Η άρση της ομοφωνίας διχάζει ξανά την Ευρώπη

Παρά τη νέα πρόταση για την εξάλειψη της χρήσης της ομοφωνίας ώστε να καταστεί πιο αποτελεσματική η εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η αντίσταση μικρών κρατών μελών σημαίνει πως το μπλοκ είναι απίθανο να εισαγάγει μια τέτοια δραστική αλλαγή βραχυμεσοπρόθεσμα.

Στις 22 Μαΐου, ο υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας Χοσέ Μανουέλ Αλμπάρες ανακοίνωσε ότι κατά τη διάρκεια της εξάμηνης προεδρίας της χώρας του στην Ευρωπαϊκή Ένωση (η οποία αρχίζει την 1η Ιουλίου), η Μαδρίτη θα προωθήσει την αλλαγή των κανόνων ψηφοφορίας του μπλοκ σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, ασφάλειας και διεύρυνσης, ώστε να χρησιμοποιείται η ειδική πλειοψηφία αντί της ομοφωνίας. Αργότερα, στις 22 Μαΐου, οι κυβερνήσεις της Πολωνίας και της Ουγγαρίας απέρριψαν την ισπανική πρόταση και δήλωσαν ότι βρίσκονται σε συζητήσεις με κυβερνήσεις ομοϊδεατών για τη διατήρηση της χρήσης της ομοφωνίας.

* Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιεί την ειδική πλειοψηφία για τη λήψη των περισσότερων πολιτικών αποφάσεών της (κατά την οποία απαιτείται η υποστήριξη 15 εκ των 27 κρατών μελών της ΕΕ που αντιπροσωπεύουν το 65% του πληθυσμού του μπλοκ για την έγκριση της νομοθεσίας). Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη ορισμένοι στρατηγικοί τομείς στους οποίους απαιτείται η ομόφωνη υποστήριξη και των 27 μελών του μπλοκ για την υιοθέτηση πολιτικών. Οι τομείς αυτοί περιλαμβάνουν την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας του μπλοκ (η οποία περιλαμβάνει την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας), την προσχώρηση νέων κρατών μελών της ΕΕ, την κοινωνική ασφάλιση ή την κοινωνική προστασία και τη φορολογία.

* Στις 22 Μαΐου, ο Ούγγρος υπουργός Εξωτερικών Πέτερ Σιγιάρτο δήλωσε ότι τα «κράτη μέλη που θέλουν να διατηρήσουν την ομοφωνία και τη δυνατότητα να υπερασπιστούν τα εθνικά τους συμφέροντα στη λήψη αποφάσεων στις Βρυξέλλες, θέλουν να έχουν στενή συνεργασία». Την ίδια ημέρα, ο Πολωνός υπουργός Εξωτερικών Ζμπίγκνιου Ράου έγραψε στο Twitter ότι «η Πολωνία δεν θα υποστηρίξει ποτέ την ιδέα της μετάβασης από την ομοφωνία στην ειδική πλειοψηφία στην κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας».

Ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση χρόνια τώρα συζητά τα προβλήματα που σχετίζονται με την ομοφωνία, ωστόσο ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αναζωπυρώσει τη διαμάχη αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας του μπλοκ για τις αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής. Η πιθανή αντικατάσταση της ομοφωνίας από την ειδική πλειοψηφία αποτελεί πηγή έντονων συζητήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και πάνω από μια δεκαετία.

Οι υποστηρικτές της ομοφωνίας υποστηρίζουν ότι το σύστημα εμποδίζει τα μεγάλα κράτη μέλη της ΕΕ να επιβάλλουν τις αποφάσεις τους για την εξωτερική πολιτική στα μικρότερα κράτη μέλη της ΕΕ, τα οποία θεωρούν την δύναμη άσκησης βέτο ως έναν τρόπο προστασίας των εθνικών τους συμφερόντων. Οι υποστηρικτές της ειδικής πλειοψηφίας, από την άλλη πλευρά, υποστηρίζουν ότι η ομοφωνία εμποδίζει την Ευρωπαϊκή Ένωση να ενεργεί με γρήγορο και αποτελεσματικό τρόπο, επειδή τα επαναστατημένα κράτη μέλη χρησιμοποιούν συχνά το δικαίωμα του βέτο για να εμποδίσουν αποφάσεις που υποστηρίζει η μεγάλη πλειοψηφία του μπλοκ.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει καταστήσει το ζήτημα αυτό ιδιαίτερα ορατό, καθώς κάθε γύρος κυρώσεων κατά της Ρωσίας ταλανίζεται από έντονο αλισβερίσι και απειλές για βέτο από τα κράτη μέλη, σε πολλές περιπτώσεις για λόγους που δεν συνδέονται άμεσα με το υπό συζήτηση ζήτημα.

