Οι πρόσφατες εξελίξεις των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης σηματοδοτούνται από πολλά κοινά χαρακτηριστικά επισημαίνει η Εθνική Τράπεζα στο τεύχος Μαρτίου/Απριλίου 2005 της περιοδικής έκδοσης South Eastern Europe and Mediterranean Emerging Market Economies Bulletin.

Πρόκειται για το δεύτερο τεύχος του 2005 από τη σειρά ”Οικονομικές και Χρηματοοικονομικές Εξελίξεις και Προοπτικές” (Economic & Financial Market Developments and Prospects). Αποτελεί σύντομη επισκόπηση των μακροοικονομικών και χρηματοοικονομικών εξελίξεων για τις εξής οκτώ χώρες: Αίγυπτο, Αλβανία, Βουλγαρία, Κύπρο, Σερβία και Μαυροβούνιο, Ρουμανία, Τουρκία και FYROM.

Η έρευνα αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο του γενικότερου ενδιαφέροντος της Τράπεζας για επέκταση των δραστηριοτήτων της στην ευρύτερη περιοχή και ανάδειξή της σε περιφερειακή δύναμη.

Αναλυτικότερα τα μακροοικονομικά δεδομένα των χωρών της ΝΑΕ βελτιώθηκαν σημαντικά το 2004, με επίτευξη ρυθμού αύξησης ρεκόρ της τελευταίας δεκαπενταετίας του πραγματικού ΑΕΠ (7,3%), αποκλιμάκωση του πληθωρισμού σε μονοψήφιο νούμερο (8,2% έναντι 10,3% το 2003) και μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος στο χαμηλότερο ιστορικά σημείο (1% του ΑΕΠ).

Πρόβλημα αποτέλεσε η διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, για δεύτερο συνεχόμενο έτος (9,1% του ΑΕΠ). Όμως, η χρηματοδότησή του κατά το μεγαλύτερο μέρος καλύφθηκε από αυξανόμενες εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων (80,3%).

Κατά το τρέχον έτος, αναμένεται συνέχιση του θετικής πορείας των μακροοικονομικών μεγεθών. Η οικονομική δραστηριότητα θα ενισχυθεί περαιτέρω με χαμηλότερο όμως ρυθμό (5,7%) εξαιτίας του δυσμενέστερου εξωτερικού περιβάλλοντος – επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης της Ευρωζώνης, κύριου εμπορικού εταίρου της περιοχής – και της επιβολής μέτρων με στόχο την επιβράδυνση της πιστωτικής επέκτασης – ώστε να αντιμετωπιστούν οι πληθωριστικές πιέσεις και το διευρυνόμενο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.

Ο πληθωρισμός αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω σε 7,3%, κυρίως λόγω της ενίσχυσης ή σταθεροποίησης των νομισμάτων των κυριοτέρων χωρών της ΝΑΕ έναντι του ευρώ. Η πιο σημαντική εξέλιξη αναμένεται να είναι η μείωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών σε 8,4% του ΑΕΠ, παρά τις αντίξοες εξωτερικές συνθήκες, – υψηλές διεθνείς τιμές πετρελαίου και επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας στη ζώνη του ευρώ.

Στην κατεύθυνση αυτή θα συμβάλουν η κάμψη του ρυθμού αύξησης της εγχώριας ζήτησης σε συνδυασμό με την αύξηση των εμβασμάτων από εργαζομένους των χωρών της ΝΑΕ στο εξωτερικό. Η χρηματοδότηση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δεν θα αποτελέσει πρόβλημα.

Οι χώρες της ΝΑΕ συνιστούν τον κύριο προορισμό των άμεσων ξένων επενδύσεων τα δύο τελευταία έτη λόγω των λαμπρών οικονομικών και πολιτικών προοπτικών τους καθώς και της βελτίωσης των προσδοκιών για ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Βασική προτεραιότητα αλλά και πρόκληση της οικονομικής πολιτικής, κατά το τρέχον έτος, είναι η διατήρηση του σωστού μείγματος πολιτικής που θα οδηγήσει σε μείωση του διευρυνόμενου ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και αποκλιμάκωση των εντεινόμενων πληθωριστικών πιέσεων.

