Ο μεγάλος πονοκέφαλος της Κίνας με το δημογραφικό

Η συρρίκνωση και η γήρανση του πληθυσμού της Κίνας την ώρα που η χώρα κάνει τη μετάβαση σε μεσαίο εισόδημα αντιπροσωπεύει ένα οξύ πρόβλημα για το εργατικό της δυναμικό, που αλλάζει ταχύτατα μαζί με τη δημογραφική σύνθεση της χώρας.

Άτομα που πρόσφατα αποφοίτησαν από τα κολλέγια βρίσκουν λιγότερες ευκαιρίες που να ταιριάζουν με το επίπεδο εκπαίδευσής τους, ενώ το εργατικό δυναμικό της χώρας γενικότερα δεν διαθέτει τις δεξιότητες για να κάνει το άλμα στην μεταποίηση προστιθέμενης αξίας. Για να αναδυθεί ως μια οικονομία υψηλού εισοδήματος την ώρα που πρέπει να αντιμετωπίσει και τη δημογραφική της πτώση, η Κίνα θα πρέπει να κατανείμει με τον βέλτιστο τρόπο την εργασία, μειώνοντας την ανεργία των νέων, δίνοντας νέες και αυξημένες δεξιότητες στο εργατικό της δυναμικό, αυτοματοποιώντας περισσότερες δουλειές με ρομποτική και τεχνητή νοημοσύνη, και επιτρέποντας μεγαλύτερη ρευστότητα στην κίνηση του εργατικού δυναμικού προς πόλεις χαμηλότερου επιπέδου. Αλλά η επιτυχία της μόνο διασφαλισμένη δεν είναι.

Το εργατικό δυναμικό της Κίνας που αλλάζει

Όπως αναφέρει στην σχετική του ανάλυση το Stratfor, η ένατη πενταετής εθνική έρευνα εργατικού δυναμικού της Κίνας, η οποία δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο, έδειξε ότι το εργατικό δυναμικό συρρικνώθηκε από 746,5 εκατ. το 2021 σε 733,5 εκατ. το 2022. Περαιτέρω μειώσεις είναι αναπόφευκτες καθώς ο κινεζικός πληθυσμός συρρικνώνεται.

Ο μέσος εργαζόμενος είναι επίσης πλέον 38,3 ετών, από 37,1 που ήταν το 2017. Ο παγκόσμιος μέσος όρος είναι 38,9, αλλά το νούμερο της Κίνας την τοποθετεί πολύ πάνω από άλλες αναπτυσσόμενες οικονομίες, όπως το Βιετνάμ και το Μεξικό, όπου ο μέσος εργαζόμενος είναι 31,9 και 29,3 ετών αντίστοιχα.

Αυτό επηρεάζει πιο άμεσα τον έντασης εργασίας μεταποιητικό τομέα της χώρας. Σύμφωνα με την έρευνα, οι νεότερες γενιές εργαζομένων εγκαταλείπουν τη μεταποιητική εργασία για υψηλότερα αμειβόμενες και λιγότερο ενεργοβόρες θέσεις εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών, όπως η διανομή τροφίμων. Αυτό έχει οδηγήσει σε αυξανόμενη ζήτηση για την αναβάθμιση των υφιστάμενων εργαζομένων στη μεταποίηση, καθώς η Κίνα δεν μπορεί πλέον να βασίζεται στις νέες γενιές για την κάλυψη συμβατικών ρόλων.

Αν και αποτελεί κοινό φαινόμενο για μια οικονομία που κάνει τη μετάβαση από το καθεστώς μεσαίου στο καθεστώς υψηλού εισοδήματος, η ανάγκη της Κίνας για μεταποίηση έντασης εργασίας παραμένει σημαντική κατά τη διάρκεια της ενδιάμεσης περιόδου. Η δημογραφική πρόκληση της χώρας καθιστά την πραγματικότητα αυτή ακόμη πιο έντονη.

