρωση του χρέους. Υπάρχουν όμως και οι χώρες που βρίσκονται στη μέση από αυτές τις δύο περιπτώσεις, και αυτές αποτελούν την τρίτη κατηγορία, λέει ο κ. Lipton. Είναι σε ένα είδος γκρίζας ζώνης, όπου δεν είναι ξεκάθαρο αν θα μπορέσουν να εξυπηρετήσουν το χρέος τους ή όχι.

Μια νέα ατζέντα

Άλλη σημαντική αλλαγή είναι ότι τον Ιούλιο το ΔΝΤ ανακοίνωσε μια νέα ατζέντα Αναπτυξιακής Χρηματοδότησης, η οποία εκτείνει το εύρος των υπηρεσιών της -δάνεια, αναλύσεις, συμβουλές και εκπαίδευση- σε φτωχές χώρες και σε χώρες μεσαίας οικονομικής δυνατότητας. Ο δηλωμένος στόχος της ατζέντας αυτής είναι να βοηθήσει τα μέλη να επιτύχουν τους νέους στόχους για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στα έτη 2016-2030 (SGD), όπως αναφέρονται και από τον ΟΗΕ.

«Τα SGD είναι πιο φιλόδοξα από τα Millennium Development Goals που προηγήθηκαν, αλλά έχουν και διαφορές. Είναι πιο αναλυτικά και καλύπτουν θέματα που πηγαίνουν πιο μακριά από το θέμα της φτώχειας, όπως είναι για παράδειγμα οι βιώσιμες υποδομές», αναφέρει ο κ. Bhattacharaya. Και με αυτό εννοεί τις υποδομές που δεν επηρεάζουν την κλιματική αλλαγή.

Περαιτέρω, πολλά τέτοια θέματα -αποτελεσματικότηταw των εσόδων, προσέλκυση και διαχείριση κεφαλαιακών ροών και θέματα διεθνούς πολιτικής, όπως η φορολογική συνεργασία- είναι ήδη βασικά μέρη της ατζέντας του ΔΝΤ.

Μακροοικονομικά θέματα

Ωστόσο, η σημαντικότερη κατά πολύ καινοτομία της νέας κατάστασης είναι η επέκταση της προσοχής που το ΔΝΤ δίνει σε μακροοικονομικά θέματα φτωχών και χαμηλού εισοδήματος χώρες. Για πρώτη φορά το ΔΝΤ θα ξεκινήσει να βοηθά μέλη στον αγώνα κατά της εισοδηματικής ανισότητας, της ανισότητας των δύο φύλων και της κλιματικής αλλαγής.

Σύμφωνα με τον κ. Zhu, το υψηλόβαθμο στέλεχος που είναι αρμόδιο για τη μεταρρυθμιστική δέσμη κανόνων, ο νέος εστιασμός οδηγεί το ΔΝΤ βαθύτερα προς τη συμβουλευτική προς χώρες–μέλη επί δημοσιονομικών και φορολογικών θεμάτων, όπως και επί της εκπαίδευσης, επί κατευθύνσεων της αγοράς εργασίας και απονομής δικαιοσύνης.

Σχολιαστές επισημαίνουν ότι είναι πολύ νωρίς για να ειπωθεί ότι οι θεωρητικές μετακινήσεις του ΔΝΤ θα μετουσιωθούν σε αλλαγές επί των πρακτικών του. Ως απάντηση ο κ. Bhattacharya αναφέρεται στην κλιματική αλλαγή. «Σήμερα, σοβαροί αναλυτές και διανοητές δεν αναρωτιούνται για τη σχετικότητα του ΔΝΤ με το θέμα.

Αρκετές από τις πολιτικές που σχετίζονται με αυτό υπάγονται στην ατζέντα του ΔΝΤ: τα πάντα, από τη δημοσιονομική πολιτική έως τη διαχείριση προϋπολογισμού ενεργειακών παραγωγών και τους φόρους για τη ρύπανση. Τελικά, η επίπτωση της κλιματικής αλλαγής είναι πολύ σημαντική και μακροοικονομικά».