Πόσο κινδυνεύει ο Ερντογάν από τους πολιτικούς μετασεισμούς

Οι πρόσφατοι τεράστιοι σεισμοί της Τουρκίας θα επηρεάσουν την προεκλογική εκστρατεία της χώρας, καθιστώντας δυνητικά ακόμα πιο δύσκολο για το κυβερνών κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) να διατηρήσει τον έλεγχο του νομοθετικού σώματος και της προεδρίας στις επικείμενες εκλογές.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 6ης Φεβρουαρίου, δυο σεισμοί μεγέθους 7,8 και 7,5 Ρίχτερ σημειώθηκαν κοντά στις τουρκικές πόλεις Καχραμανμαράς και Γκαζιαντέπ, σκοτώνοντας χιλιάδες και προκαλώντας τεράστιες καταστροφές τόσο στη νότια Τουρκία όσο και στην κοντινή βόρεια Συρία.

Οι σεισμοί είναι οι φονικότεροι που έχει βιώσει η Τουρκία από τον σεισμό του 1999 στη Νικομήδεια, κοντά στην Κωνσταντινούπολη, στον οποίον σκοτώθηκαν περισσότεροι από 17.000 άνθρωποι και προκλήθηκαν ζημιές άνω των 6,5 δισ. δολαρίων.

Ενώ το πλήρες μέγεθος της ανθρωπιστικής καταστροφής και της καταστροφής των υποδομών που προκλήθηκαν από τους σεισμούς της 6ης Φεβρουαρίου εξακολουθεί να καταμετράται, η καταστροφή είναι δυνατό επίσης να προκαλέσει σημαντική βλάβη στις πολιτικές προοπτικές του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του κυβερνώντος πολιτικού του κόμματος, εν όψει των επόμενων γενικών εκλογών, που πιθανότατα θα διενεργηθούν τον Μάιο.

Το AKP ήδη δεν έχει καλό ιστορικό στην αντιμετώπιση καταστροφών, με τον τουρκικό λαό να επικρίνει ευρέως τη διαχείριση των πυρκαγιών του 2021 που προκάλεσαν εκτεταμένες ζημιές στα δάση της χώρας. Οι σεισμοί της 6ης Φεβρουαρίου προκάλεσαν επίσης εκτεταμένες ζημιές σε εδάφη στη Συρία που προστατεύονται από την Τουρκία, που το AKP ευελπιστεί ότι θα χρησιμοποιήσει για να επανεγκαταστήσει τους 3,6 εκατ. Σύριους πρόσφυγες που ζουν στην Τουρκία, οι οποίοι έχουν γίνει στόχος του αυξανόμενου τοπικιστικού αισθήματος εν όψει των εκλογών του 2023.

* Η κυβέρνηση της Τουρκίας κατηγορήθηκε για κακοδιαχείριση των κονδυλίων για την αντιμετώπιση των καταστροφών και για αποτυχία βελτίωσης των υποδομών μετά τον σεισμό του 1999 στην Νικομήδεια, που προκάλεσε ζημιές ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων σε μια περίοδο που η χώρα αντιμετώπιζε μια μεγαλύτερη οικονομική κρίση. Η επίπτωση της καταστροφής τόνισε την αδύναμη ηγεσία και τις αποτυχημένες οικονομικές πολιτικές της κυβέρνησης, ανοίγοντας περαιτέρω την πόρτα για την εκλογική νίκη του AKP το 2002.

* Το AKP βρέθηκε σε θέση άμυνας για τον χειρισμό των καταστροφικών πυρκαγιών που σάρωσαν την Τουρκία το καλοκαίρι του 2021. Η αντιπολίτευση κατηγόρησε το κυβερνών κόμμα ότι απέτυχε να πάρει στα σοβαρά την απειλή της κλιματικής αλλαγής και οτι δεν έκανε σωστή διαχείριση των εναέριων μέσων που μπορεί να είχαν περιορίσει ορισμένες από τις μεγάλες πυρκαγιές στα βουνά. Ο Ερντογάν επικρίθηκε επίσης ευρύτατα για το τσάι που μοίρασε στα θύματα των πυρκαγιών, σε ένα κακοσχεδιασμένο διαφημιστικό κόλπο.