Από τη σκοπιά της μεταποίησης, αυτό σημαίνει ότι η μακροπρόθεσμη στρατηγική της Κίνας για την υλοποίηση της μετάβασης στο μεσαίο εισόδημα με ένα εργατικό δυναμικό που συρρικνώνεται και γερνάει θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη μετάβαση στην παραγωγή προϊόντων προστιθέμενης αξίας, σε αντίθεση με την επί δεκαετίες εξάρτηση από τον όγκο. Αλλά για τις μεμονωμένες επιχειρήσεις και τα εργοστάσια, η εξάντληση του εργατικού δυναμικού στον συμβατικό τομέα της μεταποίησης συνεπάγεται την ανάγκη για σημαντικές επενδύσεις κεφαλαίου, επειδή μπορούν να κινηθούν προς τα πάνω στην αλυσίδα αξίας μόνο αφού εξασφαλίσουν χρηματοδότηση και κατάλληλα εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό.

Παρά τη ζήτηση για εργαζόμενους στον τομέα της μεταποίησης χαμηλής προστιθέμενης αξίας, η ανεργία (η οποία ανερχόταν στο 5,6% τον Μάρτιο) έχει αποδειχθεί σταθερό πρόβλημα τα τελευταία χρόνια – ιδίως για τους νεότερους Κινέζους πολίτες, με σχεδόν το ένα πέμπτο των ατόμων ηλικίας 16 έως 24 ετών να είναι σήμερα άνεργοι.

Η ανεργία των νέων στην Κίνα αυξάνεται σταθερά από τον Ιανουάριο του 2018, όταν το ποσοστό βρισκόταν στο 11%. Τον Ιούλιο του 2022, η ανεργία των νέων έφτασε στο ιστορικό ρεκόρ του 19,9%. Το ποσοστό αυτό παρέμεινε αυξημένο, φθάνοντας στο 19,6% τον Μάρτιο του 2023. Αυτή η τάση, ωστόσο, δεν οφείλεται στην έλλειψη θέσεων εργασίας, αλλά μάλλον στην έλλειψη θέσεων εργασίας που επιθυμούν (και για τις οποίες εκπαιδεύονται) οι νέοι Κινέζοι πολίτες, σημειώνει το Stratfor.

Μια εργασιακή αναντιστοιχία

Όπως επισημαίνει το αμερικανικό think tank, πιθανόν να περάσουν αρκετές δεκαετίες προτού η πληθυσμιακή κρίση της Κίνας οδηγήσει σε έλλειψη εργατικού δυναμικού. Η κύρια πρόκληση που θα αντιμετωπίσει η χώρα τα επόμενα χρόνια είναι η αναντιστοιχία μεταξύ των δεξιοτήτων που χρειάζονται οι εργοδότες και των δεξιοτήτων που διαθέτουν οι Κινέζοι εργαζόμενοι.

Καθώς γίνεται η μετάβαση της οικονομίας, αυξάνεται η ζήτηση των νοικοκυριών για τριτοβάθμια εκπαίδευση (που είναι το συμβατικό μέσο για κοινωνική ανέλιξη και αποτελεί σύμβολο κύρους). Όμως, όπως αποδεικνύεται από την υψηλή ανεργία των νέων της χώρας, η επένδυση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν εξασφαλίζει πλέον αξιόλογη απόδοση. Από τα πάνω από 10 εκατομμύρια αποφοίτους κολεγίων που βγάζει η Κίνα κάθε χρόνο, πολλοί συνειδητοποιούν ότι υπάρχει μικρή ζήτηση στην αγορά που να ταιριάζει στην εκπαίδευσή τους κατά την είσοδό τους στο εργατικό δυναμικό.

Κατά συνέπεια, σχεδόν το ένα τέταρτο των αποφοίτων κολεγίων αναλαμβάνει εργασία που έχει ελάχιστη ή καμία σχέση με τα πτυχία τους. Αν και πρόκειται για ένα σύνηθες φαινόμενο στις ανεπτυγμένες χώρες, αυτό αποτελεί μεγαλύτερη ανησυχία για την Κίνα, αφού η αποτελεσματική κατανομή του εργατικού δυναμικού θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο όσον αφορά την επιτυχή μετάβασή της σε μια ανεπτυγμένη οικονομία.

Η αναντιστοιχία της Κίνας στον τομέα της εργασίας είναι προφανής στον τομέα της μεταποίησης, τον οποίο οι νέοι πτυχιούχοι αποφεύγουν όλο και περισσότερο. Το Υπουργείο Παιδείας της Κίνας εκτιμά ότι θα υπάρξει έλλειψη 30 εκατ. εργαζομένων στη μεταποίηση μέχρι το 2025, παρά την υψηλή ανεργία των νέων της χώρας.