Σε αυτό το πλαίσιο, στις αρχές Μαΐου, εννέα κράτη μέλη της ΕΕ (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Βέλγιο, Φινλανδία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία και Σλοβενία) ίδρυσαν τη λεγόμενη ομάδα «φίλων της ειδικής πλειοψηφίας» για την προώθηση του θέματος.

* Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μεταξύ του 2016 και του 2022 υπήρξαν τουλάχιστον «30 μεμονωμένα βέτο, απειλές βέτο ή καθυστερήσεις» στην εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της ΕΕ. Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, οι περισσότεροι γύροι κυρώσεων της ΕΕ κατά της Ρωσίας περιλάμβαναν εβδομάδες παζαρέματος και απειλών για βέτο που σε ορισμένες περιπτώσεις είχαν ως αποτέλεσμα την άμβλυνση των κυρώσεων. Τον Μάιο του 2022, για παράδειγμα, η Ουγγαρία έλαβε εξαίρεση από το εμπάργκο της ΕΕ στο ρωσικό πετρέλαιο, αφού η Βουδαπέστη απείλησε να ασκήσει βέτο σε ολόκληρο το πακέτο κυρώσεων. Τον Ιανουάριο του 2023, η Ουγγαρία δήλωσε ότι θα ασκήσει βέτο σε οποιεσδήποτε κυρώσεις της ΕΕ κατά του τομέα της πυρηνικής ενέργειας της Ρωσίας. Παρ’ όλο που το θέμα παραμένει στο τραπέζι, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει μέχρι στιγμής επιβάλει τέτοιες κυρώσεις.

Η διαμάχη αναφορικά με την ομοφωνία θα γίνει πιο έντονη κατά τη διάρκεια του δευτέρου εξαμήνου του έτους, αλλά μια ουσιαστική μεταρρύθμιση των μηχανισμών ψηφοφορίας της ΕΕ είναι απίθανη λόγω της αντίστασης από μικρότερα κράτη μέλη. Ως εκ περιτροπής πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ισπανία θα έχει την εξουσία να εισάγει το θέμα αυτό στη νομοθετική ατζέντα του μπλοκ κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους, πράγμα που σημαίνει ότι το θέμα θα συζητηθεί από τον Ιούλιο. Ωστόσο, η Ισπανία δεν θα έχει ειδικές εξουσίες ή επιρροή στη συζήτηση, κάτι που σημαίνει ότι οι παραδοσιακές διαιρέσεις του μπλοκ στο θέμα αυτό θα επανεμφανιστούν και πιθανότατα θα αποτρέψουν σημαντική μεταρρύθμιση.

Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι για την αλλαγή των κανόνων ψηφοφορίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο πρώτος είναι να μεταρρυθμιστεί η συνθήκη του μπλοκ, ώστε να αλλάξουν οι τομείς πολιτικής που επί του παρόντος επιβάλλουν την ομοφωνία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι απίθανο να δοκιμάσει αυτή την επιλογή, επειδή η μεταρρύθμιση της συνθήκης είναι μια διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει χρόνια, και θα άνοιγε επίσης την πόρτα στα κράτη μέλη να προτείνουν μεταρρυθμίσεις που υπερβαίνουν το ζήτημα των κανόνων ψηφοφορίας.

