Η κυπριακή ανάκαμψη και τα σημεία- κλειδιά

Τα τραπεζικά stress test συνήθως είναι «όλα ή τίποτα». Για την Κύπρο, η διαδικασία ήταν τελικά ευλογία. Ενώ υπάρχουν ακόμη πολλά να γίνουν για να εξασφαλιστεί η δημοσιονομική ανάκαμψη μετά την κρίση του 2013, η Κύπρος εργάστηκε σκληρά και κατάφερε περισσότερα από ό,τι αναμένονταν από αυτήν κατά τους περασμένους 18 μήνες.

Ορισμένες σκληρές μεταρρυθμίσεις έπρεπε να περάσουν και οι τράπεζες έπρεπε να ανακεφαλαιοποιηθούν, κάποιες με τα χρήματα των αποταμιευτών. Η ανεργία εκτινάχθηκε σε περισσότερο από 16% από τα χαμηλά του 3,6% το 2008, αλλά τα πράγματα φαίνεται να αλλάζουν.

«Μπαίνουμε σε νέα φάση» λέει ο Μιχάλης Καμμάς, γενικός διευθυντής της Ένωσης Τραπεζών Κύπρου. «Ο τραπεζικός κλάδος είναι αναδομημένος και πιο ισχυρός. Οι τράπεζες πέρασαν από ανακεφαλαιοποιήσεις και πέρασαν τα stress tests, κάτι που είχε πολύ θετική επίδραση στον τραπεζικό κλάδο και την οικονομία. Όλες οι τράπεζες θα είναι υπό την επίβλεψη της ΕΚΤ και τέσσερις συστημικές τράπεζες θα επιβλέπονται άμεσα από έναν και μόνο μηχανισμό επίβλεψης».

Το πείραμα της διάσωσης

Η μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, η Τράπεζα Κύπρου ήταν επίσης αυτή που πέρασε τις μεγαλύτερες δυσκολίες το 2013. «Η διαφορά ανάμεσα στο διάστημα όταν ανέλαβα πριν από 13 μήνες και στο σήμερα, είναι ότι πλέον δεν ρωτάμε αν θα επιβιώσει η τράπεζα, αλλά πόσο αξίζει», λέει ο John Hourican, CEO της Τράπεζας.

Στις αρχές του 2013 η τράπεζα συγχωνεύθηκε με τα υγιή στοιχεία της Laiki Bank που χρεοκόπησε το 2012 και έπρεπε να στηριχθεί από την Κυπριακή κυβέρνηση. Λίγο αργότερα, ήρθε η χρηματοοικονομική κρίση και η Τράπεζα Κύπρου χρειάστηκε κεφάλαιο. Το Eurogroup αποφάσισε ότι για τη διάσωση της τράπεζας, θα πρέπει να κουρευτούν οι καταθέσεις των αποταμιευτών.

Συνεργατικό δίκτυο

Ο κυπριακός συνεργατικός τραπεζικός κλάδος, που πήρε ενίσχυση 1,5 δισ. ευρώ από την κυβέρνηση στις αρχές του 2014, και που όλος μαζί αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, επίσης πέρασε την αναλυτική τροπολογία. Ο Μάριος Κληρίδης, CEO στη Κεντρική Συνεργατική Τράπεζα λέει ότι κατά τη διάρκεια της περιόδου των stress tests υπήρχαν ορισμένοι «ήπιοι πανικοί».

«Κατά την περίοδο των stress tests και όταν η Βουλή των Αντιπροσώπων δεν ψήφιζε για την νομοθεσία που απαιτούνταν ώστε να συνεχιστεί η χρηματοδότηση από την Τρόικα, οι άνθρωποι σκέφτηκαν ότι αν δεν ερχόταν χρήμα από την ΕΕ, τα μέλη του συνεργατικού κλάδου θα χρειαζόντουσαν χρήματα και θα πρέπει να ενισχυθούν», λέει.

«Οι διευθυντές καταστημάτων ανέφεραν εκροή καταθέσεων, όπως και αναλήψεις μετρητών, προσθέτει. Αλλά τα πράγματα έχουν αλλάξει από τότε. Ο Νοέμβριος ήταν ο πρώτος μήνας από τα stress tests που τελειώσαμε τον μήνα με περισσότερες καταθέσεις από όσες ξεκινήσαμε», προσθέτει ο κ. Κληρίδης.

Με την κυβερνητική ενίσχυση του συνεργατικού κλάδου το 2014 ήρθαν επίσης και οι απαιτήσεις για αλλαγή. Εν τω μεταξύ, το συνεργατικό δίκτυο συρρικνώθηκε στις 18 από 93 τράπεζες. Όταν η Κύπρος είχε γίνει δεκτή στην Ε.Ε. οι τράπεζες αυτές είχαν μειωθεί από 365 σε 93.