Η αυτοματοποίηση και η ρομποτοποίηση μπορεί να βοηθήσουν στην αντικατάσταση των εργατών στα εργοστάσια, αλλά η μείωση της ανεργίας για τους μορφωμένους νέους της Κίνας θα απαιτήσει μια πιο προηγμένη αγορά εργασίας με τη μορφή θέσεων εργασίας υψηλής τεχνολογίας στη μεταποίηση και στις υπηρεσίες υψηλού επιπέδου. Αυτό σημαίνει ότι θα εξακολουθήσει να υπάρχει το ζήτημα της σωστής κατανομής της εργασίας ενός ολοένα και πιο μορφωμένου πληθυσμού που, από τώρα, στερείται σε μεγάλο βαθμό τις δεξιότητες που απαιτούνται για αυτές τις προηγμένες θέσεις εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών και της τεχνολογίας, όπως η εξοικείωση με την τεχνητή νοημοσύνη (AI) και τα big data. Αν και η αυτοματοποίηση θα μειώσει τον αριθμό των εργαζομένων που απαιτούνται, οι κατασκευαστές θα εξακολουθούν να χρειάζονται ανθρώπινο εργατικό δυναμικό με επαρκείς γνώσεις χειρισμού προηγμένων μηχανημάτων.

Επιπλέον, για να προλάβει τις κοινωνικές αναταραχές, η Κίνα διατηρεί μη παραγωγικά τμήματα της βιομηχανίας σε λειτουργία για να ενισχύσει την απασχόληση, κυρίως μέσω των κρατικών επιχειρήσεων. Καθώς η οικονομία μετατοπίζεται περισσότερο από τη βιομηχανία στις υπηρεσίες (με τη δεύτερη να ξεπερνά την πρώτη σε μερίδιο του ΑΕΠ το 2020), η αύξηση της παραγωγικότητας θα σημειωθεί πιθανότατα αλλά με αργούς ρυθμούς.

Οι ψηφιοποιημένες θέσεις εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών, ωστόσο, παραμένουν δυσανάλογα χαμηλής ειδίκευσης, όπως καταδεικνύεται από έρευνα του Asia Fact Lab που κατέδειξε ότι πάνω από 70.000 κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών απασχολούνταν ως οδηγοί διανομής φαγητού για ψηφιακές υπηρεσίες το 2019, αριθμός που είναι πιθανότατα μεγαλύτερος τώρα.

Το Stratfor σημειώνει πως η Κίνα δεν είναι η μόνη στην περιοχή που αντιμετωπίζει αυτές τις εργασιακές προκλήσεις, αφού παρόμοια προβλήματα αντιμετωπίζουν η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν. Όμως τα προβλήματα της Κίνας από αυτή την άποψη είναι μοναδικά τόσο ως προς την κλίμακά τους, όσο και ως προς το γεγονός ότι συμπίπτουν με μια ολοκληρωμένη οικονομική μετάβαση.

Ο πληθυσμός της Κίνας, αν και συρρικνώνεται, εξακολουθεί να είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος στον κόσμο, κάτι που σημαίνει ότι θα πρέπει να αντιμετωπίσει δυνητικά εκατοντάδες εκατομμύρια δυσαρεστημένους μορφωμένους νέους εργαζόμενους - και όλα αυτά ενώ η χώρα προσπαθεί να κάνει το άλμα από μια αναπτυσσόμενη σε μια προηγμένη οικονομία.

Επανακατάρτιση και επανεκπαίδευση των εργαζομένων

Για να εξέλθει με επιτυχία από τη μετάβαση στο καθεστώς μεσαίου εισοδήματος, η Κίνα θα επικεντρωθεί στην καινοτομία και την ψηφιοποίηση (με ιδιαίτερη προσοχή στις υποανάπτυκτες περιοχές της). Τη δεκαετία του 1980, άρχισε να βασίζεται στην ταχεία αστικοποίηση και το χαμηλό κόστος εργασίας για να προωθήσει την οικονομία της. Αλλά ελλείψει της τεράστιας ανάπτυξης που παρατηρήθηκε στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, αυτοί οι συμβατικοί οικονομικοί μοχλοί έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια.