Η δεύτερη επιλογή είναι να χρησιμοποιηθούν οι λεγόμενες «ρήτρες-γέφυρες» της Συνθήκης της ΕΕ, ένας μηχανισμός που επιτρέπει στο μπλοκ να αλλάξει τους κανόνες ψηφοφορίας της ΕΕ χωρίς επίσημη μεταρρύθμιση της Συνθήκης. Η Ισπανία και οι σύμμαχοί της είναι πιο πιθανό να προωθήσουν αυτή την πορεία δράσης, επειδή περιορίζει το πεδίο εφαρμογής των συζητούμενων μεταρρυθμίσεων. Ωστόσο, και οι δύο επιλογές απαιτούν ομόφωνη υποστήριξη από τα 27 κράτη μέλη, κάτι που σημαίνει ότι η Πολωνία, η Ουγγαρία και οποιοδήποτε άλλο κράτος μέλος αντιτίθεται στη μεταρρύθμιση θα έχουν δικαίωμα βέτο. Αυτό σημαίνει ότι η Βαρσοβία, η Βουδαπέστη και οι υπόλοιποι είτε θα ασκήσουν βέτο στις μεταρρυθμίσεις είτε θα πιέσουν για να τις αμβλύνουν σε σημείο που οι αλλαγές να είναι άνευ σημασίας.

* Σύμφωνα με την ισπανική κυβέρνηση, η Μαδρίτη θα προσπαθήσει να προσφέρει διαβεβαιώσεις στα απρόθυμα κράτη μέλη ότι τα εθνικά τους συμφέροντα θα προστατευθούν εάν καταργηθεί η ομοφωνία. Ωστόσο, η Μαδρίτη δεν έχει δώσει λεπτομέρειες σχετικά με το πώς σκοπεύει να το επιτύχει αυτό. Κατά το ιστορικό της ΕΕ, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο μιας πολύ διαφοροποιημένης μεταρρύθμισης (η οποία θα περιλαμβάνει ρήτρες που θα εξακολουθούν να παρέχουν σε κάποιο βαθμό δικαίωμα βέτο σε μεμονωμένα κράτη μέλη). Ένα τέτοιο αποτέλεσμα δεν θα έλυνε άμεσα τα προβλήματα ομοφωνίας του μπλοκ, αλλά θα μπορούσε να αποτελέσει το προοίμιο βαθύτερων μεταρρυθμίσεων μακροπρόθεσμα.

Στο χαμηλής πιθανότητας σενάριο που η Ευρωπαϊκή Ένωση καταφέρει να εισαγάγει μια ουσιαστική μεταρρύθμιση στον μηχανισμό ψηφοφορίας της, αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα την πολύ ταχύτερη έγκριση πολιτικών, όπως οι κυρώσεις σε τρίτες χώρες και η ενσωμάτωση νέων κρατών μελών της ΕΕ. Εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση καταφέρει να ξεπεράσει τις εσωτερικές της διαιρέσεις και καταργηθεί η ομοφωνία, το αποτέλεσμα θα ήταν μια πιο απλοποιημένη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την εξωτερική πολιτική, την ασφάλεια και τη διεύρυνση. Για παράδειγμα, οι νέες δέσμες κυρώσεων κατά χωρών όπως η Ρωσία δεν θα συνεπάγονται πλέον τις μακροχρόνιες, τεταμένες και βαρύτατες διαπραγματεύσεις που καθορίζουν την υφιστάμενη διαδικασία.

Η χρήση της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία για τη διεύρυνση θα αύξανε επίσης την πιθανότητα οι υποψήφιες χώρες (όπως η Σερβία, η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία) να εισέλθουν τελικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση - κάτι στο οποίο αντιτίθενται σήμερα πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

Τέλος, μια τέτοια μεταρρύθμιση θα άνοιγε επίσης την πόρτα για την ενδεχόμενη κατάργηση της ομοφωνίας σε άλλους τομείς πολιτικής, όπως η φορολογία, οι οποίοι δεν φαίνεται να περιλαμβάνονται στο τρέχον σχέδιο της Ισπανίας. Ωστόσο, τα μεγάλα κράτη μέλη όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία θα εξακολουθήσουν πιθανότατα να έχουν μεγάλη επιρροή ακόμη και υπό τους νέους κανόνες, καθώς οι Βρυξέλλες είναι απίθανο να λάβουν αποφάσεις στις οποίες το Βερολίνο, το Παρίσι ή η Ρώμη αντιτίθενται ανυποχώρητα. Αυτό σημαίνει ότι μια πιο εκσυγχρονισμένη διαδικασία λήψης αποφάσεων θα μειώσει, αλλά δεν θα εξαλείψει εντελώς, την πολιτικολογία πίσω από τις στρατηγικές αποφάσεις της ΕΕ.