Τις οικονομικές εξελίξεις για οκτώ χώρες, Αίγυπτος, Αλβανία, Βουλγαρία, Κύπρος, Σερβία και Μαυροβούνιο, Ρουμανία, Τουρκία και FYROM, περιλαμβάνει το 1ο τεύχος του 2004 της σειράς Τρέχουσα Ενημέρωση Χωρών, με τίτλο ”South Eastern Europe and Mediterranean Emerging Market Economies Bulletin” της Εθνικής Τράπεζας.

Η έρευνα αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο του γενικότερου ενδιαφέροντος της Τράπεζας για επέκταση των δραστηριοτήτων της στην ευρύτερη περιοχή και ανάδειξή της σε περιφερειακή δύναμη.

Όπως προκύπτει από την έρευνα, ο υψηλός ρυθμός ανάπτυξης των πέντε χωρών της Νοτιανατολικής Ευρώπης (ΝΑΕ, Αλβανία, Βουλγαρία, Σερβία και Μαυροβούνιο, Ρουμανία, και FYROM) κατά το 2003 (4,1% μέσος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ), συνιστά σημαντική μακροοικονομική επίδοση ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη το σχεδόν στάσιμο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον. Ευθύνεται όμως και για τη σοβαρή επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών τους.

Θα μπορούσε να λεχθεί, όπως τονίζεται στην έρευνα, ότι οι χώρες της ΝΑΕ είναι σήμερα ”θύματα της επιτυχίας” τους με το μέσο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών να ανέρχεται στο μη διατηρήσιμο επίπεδο του 8% του ΑΕΠ (από 6% του ΑΕΠ το 2002).

Πράγματι, παρά τη άσκηση συνετούς νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής στη διάρκεια των τελευταίων ετών, η αυξανόμενη εμπιστοσύνη στις δυνατότητες της οικονομίας σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της τραπεζικής διαμεσολάβησης, η οποία διευκόλυνε υψηλούς ρυθμούς πιστωτικής επέκτασης (30% περίπου), οδήγησαν σε υψηλή κατανάλωση και επένδυση, ενισχύοντας έτσι τη ζήτηση εισαγόμενων αγαθών.

Προκύπτει, κατά συνέπεια, η ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης των σοβαρών εξωτερικών ανοιγμάτων των χωρών αυτών. Σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, απαιτείται άσκηση πιο περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής. Όμως, η εντυπωσιακή μέχρι στιγμής μείωση του μέσου δημοσιονομικού ελλείμματος στο αποδεκτό επίπεδο του 3% του ΑΕΠ το 2003, σε συνδυασμό με τις προεκλογικές πιέσεις που ασκούνται σε διάφορες χώρες (γενικές εκλογές στη Ρουμανία στο τέλος του τρέχοντος έτους, στη Βουλγαρία στα μέσα του 2005 και ενδεχομένως στη Σερβία) περιορίζουν το εύρος της δημοσιονομικής προσαρμογής κατά το τρέχον έτος.

Συνεπώς, το βάρος της προσαρμογής θα αναλάβει η νομισματική πολιτική με επιπτώσεις στην ανάπτυξη. Σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσει η επίσπευση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, η οποία αναδεικνύεται σε προτεραιότητα για τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών της ΝΑΕ με στόχο την αποκατάσταση των εξωτερικών ανισορροπιών τους.

Πρόοδος στην κατεύθυνση αυτή θα αποτελέσει και σύνθημα συστράτευσης σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα αναδιάρθρωσης των ανωτέρω οικονομιών.

Το 2003, η Τουρκία ξεπέρασε όλες τις προβλέψεις. Η οικονομική ανάπτυξη φαίνεται ότι υπερέβη τον κυβερνητικό στόχο για ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ κατά 5%, ενώ συνεχίστηκε με έντονο ρυθμό η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού κάτω από το στόχο του 20% (18,4%).

Στο δημοσιονομικό τομέα, το πρωτογενές πλεόνασμα φαίνεται να προσεγγίζει το στόχο του 6,5% που είχε συμφωνηθεί με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), ενώ οι δείκτες του χρέους βελτιώθηκαν σημαντικά με την ανατίμηση της τουρκικής λίρας.