Για να διατηρήσει σταθερή αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, η οικονομία της Κίνας θα πρέπει αντ' αυτού να κινηθεί από την εγχώρια κατανάλωση και τις υπηρεσίες υψηλού επιπέδου, γεγονός που θα απαιτήσει την επανεκπαίδευση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού της χώρας σε μαζική κλίμακα, γράφει το Stratfor.

Αυτό διατυπώνεται με σαφήνεια στο 14ο πενταετές σχέδιο της Κίνας (2021-2025), το οποίο υπογραμμίζει έντονα την ανάγκη ψηφιοποίησης της κινεζικής οικονομίας και ανάλογης αναβάθμισης των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού της. Η κυβερνητική πρωτοβουλία Made in China 2025 εστιάζει επίσης στην ανάπτυξη των κλάδων της καθαρής ενέργειας, της πληροφορικής και της ρομποτικής. Βασικά, η αγορά εργασίας της Κίνας δεν χρειάζεται κατόχους πτυχίων bachelor ή master -ιδιαίτερα στις κοινωνικές επιστήμες, τα οικονομικά και τα χρηματοοικονομικά- στον αριθμό που υπάρχουν, καθώς υπάρχει πολύ μεγαλύτερη ζήτηση για τους μηχανολόγους και τους γνώστες της πληροφορικής.

Σημειώνεται πως οι εργαζόμενοι λαμβάνουν επί του παρόντος το μεγαλύτερο μέρος της εκπαίδευσής τους από την τυπική εκπαίδευση με ελάχιστη μετέπειτα κατάρτιση σε δεξιότητες, ιδίως στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας. Όμως, παρά την προφανή αυτή ανάγκη για επαγγελματική κατάρτιση, η Κίνα αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα κατάρτισης του εργατικού δυναμικού λόγω των χαμηλών επενδύσεων των εργοδοτών σε τέτοια προγράμματα.

Οι εργοδότες από την πλευρά τους διστάζουν να προσφέρουν τέτοια κατάρτιση, δεδομένου του υψηλού ποσοστού εναλλαγής μεταξύ των νέων ακατάλληλων εργαζομένων, δημιουργώντας ένα εμπόδιο στις επιτυχημένες πρωτοβουλίες κατάρτισης. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα και να συμβάλει στον μετασχηματισμό του εργατικού δυναμικού της χώρας, η κινεζική κυβέρνηση θα μπορούσε να στηρίξει τους εργοδότες με πολιτικές που δίνουν κίνητρα για προγράμματα κατάρτισης.

Για να προωθήσει την οικονομία της, γράφει το Stratfor, η Κίνα πρέπει να φέρει επανάσταση στο εκπαιδευτικό της σύστημα, ώστε να παράγει επαρκείς αποφοίτους υψηλής εξειδίκευσης με το σωστό συνδυασμό τεχνικών και κοινωνικών δεξιοτήτων.

Αυτοματισμοί και ρομποτική

Αλλά εκτός από την αναβάθμιση του εργατικού δυναμικού, για να λυθεί το θέμα της αναντιστοιχίας εργασίας στην Κίνα χρειάζεται και αυτοματοποίηση, επισημαίνει το Stratfor.

Το 2022, το Υπουργείο Βιομηχανίας και Εμπορίου της Κίνας δημοσίευσε το δικό του πενταετές σχέδιο που περιγράφει λεπτομερώς τη φιλοδοξία της χώρας να γίνει παγκόσμιος ηγέτης στη ρομποτική. Η Κίνα κατατάσσεται σήμερα στην ένατη θέση παγκοσμίως όσον αφορά την πυκνότητα των ρομπότ, με 246 μονάδες ανά 10.000 εργαζόμενους. Πρόκειται για ένα σημαντικό άλμα από τις 49 μονάδες ανά 10.000 εργαζόμενους που καταγράφηκαν το 2017, γεγονός που υποδηλώνει μια ταχεία προσαρμογή προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης ρομποτικών δυνατοτήτων.