Για το λόγο αυτό, αναμένεται διατήρηση συνθηκών πιστωτικής και νομισματικής συγκράτησης. Όμως, ο ρόλος της δημοσιονομικής πολιτικής ενισχύεται περαιτέρω, εφόσον η αποτελεσματικότητα κατά την άσκηση πιο περιοριστικής νομισματικής πολιτικής μειώνεται από εισροές κεφαλαίου ή ανατίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας – εξελίξεις που δε συντελούν σε βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.

Η ενίσχυση της τραπεζικής διαμεσολάβησης στις χώρες της ΝΑΕ, το 2004, αντανακλά την επιτάχυνση της οικονομικής δραστηριότητας, τις θεσμικές και διαρθρωτικές αλλαγές και τη βελτιωμένη αίσθηση της αγοράς.

Πράγματι, το προηγούμενο έτος χαρακτηρίστηκε από υψηλό ρυθμό αύξησης των τραπεζικών καταθέσεων και χορηγήσεων – 36,4% και 44,4%, αντίστοιχα. Ο λόγος των καταθέσεων προς το ΑΕΠ ανήλθε στο 26,3% στο τέλος του 2004 έναντι 20% στο τέλος 2000 υποδηλώνοντας, μεταξύ άλλων, τη σταδιακή ενίσχυση της εμπιστοσύνης προς το τραπεζικό σύστημα.

Όμως, πιο αξιοσημείωτη είναι η άνοδος του λόγου των χορηγήσεων προς το ΑΕΠ στο 19,8%, στο τέλος του 2004, από 8,8% στο τέλος του 2000, κυρίως ως αποτέλεσμα της ραγδαίας αύξησης των χορηγήσεων λιανικής τραπεζικής. Συγκεκριμένα, οι χορηγήσεις προς τα νοικοκυριά κατέγραψαν μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης της τάξης του 109% στο διάστημα των τελευταίων τεσσάρων ετών, ενισχύοντας το μερίδιό τους ως προς το ΑΕΠ στο 6,2% στο τέλος του 2004 από 1,1% στο τέλος του 2000.

Κατά το τρέχον έτος, παρά την επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας και τις συνθήκες πιστωτικής συγκράτησης, αναμένεται περαιτέρω εμβάθυνση της τραπεζικής διαμεσολάβησης. Οι λόγοι των καταθέσεων και των χορηγήσεων προς το ΑΕΠ αναμένεται να αυξηθούν στα επίπεδα του 30% και 24% αντίστοιχα, τα οποία όμως θα συνεχίσουν να υπολείπονται των αντίστοιχων της ευρωζώνης (70% και 92%, αντίστοιχα).

Η εξέλιξη αυτή υποδηλώνει την ύπαρξη ευρύτατων περιθωρίων για ανάπτυξη των χορηγήσεων και των καταθέσεων στα επόμενα έτη.

Στην Τουρκία, σημειώθηκε ιδιαίτερα υψηλός ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης το 2004 (8,9% έναντι 5,8% το 2003), καθώς και νέα αποκλιμάκωση του πληθωρισμού (7,9% το Μάρτιο), ο οποίος ξεπέρασε τον επίσημο στόχο (πληθωρισμός τέλους έτους 8%). Παρά τη συνεχιζόμενη πολιτική νομισματικής χαλάρωσης, αναμένεται περιορισμένη κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας, κατά το τρέχον έτος, (πρόβλεψη για αύξηση του ΑΕΠ κατά 6,1%) λόγω επιβράδυνσης της εγχώριας ζήτησης, ως αποτέλεσμα και της συνέχισης περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής (στόχος για πρωτογενές πλεόνασμα 6,5% για τρίτη συνεχή χρονιά).