Στο μονοπάτι

Η τέταρτη συστημική τράπεζα είναι η Ρωσική RCS που λειτουργεί μόνο στην Κύπρο και είναι ιδιοκτησίας των VTB και Otkritie. Και η RCS υιοθέτησε την τροπολογία της ΕΚΤ. Συνολικά, φαίνεται σαν ο κυπριακός τραπεζικός κλάδος να βγαίνει από τις δυσκολίες. «Η μεγαλύτερη ανησυχία των ανθρώπων ήταν ότι θα υπάρξει και άλλο κούρεμα και αυτοί οι φόβοι τελείωσαν», λέει ο κ. Βασιλείου. Από τα stress tests η Τράπεζα Κύπρου ξεκίνησε ξανά να διαπραγματεύεται στο χρηματιστήριο μετά από περιορισμό 22 μηνών. Βγήκε ακόμη στην αγορά με δημόσια πρόταση 100 εκατ. ευρώ στοχεύοντας τους λιανικούς επενδυτές.

Εν τω μεταξύ, η ευρύτερη οικονομία ανακάμπτει με ταχύτερους ρυθμούς από ό,τι είχε αρχικά νομιστεί και ενώ ακόμη εμφανίζει περιορισμό στο ΑΕΠ το 2014, η πρόβλεψη για το 2015 είναι για ανάπτυξη- ακόμη και βάσει των πιο απαισιόδοξων προβλέψεων του ΔΝΤ που κάνουν λόγο για 0,4%.

Αυτή η βελτίωση των επιδόσεων οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απόφαση της κυβέρνησης να τηρήσει τη συμφωνία της οικονομικής ενίσχυσης που υπογράφηκε με την Τρόικα τον Μάρτιο του 2013, όπως και στα σχέδια μεταρρυθμίσεων.

«Βλέπω αρκετά κοινά σημεία με τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν στη δεκαετία του 1990 στην κεντρική Ευρώπη, όπου ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού δέχθηκε ότι οι αλλαγές ήταν απαραίτητες και είχε ενιαία στάση έναντι των βαθιών και εκτεταμένων μεταρρυθμίσεων με αποτέλεσμα οι χώρες αυτές να βγουν από το αρχικό σοκ μετάβασης πολύ γρηγορότερα και η ανάκαμψη να είναι πιο ισχυρή», λέει ο Libor Krkoska, επικεφαλής του νέου γραφείου που άνοιξε η EBRD στη Λευκωσία. «Μακροπρόθεσμα, θα περίμενα ότι η κυπριακή οικονομία θα είναι πολύ πιο ισχυρή από άλλες που είναι σε παγκόσμια ύφεση και όπου οι μεταρρυθμίσεις δεν εφαρμόζονται».

Ένας παράγοντας που μπορεί να καθυστερήσει την ανάκαμψη της χώρας είναι η διάλυση του κυβερνητικού συνασπισμού τον Φεβρουάριο του 2014, κάτι που κάνει δυσκολότερες τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Η νομοθεσία για τα ελλείμματα είναι «κλειδί» στο να βοηθήσει τον τραπεζικό κλάδο να αντιμετωπίσει το προβληματικό του δανειακό χαρτοφυλάκιο. Ακόμη όμως και τώρα που ο νόμος πέρασε, αναμένονται οι εφαρμοστικοί νόμοι. Ο ESM συμφώνησε παρά τις δυσκολίες να πληρώσει την έκτη δόση του πακέτου 9 δισ. ευρώ προς τη χώρα.

Προβληματικά δάνεια

Οι πολιτικές διαμάχες και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια είναι οι μεγάλες προκλήσεις για την Κύπρο. Περίπου τα μισά όλων των δανείων των τραπεζών δεν εξυπηρετούνται- κατά πολύ το μεγαλύτερο σχετικό ποσοστό στην Ευρωζώνη. Η Τράπεζα Κύπρου έχει μη εξυπηρετούμενα δάνεια αξίας περίπου 13 δισ. ευρώ. Περίπου τα 7 δισ. από αυτά έχουν να κάνουν με μεγάλες επιχειρήσεις, από τις οποίες περίπου τα 5 δισ. αφορούν τις 30 μεγαλύτερες επιχειρήσεις της χώρας, ενώ τα υπόλοιπα ανήκουν σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και σε επιχειρήσεις λιανικής.

Το μίγμα είναι παρόμοιο για την Ελληνική Τράπεζα, ενώ η πλειοψηφία των μη εξυπηρετούμενων δανείων που ανήκουν στις συνεταιριστικές τράπεζες αφορούν μικρές επιχειρήσεις και λιανικούς πελάτες.
Κλείνοντας «παραθυράκια»

Το θέμα των κατασχέσεων είναι, όπως θα περίμενε κανείς, λεπτό ζήτημα σε μια χώρα που παλεύει να σταθεί ξανά στα πόδια της. Ενώ υπάρχει ανάγκη για λύση, αρκετά μέλη του Κοινοβουλίου προειδοποιούν ότι οι τράπεζες θα μπορούσαν να προχωρήσουν σε κατασχέσεις πρώτης κατοικίας.

