Η κατάσταση στη Συρία είναι πράγματι χαοτική, ωστόσο η απομάκρυνση του Bashar Al Assad ίσως απελευθερώσει ανεξέλεγκτες δυνάμεις, που θα επιταχύνουν την αποσύνθεση του κράτους και θα διευκολύνουν την ανάδειξη πολεμάρχων και παραστρατιωτικών δυνάμεων.

Για την ακρίβεια, η αντικατάσταση του Al Assad αντί να εξομαλύνει την κατάσταση θα μπορούσε να επιτείνει το χάος στη Συρία και να δημιουργήσει τριγμούς στον γειτονικό Λίβανο.

Στην πραγματικότητα, αυτό που διακυβεύεται δεν είναι η αλλαγή στο ύπατο αξίωμα, αλλά η κατάρρευση ολόκληρου του καθεστώτος και μιας δυναστείας που κυβερνά τη Συρία επί 42 συναπτά έτη. Ο πατέρας του προέδρου, Hafez Al Assad, ανήλθε στην εξουσία το 1970 μετά από 21 αλλαγές κυβερνήσεων σε διάστημα μόλις 24 ετών. 

Ουσιαστικά το χάος στη Συρία δεν ευνοεί κανέναν. Η Τουρκία δεν θέλει να βρεθεί αντιμέτωπη με ένα κύμα προσφύγων. Ο Λίβανος θα μπορούσε να καταστεί πεδίο μάχης σε ενδεχόμενη εμφύλια σύγκρουση. Η Ιορδανία φοβάται εσωτερική αναταραχή, ενώ το Ισραήλ επιθυμεί τη σταθερότητα στην περιοχή.

Όσο για το Ιράν, αυτό θα πράξει ό,τι είναι δυνατόν ώστε να μην αλλάξει το υφιστάμενο καθεστώς στη Συρία.

Οι Ρώσοι θέλουν ηρεμία στη χώρα ώστε να μην κινδυνεύσουν να απωλέσουν τη μοναδική ναυτική βάση τους στη Μεσόγειο, στο λιμάνι της Ταρτούς. Άλλωστε, η Συρία και το Ιράν είναι πλέον οι μόνοι μοχλοί πίεσης που διαθέτει στην περιοχή η Ρωσία.

Επιπλέον η κατάρρευση ενός καθεστώτος με ψυχροπολεμικά χαρακτηριστικά, στενά συνδεδεμένου με τη Ρωσία, θα μπορούσε να δημιουργήσει τριγμούς στα απολυταρχικά καθεστώτα της κεντρικής Ασίας (Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν).

Οι Αμερικανοί, από την άλλη, δεν επιθυμούν να εμπλακούν σε μια περιπέτεια τύπου Γιουγκοσλαβίας, όπου ίσως χρειαστεί να επέμβουν στρατιωτικά.

Κανείς επίσης δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι το χάος είναι χειρότερο από την απολυταρχία, τουλάχιστον σε όρους ανθρωπιστικούς. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης οδήγησε σε εκατοντάδες χιλιάδες θύματα στον Καύκασο και στην κεντρική Ασία, ο εμφύλιος πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία κόστισε περίπου 140.000 ζωές, ενώ τα θύματα στο Ιράκ είναι τουλάχιστον 200.000.

Η μεταβατική λύση

Η σταθερότητα στην περιοχή αλλά και ηθικοί λόγοι απαιτούν μια μεταβατική περίοδο στη Συρία. Και αυτή η φάση ίσως απαιτεί μια σιωπηρή «συμφωνία» μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράν.