Τέλος, αναμένεται μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (4,3% του ΑΕΠ έναντι 5% το 2004) λόγω επιβράδυνσης των εισαγωγών και αύξησης των εσόδων από τον τουρισμό.

Στη Ρουμανία, η υπογραφή της συνθήκης προσχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), στις 25 Απριλίου, αποτελεί σημαντική εξέλιξη για την είσοδο της χώρας το 2007.

Στον οικονομικό τομέα, το 2004, σημειώθηκε υψηλός ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ (8,3% έναντι 5,2% το 2003), λόγω αύξησης της εγχώριας ζήτησης και ιδιαίτερα της ιδιωτικής κατανάλωσης ως αποτέλεσμα του υψηλού, αν και μειούμενου, ρυθμού πιστωτικής επέκτασης, ενώ το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών επιδεινώθηκε περαιτέρω (8% του ΑΕΠ έναντι 6,2% το 2003) εξαιτίας της επιτάχυνσης των εισαγωγών. Κατά το τρέχον έτος, αναμένεται μικρή επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας (πρόβλεψη για αύξηση του ΑΕΠ 6,1%), λόγω των μέτρων περιορισμού της εγχώριας ζήτησης και της αρνητικής επίδρασης της ανατίμησης της πραγματικής ισοτιμίας του ROL στις καθαρές εξαγωγές.

Στο νομισματικό τομέα, συνεχίστηκε η μείωση του βασικού επιτοκίου με στόχο την αποφυγή κερδοσκοπικών εισροών κεφαλαίου λόγω της εφαρμογής, από τις 11 Απριλίου, της πρώτης φάσης της απελευθέρωσης της κίνησης κεφαλαίου.

Ενόψει και νέων μειώσεων του βασικού επιτοκίου στο δεύτερο εξάμηνο του έτους, το βάρος της αναγκαίας προσαρμογής, τόσο για τον περιορισμό του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (πρόβλεψη για έλλειμμα 7,4% του ΑΕΠ, έναντι επίσημου στόχου για 6,5-6,8%) όσο και για την αντιμετώπιση πιθανών πληθωριστικών πιέσεων, (πρόβλεψη για μείωση του πληθωρισμού σε 7,5-8% στο τέλος του έτους από 9,3% το 2004) μετατοπίζεται στην κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής.

Στη Βουλγαρία, η υπογραφή της συνθήκης προσχώρησης στην ΕΕ, στις 25 Απριλίου, καλλιεργεί κλίμα αισιοδοξίας για την επιτυχή είσοδο της χώρας το 2007. Στον οικονομικό τομέα, η ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας (εκτίμηση για αύξηση του ΑΕΠ κατά 5,6% κατά το 2004 (έναντι 4,5% το 2003) προήλθε κυρίως από την εντυπωσιακή αύξηση των εξαγωγών ως αποτέλεσμα της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας, ενώ για το τρέχον έτος αναμένεται διατήρηση υψηλού ρυθμού ανάπτυξης (πρόβλεψη για αύξηση του ΑΕΠ κατά 5,4%).

Εξάλλου, σημαντική εξέλιξη αποτελεί και η βελτίωση του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών (7,5% του ΑΕΠ έναντι 9,4% του ΑΕΠ το 2003) λόγω των αυξημένων εισροών από τον τουρισμό. Κατά το τρέχον έτος, σημαντικό ρόλο για την περαιτέρω μείωση του ελλείμματος (στο 6,9% του ΑΕΠ) και την αποκλιμάκωση του πληθωρισμού (στόχος 3,5%) αναμένεται να διαδραματίσει η επιβράδυνση της πιστωτικής επέκτασης στο 30-35% μετά και τα νέα διοικητικά μέτρα της Κεντρικής Τράπεζας (του Δεκεμβρίου και πιο πρόσφατα του Απριλίου).