Κατά το τρέχον έτος, η Τουρκία είναι σε θέση να βελτιώσει περαιτέρω τις επιδόσεις της. Την άποψη αυτή ενισχύουν η προσήλωση της κυβέρνησης στο οικονομικό πρόγραμμα του ΔΝΤ, η αυξανόμενη στήριξη της κυβέρνησης από τον πληθυσμό και η σταθερή πρόοδος στον τομέα της υλοποίησης των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων για έναρξη διαπραγματεύσεων ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

Εξάλλου, πρόσθετη δυναμική αναμένεται ότι θα προκύψει σε περίπτωση θετικής κατάληξης στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Κορυφής του Δεκεμβρίου 2004 του Άμστερνταμ, στη διάρκεια του οποίου θα αποφασιστεί αν θα ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ.

Ανησυχία, πάντως, προκαλεί η διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, η οποία ενδέχεται να ασκήσει υποτιμητικές πιέσεις στην τουρκική λίρα με κίνδυνο αναζωπύρωσης των πληθωριστικών πιέσεων και συνέχισης περιοριστικής νομισματικής πολιτικής. Το πρόβλημα αυτό ενισχύεται και από το χαμηλό επίπεδο των άμεσων ξένων επενδύσεων, κυρίως λόγω καθυστερήσεων του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων.

Στη Ρουμανία, οι εξελίξεις του τελευταίου τριμήνου του 2003 οδήγησαν σε επανεκτίμηση των αδυναμιών της οικονομίας. Η επιτάχυνση της εγχώριας ζήτησης, εξαιτίας της ραγδαίας αύξησης της πιστωτικής επέκτασης, σε συνδυασμό με τη σοβαρή διεύρυνση του ελλείμματος του ευρύτερου δημόσιου τομέα είχαν ως αποτέλεσμα την ανησυχητική επιδείνωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.

Παρά το γεγονός ότι η κάλυψη του χρηματοδοτικού ανοίγματος με εξωτερικό δανεισμό δεν θα αποτελέσει πρόβλημα κατά το 2004, οποιαδήποτε νέα παρέκκλιση της οικονομικής πολιτικής λόγω των διπλών εκλογών (δημοτικών τον Ιούνιο και βουλευτικών το Νοέμβριο) ή αποτυχία προσαρμογής της σε περίπτωση νέας διεύρυνσης του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών θα προκαλέσει ανησυχία στις αγορές.

Επιπλέον, η διαφαινόμενη καθυστέρηση στην ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων με το ΔΝΤ και την υπογραφή νέας συμφωνίας στο εγγύς μέλλον καθιστά την οικονομία της χώρας πιο ευάλωτη σε αλλαγές των αγορών.

Στη Βουλγαρία, η ανησυχητική επιδείνωση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών επισκίασε τις λοιπές εξελίξεις του τελευταίου τριμήνου του 2003 ακόμη και τη συνεχιζόμενη ανοδική πορεία του πληθωρισμού. Το έλλειμμα των τρεχουσών συναλλαγών διευρύνθηκε ως αποτέλεσμα της αύξησης των εισαγωγών, μεταξύ άλλων λόγω της επιτάχυνσης της πιστωτικής επέκτασης, ενώ οι εξαγωγές περιορίστηκαν εξαιτίας της χαμηλής ζήτησης από την Ευρωζώνη.

Η εξέλιξη αυτή καθιστά αναγκαία την υιοθέτηση περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής και την επιτάχυνση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων δεδομένου ότι οι άμεσες ξένες επενδύσεις αποτελούν τη βασική πηγή χρηματοδότησης του ελλείμματος.

Πάντως, η κυβέρνηση προχώρησε, τελικά, σε συμφωνία με το ΔΝΤ γεγονός που σφράγισε και την ολοκλήρωση, το Φεβρουάριο, του χρηματοδοτικού προγράμματος με τη στήριξη του ταμείου.