Το Ιράν όπως και οι ΗΠΑ ήδη κοιτάζουν πέρα από τον Al Assad. Αναζητούν στρατηγούς και κορυφαίους επιχειρηματίες που θα μπορούσαν να κυβερνήσουν, χωρίς όμως να κινδυνεύσει η δομή του καθεστώτος. Θα υπάρξει μια χρονική στιγμή όπου τα συμφέροντα των ΗΠΑ και του Ιράν θα ταυτιστούν τουλάχιστον στην (κοινή) παραδοχή ότι ο Al Αssad δεν είναι πλέον βιώσιμη επιλογή. Ωστόσο, αυτή η στιγμή δεν έχει έρθει ακόμη και για να συμβεί κάτι τέτοιο η κατάσταση στη Συρία πρέπει να εκτροχιαστεί περισσότερο.

Η στρατηγική διαπραγμάτευση ίσως περιλαμβάνει και την Τουρκία. Η Τουρκία επιθυμεί την πλήρη ανατροπή του καθεστώτος, το Ιράν όχι. Μια συμφωνία μεταξύ των δύο κρατών για την αντικατάσταση του προέδρου από έναν (κατά πάσα πιθανότητα) υψηλόβαθμο στρατιωτικό θα μπορούσε να έχει τις ευλογίες των ΗΠΑ.

Ωστόσο, και οι ΗΠΑ πρέπει να χαράξουν πιο ξεκάθαρη στρατηγική: θέλουν από τη μια να καταγάγουν μέσω της Συρίας μια ξεκάθαρη στρατηγική νίκη σε βάρος του Ιράν και της Ρωσίας και από την άλλη να αποφύγουν την αιματοχυσία στη χώρα.

Το ενδεχόμενο πραξικοπήματος

Το καθεστώς του Σύριου προέδρου Bashar al Assad έχει καταφέρει να κρατηθεί τον τελευταίο χρόνο στην εξουσία, εν μέσω των κλιμακούμενων επεισοδίων βίας και της κριτικής της διεθνούς κοινότητας. Ωστόσο, η πίεση στο καθεστώς μπορεί τελικά να αυξηθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε άλλα μέλη της ηγετικής ελίτ να αποπειραθούν να εκτοπίσουν την οικογένεια al Assad. Αυτή η μικρή ομάδα των ελίτ μπορεί να λάβει στήριξη και από τους συμμάχους της Συρίας, τη Ρωσία και το Ιράν. 

Αν και ένα τέτοιο σενάριο μοιάζει απίθανο αυτήν τη στιγμή, οι απειλές που αντιμετωπίζει η οικογένεια al Assad από το εσωτερικό του καθεστώτος είναι τουλάχιστον το ίδιο σοβαρές με τις απειλές που αντιμετωπίζει από τις εξωτερικές δυνάμεις.

Παρόλο που η οικογένεια al Assad αποτελεί το δημόσιο πρόσωπο του συριακού καθεστώτος και ελέγχει ορισμένες από τις πιο σημαντικές θέσεις του, το καθεστώς περιλαμβάνει και άλλους Αλαουίτες, Χριστιανούς, μέλη διάφορων θρησκευτικών μειονοτήτων και μέλη της Σουνιτικής πλειοψηφίας της χώρας.

Σε αυτόν τον στενό κύκλο, βρίσκονται ορισμένοι από τους πιο ισχυρούς και έμπειρους πολιτικούς, στρατιωτικούς και κοινωνικούς ηγέτες. Οι άνθρωποι αυτοί θεωρούν ότι η ίδια η επιβίωσή τους εξαρτάται από τη μοίρα του καθεστώτος.

Ωστόσο, αν ο al Assad χάσει την ικανότητά του να κρατά ενωμένα τα ετερόκλητα στοιχεία που απαρτίζουν το συριακό καθεστώς, τότε δεν αποκλείεται μια ομάδα καθεστωτικών ελίτ να επιχειρήσει την οργάνωση πραξικοπήματος και να μετακινήσει βίαια την οικογένεια από την εξουσία.