Προς την ίδια κατεύθυνση, αναμένεται να συνεισφέρει και η αναμενόμενη δημοσιονομική συγκράτηση, έπειτα από την πρόσφατη αναθεώρηση του κυβερνητικού στόχου για πλεόνασμα 1% του ΑΕΠ από έλλειμμα 0,5% πριν από την αναθεώρηση (και έναντι πλεονάσματος 1,7% του ΑΕΠ το 2003).

Στη Σερβία και το Μαυροβούνιο, η πρόσφατη συνεργασία με το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είχε θετικές συνέπειες στη μελέτη σκοπιμότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την έναρξη συνομιλιών για Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης – πρώτο στάδιο για την επίσημη υποψηφιότητα της χώρας. Όσον αφορά την οικονομία, μετά την επίτευξη εντυπωσιακά υψηλού ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης το 2004 (εκτίμηση για αύξηση του ΑΕΠ κατά 7,5%, έναντι 2,5% το 2003) διαφαίνονται ήδη οι πρώτες ενδείξεις για επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας κατά το τρέχον έτος (πρόβλεψη για αύξηση του ΑΕΠ κατά 5,2%), εξαιτίας της συνέχισης περιοριστικής νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής (πρόβλεψη για έλλειμμα 1% του ΑΕΠ έναντι 1,7% το 2004) με στόχο την αντιμετώπιση των ισχυρών πληθωριστικών πιέσεων (17,4% το Μάρτιο έναντι στόχου για πληθωρισμό 9% στο τέλος του 2005) και τον περιορισμό του διευρυνόμενου ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (στόχος για έλλειμμα 13,5% του ΑΕΠ έναντι 14,5% το 2004).

Στη FYROM, η αναθεώρηση των στοιχείων της βιομηχανικής παραγωγής οδήγησε σε αντίστοιχη αναθεώρηση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ – σε 2,9% το 2004, έναντι 0,5% πριν από την αναθεώρηση. Κατά το τρέχον έτος, αναμένεται περαιτέρω άνοδος της οικονομικής δραστηριότητας (πρόβλεψη για αύξηση του ΑΕΠ κατά 3,5%), λόγω της σταδιακής χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής (πρόβλεψη για μείωση του βασικού επιτοκίου κατά 100-150 μονάδες βάσης), περιορισμένης δημοσιονομικής χαλάρωσης (στόχος για έλλειμμα της κεντρικής κυβέρνησης 0,8% του ΑΕΠ έναντι πλεονάσματος 0,1% του ΑΕΠ το 2004) και ενίσχυσης της διεθνούς ζήτησης και των τιμών των βασικών μετάλλων – των κύριων εξαγωγών της χώρας.

Σημειώνεται ότι η ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας οδήγησε σε νέα διεύρυνση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών (έλλειμμα 7,8% του ΑΕΠ έναντι 6% του ΑΕΠ το 2003).

Στην Αλβανία, η Κεντρική Τράπεζα προχώρησε, στο τέλος Μαρτίου, σε νέα μείωση του βασικού επιτοκίου σε 5%, συνεπικουρούμενη και από την αποκλιμάκωση του πληθωρισμού (1,6% το Μάρτιο έναντι στόχου τέλους έτους 2-4%), με στόχο τον περιορισμό των ανατιμητικών τάσεων του εγχωρίου νομίσματος.

Η κίνηση αυτή αναμένεται ότι θα συμβάλει στην ενίσχυση της πιστωτικής επέκτασης στον ιδιωτικό τομέα χωρίς, όμως, αρνητικές συνέπειες στο πληθωρισμό και την εξωτερική κατάσταση της χώρας λόγω του χαμηλού βαθμού τραπεζικής διείσδυσης. Όσον αφορά το δημοσιονομικό τομέα, η επίδοση το 2004 ήταν εντυπωσιακή (έλλειμμα 5,2% του ΑΕΠ έναντι αναθεωρημένου στόχου 6%), εξέλιξη που συνέβαλε στη ραγδαία μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (6,2% του ΑΕΠ έναντι 8,2% το 2003).