Με τη συρρίκνωση του πληθυσμού και του εργατικού δυναμικού, η επιτυχής αξιοποίηση της ρομποτικής και της αυτοματοποίησης θα μπορούσε να αυξήσει τη συνολική παραγωγή, παρά τις μικρότερες εισροές εργασίας. Αυτό ισχύει όχι μόνο για τον παραδοσιακό κατασκευαστικό πυρήνα της Κίνας, αλλά και δυνητικά για τους υπαλλήλους μέσω της χρήσης chatbots και άλλων τεχνολογιών AI.

Η Κίνα έχει ήδη ενσωματώσει τη ρομποτική σε διάφορες πτυχές της εργασίας και της καθημερινής ζωής, από την παράδοση τροφίμων έως τις υπηρεσίες καθαρισμού. Η χώρα διαθέτει επιπλέον τα πλεονεκτήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας που απαιτούνται για να παραμείνει ηγέτης σε αυτόν τον τομέα, με την Κίνα να κατέχει ήδη σημαντικά μερίδια του παγκόσμιου μεριδίου αγοράς για την τεχνολογία AI, τις μπαταρίες, τους αισθητήρες και τους σερβοκινητήρες.

Κατά συνέπεια, η Κίνα πιθανότατα θα διπλασιάσει και θα τριπλασιάσει τις δυνατότητες αυτοματοποίησης, ρομποτοποίησης και τεχνητής νοημοσύνης προκειμένου να αντιμετωπίσει την υποστελέχωση του μεταποιητικού τομέα, την αναντιστοιχία των αποφοίτων που αποφεύγουν την παραδοσιακή μεταποίηση και την επαγγελματική εργασία και την επικείμενη έλλειψη εργατικού δυναμικού που προκαλείται από την ταχεία γήρανση και συρρίκνωση του πληθυσμού.

Ωστόσο, η αυτοματοποίηση έχει επίσης δυνητικά σοβαρές επιπτώσεις για τα εκατοντάδες εκατομμύρια μετακινούμενων εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης στην Κίνα. Σύμφωνα με έκθεση της McKinsey του 2021, το 22-40% των θέσεων εργασίας των μεταναστών εργαζομένων είναι ευάλωτες στην αυτοματοποίηση, και το άκαμπτο σύστημα εσωτερικής μετανάστευσης της Κίνας περιπλέκει περαιτέρω τις μελλοντικές τους προοπτικές.

Αύξηση της κινητικότητας των εργαζομένων

Ως προς το ζήτημα της κινητικότητας των εργαζομένων, το Stratfor σημειώνει πως η εσωτερική μετανάστευση από την ύπαιθρο της Κίνας προς τις πόλεις συνεχίζεται, ωστόσο θα πρέπει να υπάρξουν αλλαγές στο σύστημα εγγραφής των νοικοκυριών της χώρας (hukou) –το οποίο ουσιαστικά χωρίζει τους πολίτες σε αγροτικές και αστικές κατηγορίες και τους συνδέει με έναν συγκεκριμένο τόπο καταγωγής, δημιουργώντας ένα περαιτέρω χάσμα μεταξύ των πόλεων πρώτης βαθμίδας και των άλλων αστικών κέντρων της Κίνα, αφού έχει σχεδιαστεί για να διατηρεί τους ανθρώπους να εργάζονται στους τόπους όπου γεννήθηκαν.

Η ελαχιστοποίηση (αν και όχι η εξάλειψη) των περιορισμών στην κινητικότητα του εργατικού δυναμικού είναι στα σχέδια του Πεκίνου όσον αφορά την επαύξηση του καλά εδραιωμένου συστήματος, αλλά το βάθος της μεταρρύθμισης θα περιοριστεί από τις αντιρρήσεις ομάδων συμφερόντων, όπως οι τοπικές κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις.

Παρ' όλα αυτά, προς το συμφέρον της βέλτιστης κατανομής του εργατικού δυναμικού για μια μεταβατική οικονομία και έναν συρρικνούμενο πληθυσμό, η μεταρρύθμιση του hukou με στόχο την κατεύθυνση των μεταναστών προς τις περιοχές της Κίνας με τις μεγαλύτερες ανάγκες οικονομικής ανάπτυξης είναι ένας τομέας πολιτικής στον οποίο το Πεκίνο θα επικεντρωθεί πιθανότατα για να μετριάσει την εξαφάνιση του δημογραφικού του μερίσματος - ακόμη και αν η μεταρρύθμιση αυτή δεν είναι ριζικά μετασχηματιστική.