Αν οι al Assad απομακρυνθούν από το εσωτερικό της χώρας, με ή χωρίς ξένη στήριξη, την εξουσία (κατά πάσα πιθανότητα) θα αναλάβουν σημαίνουσες προσωπικότητες των Σουνιτών και άλλων θρησκευτικών μειονοτήτων που μετέχουν στο υφιστάμενο καθεστώς.

Από τα μειονοτικά μέλη του στενού κύκλου του al Assad, ορισμένα από τα πιο επιφανή είναι επικεφαλής στις τέσσερις μυστικές υπηρεσίες: ο Jamil Hassan, ο Abdel-Fatah Qudsiyeh, ο Ali Mamlouk και ο Muhammad Deeb Zaitoon. Εκτός από τους επικεφαλής των μυστικών υπηρεσίων, ένας σημαντικός μειονοτικός ηγέτης είναι ο Σιίτης Hisham Bakhtiar, επικεφαλής του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας και σύμβουλος ασφαλείας και πληροφοριών του al Assad.

Σημαίνουσες προσωπικότητες από την πλειοψηφία των Σουνιτών, που μπορούν να παίξουν κάποιο ρόλο σε μια κυβέρνηση χωρίς τον al Assad, είναι και ο υπουργός Εσωτερικών Mohammad Ibrahim al-Shaar, ο διοικητής των επίλεκτων δυνάμεων της Προεδρικής Φρουράς, Manaf Tlass (αποσκίρτησε στη Δύση), ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Fahd Jasem al-Farij, και ο γραμματέας του αραβικού σοσιαλιστικού κόμματος Baath, Muhammad Said Bukhaytan.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο M. Tlass φέρεται να επελέγη από τους εξεγερμένους ως διάδοχος του Al Assad.

Πρόσωπα-κλειδιά στις ένοπλες δυνάμεις της Συρίας

Επικεφαλής της Υπηρεσίας Πληροφοριών της Αεροπορίας, Jamil Hassan (Αλαουίτης)
• Προστέθηκε στη λίστα με τις κυρώσεις της Ε.Ε. το Μάιο του 2011 για τη συμμετοχή του στις επιχειρήσεις εναντίον διαδηλωτών.
• Η Υπηρεσία Πληροφοριών της Αεροπορίας είναι μία από τις εκλεκτές υπηρεσίες του δικτύου πληροφοριών της Συρίας και είχε χρησιμοποιηθεί εκτεταμένα από τον Hafez al Assad.
• Η υπηρεσία έχει διαδραματίσει κομβικό ρόλο στην καταστολή των διαδηλώσεων.

Επικεφαλής της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, Abdel-Fatah Qudsiyeh (Αλαουίτης)
• Προστέθηκε στη λίστα με τις κυρώσεις της Ε.Ε. το Μάιο του 2011 για τη συμμετοχή του στις επιχειρήσεις εναντίον διαδηλωτών.
• Πρώην επικεφαλής της Υπηρεσίας Πληροφοριών Αεροπορίας, προσωπικός γραμματέας του al Assad και επικεφαλής του γραφείου ασφαλείας της Προεδρικής Φρουράς.
• Επικεφαλής της έρευνας για τη δολοφονία του Mughniyah.

Επικεφαλής Συριακών Μυστικών Υπηρεσιών, Ali Mamlouk (Αλαουίτης)
• Πρώην αναπληρωτής επικεφαλής Υπηρεσίας Πληροφοριών Αεροπορίας.
• Στενοί δεσμοί με τη Διεύθυνση Πολιτικής Ασφάλειας.
• Συμπεριλήφθηκε στη λίστα κυρώσεων των ΗΠΑ τον Απρίλιο του 2011, για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη χρήση βίας εναντίον πολιτών.
• Η Διεύθυνση Γενικών Πληροφοριών φημολογείται ότι έχει χρησιμοποιήσει δολοφονικά μέσα κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων εναντίων διαδηλωτών.
• Το θρήσκευμά του αμφισβητείται, καθώς οι συριακές αρχές τον έχουν κατά καιρούς παρουσιάσει ως Σουνίτη από τη Δαμασκό.