«Χρειάζεται νόμος που θα ισχύει για όλους και χρειάζεται ρύθμιση που να εξασφαλίζει ότι η εφαρμογή του νόμου θα γίνει με τρόπο ευαίσθητο προς την κοινωνία», λέει ο κ. Hourican. «Δεν θα είναι προς το συμφέρον της τράπεζας να προχωρήσει σε μαζικές κατασχέσεις σπιτιών ανθρώπων που έχουν οικονομικές δυσκολίες γιατί κάτι τέτοιο θα έχει επίδραση σε ολόκληρη την οικονομία και σε ολόκληρο το χαρτοφυλάκιό μας. Ωστόσο δεν θα ήταν σωστό να δοθεί και υπερβολική προστασία επί συγκεκριμένων κατοικιών γιατί αυτό θα δημιουργούσε δυσκολίες στο να δοθούν δάνεια με τα ίδια κριτήρια στο μέλλον. Και τότε γίνεται πρόβλημα κοινωνικής πολιτικής στέγασης και μετά βαθύτερο πρόβλημα για την κοινωνία», προσθέτει ο ίδιος. Μέχρι τον Σεπτέμβριο οι τράπεζες αναδιάρθρωσαν 13.500 δάνεια αξίας 3 διs. ευρώ –περίπου το 20% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τον κ. Kammas.

Ωστόσο, καθώς η παλιά νομοθεσία της χώρας δεν είναι φιλική ως προς την επίλυση των μη εξυπηρετούμενων δανείων και προσφέρει παραθυράκι για τους δανειστές ώστε να μην αποπληρώνουν ακόμη και αν μπορούν, η ψήφιση του νόμου για τις κατασχέσεις ήταν απαραίτητη.

«Η αλλαγή του πλαισίου για την αναδιάρθρωση χρέους είναι σημαντική γιατί αφαιρεί τα κίνητρα προς τους κακοπληρωτές», λέει ο κ. Kammas. «Αυτό είναι σημαντικό γιατί δίνει στα πιστωτικά ιδρύματα επιπλέον εργαλεία να κυνηγήσουν ανθρώπους που είναι ικανοί να πληρώσουν αλλά που δεν είναι πρόθυμοι να το κάνουν».

Κοιτάζοντας μπροστά

Για να ευημερήσει η Κύπρος, η επόμενη μεγάλη αποστολή είναι να τονωθεί ο δανεισμός του χρηματοπιστωτικού κλάδου. Οι τράπεζες έχουν ήδη ενεργοποιηθεί, μεταξύ άλλων, στην προώθηση στεγαστικών δανείων και δανείων για αγορά αυτοκινήτου, αλλά η άνοδος δεν είναι ακόμη ισχυρή», λέει ο κ. Hourican. «Βλέπουμε ανθρώπους να χρησιμοποιούν τις καταθέσεις τους για να πληρώσουν τα δάνειά τους, βλέπουμε ήπιες τάσεις στις καταθέσεις όπως και στον δανεισμό», λέει.

Ο κ. Κληρίδης λέει πως τώρα είναι ο καιρός για επιτάχυνση. «Τώρα που βλέπουμε τη σταθεροποίηση πρέπει να αρχίσουμε τον δανεισμό. Όχι με την παλιά νοοτροπία, αλλά χρησιμοποιώντας μια πιο σύγχρονη ανάλυση του δανειστή», λέει.

Ένα θετικό σημάδι είναι ότι οι ξένες άμεσες επενδύσεις στη χώρα έχουν αυξηθεί. Η δραστηριότητα ήταν έντονη στον κλάδο των ξενοδοχείων, καθώς και στο real estate, ο οποίος σύμφωνα με τον Χριστόδουλο Αγκαστινιώτη, Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του Κυπριακού Οργανισμού Προσέλκυσης Επενδύσεων (CIPA), σημείωσε αύξηση των πωλήσεων κατά περίπου 20% στα πρώτα τρία τρίμηνα του 2014.

Ενδιαφέρον για επενδύσεις σε διάφορους κλάδους δείχνει η EBRD. «Κοιτάζουμε την Τράπεζα Κύπρου καθώς και άλλες τράπεζες, αλλά και άλλα χρηματοοικονομικά προϊόντα που θα μπορούσαμε να προσφέρουμε για να αυξήσουμε περαιτέρω την εμπιστοσύνη στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα και να προσφέρουμε στη χρηματοοικονομική αναδιάρθρωση», λέει ο κ. Krkoska. «Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει περιοχές όπως το trade finance, η υποστήριξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (...) Εξετάζουμε ακόμη και το να στήσουμε υπηρεσίες συμβουλευτικής για εγχώριες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις».

Οι επιχειρήσεις αυτές είναι η μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων στη χώρα, που είναι και ο λόγος για τον οποίο η EBRD αναζητά τρόπους να στηρίξει τον κλάδο. Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις παίρνουν άλλωστε και ώθηση της τάξης των 125 εκατ. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η οποία έχει σχεδιαστεί για να στηρίζει τέτοιου τύπου επιχειρήσεις.