Η επίτευξη νέας συμφωνίας με το ΔΝΤ θα είναι καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης των επενδυτών δεδομένου ότι θα περιέχει πρόσθετα μέτρα περιορισμού του δημοσιονομικού ελλείμματος, τουλάχιστον κατά τους πρώτους 6-9 μήνες του έτους. Όμως οι αυξανόμενες πολιτικές προεκλογικές πιέσεις ενδέχεται να καθυστερήσουν την πορεία των αναγκαίων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.

Στη Σερβία και το Μαυροβούνιο, ο πολιτικός κίνδυνος παραμένει υψηλός δεδομένου ότι δεν αναμένεται σχηματισμός βιώσιμης κυβέρνησης πλειοψηφίας μετά τις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές του περασμένου Δεκεμβρίου.

Οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις φαίνεται να οδηγούν σε νέα εκλογική αναμέτρηση τους προσεχείς μήνες με μικρή μόνο πιθανότητα το σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού από τα φιλο-μεταρρυθμιστικά κόμματα.

Κατά συνέπεια η πολιτική αβεβαιότητα θα διατηρηθεί σε βάρος των επενδύσεων και της ανάπτυξης ενώ θα καθυστερήσει περαιτέρω η διευθέτηση του χρέους με τη Λέσχη των πιστωτών του Λονδίνου.

Η μεγάλη πρόκληση του τρέχοντος έτους θα είναι η χρηματοδότηση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δεδομένου ότι φαίνεται απίθανη η επανάληψη των εκτεταμένων ιδιωτικοποιήσεων του 2003.

Έτσι, η γρήγορη αποκατάσταση της πολιτικής σταθερότητας και η εφαρμογή ευρύτερων οικονομικών και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων αποτελούν κλειδί για την προσέλκυση επενδυτών και τη διασφάλιση διεθνούς χρηματοδοτικής υποστήριξης.

Στη FYROM, η ομαλοποίηση της εγχώριας πολιτικής κατάστασης και η συνεπής εφαρμογή της συμφωνίας χρηματοδοτικής ενίσχυσης με το ΔΝΤ έχουν βελτιώσει σημαντικά τις μακροοικονομικές επιδόσεις και τις προοπτικές της οικονομίας.

Ο ρυθμός ανάπτυξης εκτιμάται ότι ξεπέρασε το στόχο που είχε τεθεί για το 2003 (3,5%), ο πληθωρισμός παρέμεινε σε χαμηλά επίπεδα (2,6%) ενώ θετικές είναι οι προσδοκίες και κατά το τρέχον έτος. Παράλληλα, η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική (έλλειμμα 1,2% του ΑΕΠ) συνέβαλε στη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (8,8% του ΑΕΠ).

Πάντως η χρηματοδότηση του ακόμη υψηλού ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών του τρέχοντος έτους καθιστά αναγκαία την υπογραφή νέας συμφωνίας με το ΔΝΤ στο δεύτερο τρίμηνο, δεδομένου ότι το ισχύον πρόγραμμα αναμένεται να ολοκληρωθεί, με επιτυχία, στο τέλος Φεβρουαρίου.

Στην Αλβανία, το έκτο Συνέδριο του κυβερνώντος Σοσιαλιστικού κόμματος και ο ανασχηματισμός της Κυβέρνησης έθεσαν τέρμα στην εξάμηνη κυβερνητική κρίση.

Η εξέλιξη αυτή ήταν καθοριστικής σημασίας για συνέχιση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, πρόοδο στις διαπραγματεύσεις στο πλαίσιο της Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, ανανέωση της χρηματοδοτικής στήριξης από μέρους των διεθνών οργανισμών και αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των επενδυτών.

Εξάλλου, η εφαρμογή συνεπούς πολιτικής και οι ιδιωτικοποιήσεις-ορόσημο (π.χ. Savings Bank) συνέβαλαν στη μείωση των ”διπλών” ελλειμμάτων αντισταθμίζοντας εν μέρει τον κίνδυνο από τις καθυστερήσεις στην καταβολή ξένης βοήθειας.