Επικεφαλής της Διεύθυνσης Πολιτικής Ασφάλειας, Muhammad Deeb Zaitoon (Aλαουίτης)
• Προστέθηκε στη λίστα με τις κυρώσεις της Ε.Ε. το Μάιο του 2011 για τον ρόλο της Διεύθυνσης Πολιτικής Ασφάλειας στην καταστολή των διαδηλώσεων.
• Πρώην αναπληρωτής επικεφαλής της Διεύθυνσης Γενικής Ασφάλειας.
• Βοήθησε στην έρευνα για τη δολοφονία του Mughniyah.

Υπουργός Εσωτερικών, Αντιστράτηγος, Mohammad Ibrahim al-Shaar (Σουνίτης)
• Πρώην επικεφαλής της στρατιωτικής αστυνομίας στο Aleppo, διευθυντής των φυλακών Sednaya και διορισμένος υπουργός Εσωτερικών κατά τη διάρκεια των ταραχών του 2011.
• Μέλος των ενόπλων δυνάμεων από το 1971.
• Διατηρεί καλή σχέση με τους Αλαουίτες και έχει επαφές με μέλη των Σουνιτών ανταρτών.
• Το καθεστώς έχει επιτρέψει στον al Shaar να διατηρεί επαφές με ορισμένες ένοπλες αντιπολιτευτικές ομάδες για να υπάρχει γνώση των δραστηριοτήτων τους και ανοιχτό παράθυρο διαλόγου.
• Λέγεται ότι έχει εξασφαλίσει ασφαλή έξοδο για αντικαθεστωτικές ομάδες.

Διοικητής της Προεδρικής Φρουράς, Manaf Tlass (Σουνίτης)
• Γιος του πρώην υπουργού Άμυνας, Mustafa Tlas.
• Θεωρείται ένας από τους στενότερους φίλους του al Assad και τον βοήθησε να αποκτήσει βάση υποστηρικτών στην εμπορική τάξη των Σουνιτών.
• Διοικεί μεραρχία της αλαουιτικής Προεδρικής Φρουράς και είναι μέλος της κεντρικής επιτροπής του Baath.
-Αποσκίρτησε στη Δύση

Επικεφαλής ΓΕΣ, Στρατηγός Fahd Jasem al-Farij (Σουνίτης)
• Πρώην αναπληρωτής επικεφαλής ΓΕΣ.
• Από τη Hama, εθνολογικά Βεδουίνος.
• Λέγεται ότι διορίστηκε στην τρέχουσα θέση για να καθησυχάσει τους κατοίκους της Hama μετά το μακελειό του 2011.

Βοηθός Γραμματέα του κόμματος Baath, Muhammad Said Bukhaytan (Σουνίτης)
• Βρίσκεται στη θέση αυτή από το 2005.
• Πρώην διοικητής της εθνικής ασφάλειας του τοπικού Baath και διοικητής της Hama από το 1998 ως το 2000.

Ο επικεφαλής της Προεδρικής Φρουράς και της 4ης Ένοπλης Μεραρχίας, Maher al Assad (Αλαουίτης)
• Ο νεότερος αδελφός του Bashar al Assad.
• Φημολογείται ότι είναι ο δεύτερος πιο ισχυρός άνθρωπος στη Συρία.
• Επί πολλά έτη μέλος των συριακών δυνάμεων ασφαλείας και μέλος του δεύτερου σε ιεραρχία σώματος του κόμματος Baath, της Κεντρικής Επιτροπής.
• Γνωστός για τη χρήση βίαιων πρακτικών.
• Κυκλοφορεί ότι πυροβόλησε τον Shawkat στο στομάχι το 1999.
• Διοικεί τις πιο εκλεκτές και πιστές δυνάμεις ασφαλείας.