Παράλληλα, ολοκληρώθηκε η ιδιωτικοποίηση του τραπεζικού τομέα με την πώληση της μεγαλύτερης τράπεζας της χώρας, της Savings Bank, στην Αυστριακή Raiffeisen Zentralbank το Δεκέμβριο του περασμένου έτους.

Η επανάληψη των δανειοδοτήσεων από τη νέα τράπεζα, δραστηριότητα από την οποία η Savings Bank απείχε από το 1998, σε συνδυασμό με τη σοβαρή μείωση των πραγματικών επιτοκίων δανεισμού αναμένεται ότι θα ενισχύσουν τη χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση, η οποία σήμερα είναι πολύ χαμηλότερη από την αντίστοιχη των άλλων χωρών της περιοχής (τα δάνεια αποτελούν το 6% του ΑΕΠ έναντι μέσου όρου περίπου 20% των χωρών της ΝΑΕ).

Στην Κύπρο, ο σχηματισμός κυβέρνησης συνασπισμού, φιλοευρωπαϊκής και φίλα προσκείμενης στο θέμα της διευθέτησης του Κυπριακού προβλήματος, στο μη αναγνωρισμένο κατεχόμενο τμήμα της βόρειας Κύπρου, καθώς και πρόσφατες δηλώσεις του Ρ. Ντεκτάς ότι είναι ακόμη ανοιχτό το ενδεχόμενο επίλυσης σύμφωνα με τις αρχές του σχέδιου Ανάν, αναπτέρωσαν τις ελπίδες για επίλυση του Κυπριακού.

Όσον αφορά την οικονομία, παρά την επιβράδυνση της δραστηριότητας για δεύτερη συνεχή χρονιά το 2003, κυρίως εξαιτίας της σοβαρής κάμψης του τουρισμού, η Κεντρική Τράπεζα διατήρησε περιοριστική νομισματική πολιτική με στόχο την αντιμετώπιση των πληθωριστικών πιέσεων και της διεύρυνσης του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.

Η αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος κατά 2,4 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ και η σοβαρή κάμψη των εσόδων από τον τουρισμό υπολογίζεται ότι είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών σε 5,8 % του ΑΕΠ (έναντι 5,3% του ΑΕΠ το 2002).

Κατά το τρέχον έτος, αναμένεται αντιστροφή των προηγούμενων τάσεων ενόψει της αναμενόμενης βελτίωσης της διεθνούς οικονομίας και της εφαρμογής πιο περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής.

Στην Αίγυπτο, οι νομισματικές αρχές εγκατέλειψαν ανεπίσημα το συναλλαγματικό σύστημα ελεύθερης διακύμανσης της Αιγυπτιακής λίρας και επέστρεψαν σε καθεστώς ελεγχόμενης διακύμανσης του νομίσματος, θέτοντας ως στόχο ισοτιμία 6,10-6,15 λιρών ανά δολάριο, προκειμένου να περιορίσουν τον πολιτικό κίνδυνο από τον αυξανόμενο πληθωρισμό.

Παρά τη σχετική χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής – μείωση κατά 350 μονάδες βάσης, σε 6,9% – αμέσως μετά την απομάκρυνση από το καθεστώς της ελεύθερης διακύμανσης, η οικονομική δραστηριότητα φαίνεται ότι επιβραδύνθηκε το 2003, για πέμπτη συνεχή χρονιά, κυρίως λόγω της διατήρησης κλίματος αβεβαιότητας και των ελλείψεων ρευστότητας που παρατηρούνται στην αγορά ξένου συναλλάγματος.

Όσον αφορά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, αναμένεται περιορισμένη μείωση του πλεονάσματος λόγω της πρόσφατης ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών και των συνεχιζόμενων ελλείψεων ρευστότητας στην αγορά ξένου συναλλάγματος. Πάντως το προβλεπόμενο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών αναμένεται ότι θα αντισταθμιστεί από αυξημένες καθαρές εκροές κεφαλαίου εξαιτίας της επιδείνωσης του κλίματος αβεβαιότητας.