* Οι σεισμοί της 6ης Φεβρουαρίου προκάλεσαν επίσης τεράστια καταστροφή εντός των εδαφών της Συρίας που βρίσκονται υπό την κατοχή ανταρτών και τουρκικών δυνάμεων, όπου πάνω από μια δεκαετία εμφυλίου πολέμου και η έλλειψη ανοικοδόμησης καθιστούν τις υποδομές ιδιαιτέρως ευάλωτες σε τέτοιες καταστροφές.

* Ο μεγάλος συριακός προσφυγικός πληθυσμός της Τουρκίας έχει γίνει ένα όλο και πιο διχαστικό πολιτικό ζήτημα εν μέσω της αυξανόμενης οικονομικής κρίσης και της εκτίναξης του πληθωρισμού στη χώρα. Ένας αυξανόμενος αριθμός Τούρκων τάσσεται εχθρικά στην ιδέα μακροχρόνιας προσφυγικής παρουσίας στη χώρα, θεωρώντας πως ανταγωνίζονται τους πρόσφυγες για περιορισμένες θέσεις εργασίας, πόρους και κατοικίες. Αυτή η άνοδος του τοπικιστικού αισθήματος έχει αναγκάσει τόσο το AKP όσο και την αντιπολίτευση να υποσχεθούν πως θα επανεγκαταστήσουν τους Σύριους εν όψει των εκλογών του 2023.

Η αντιπολίτευση πιθανότατα θα επικρίνει τις πολιτικές του AKP σε δύο μέτωπα: πρώτον, ότι οι οικονομικές του πολιτικές θα δυσκολέψουν οικονομικά τη χώρα να προβεί σε ανοικοδόμηση μετά τους σεισμούς και δεύτερον πως το AKP θα κακοδιαχειριστεί την προσπάθεια αρωγής. Η Τουρκία πιθανότατα θα βιώσει μια σύντομη στιγμή εθνικής ενότητας και διεθνούς αλληλεγγύης μετά τους καταστροφικούς σεισμούς. Αλλά η αντιπολίτευση πιθανότατα θα αδράξει την ευκαιρία για να καταδείξει πως τα επεκτατικά οικονομικά προγράμματα του AKP, όπως η αύξηση του κατώτατου μισθού και η διατήρηση των επιτοκίων σε χαμηλά επιτόκια, θα πιέσουν την οικονομική δυνατότητα της Τουρκίας να ανακτήσει γρήγορα τις ζημιές που πιθανόν θα είναι ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Αυτά τα οικονομικά επιχειρήματα μπορεί να ενισχυθούν αν οι δεσμεύσεις για διεθνή βοήθεια υπολείπονται των εκτιμήσεων για τις καταστροφές, αφήνοντας την Τουρκία να επωμιστεί μεγαλύτερο μέρος του οικονομικού βάρους της ανοικοδόμησης. Η αντιπολίτευση μπορεί επίσης να επιτεθεί στο κυβερνών κόμμα αν προκύψουν λεπτομέρειες πως κατασκευαστικές εταιρείες που σχετίζονται με το AKP ήταν υπεύθυνες για ορισμένα από τα κτίρια που κατέρρευσαν στην περιοχή. Αν το AKP δεν καταφέρει να σώσει εγκαίρως τα θύματα του σεισμού τις επόμενες ημέρες ή δεν καταφέρει να παράσχει επαρκώς στέγη στους πολλούς εκτοπισμένους, ή εάν αξιωματούχοι της κυβέρνησης κάνουν δημοσίως γκάφες τις επόμενες εβδομάδες (όπως το περίφημο περιστατικό με τον Ερντογάν που πετούσε στον κόσμο σακουλάκια με τσάι στις περυσινές πυρκαγιές) ή κατηγορηθούν για κακή κατανομή των πόρων της αρωγής, τότε η αντιπολίτευση θα υποστηρίξει επίσης στον λαό πως οι ενέργειες του AKP ταιριάζουν στο ευρύτερο μοτίβο της κακοδιαχείρισης και της διαφθοράς.

* Ο πληθωρισμός της Τουρκίας έφτασε το 64% το 2022, εν μέρει λόγω του υψηλού κόστους στέγασης που οι γενναιόδωρες κρατικές δαπάνες δεν μπόρεσαν να αντισταθμίσουν. Στον απόηχο των σεισμών της 6ης Φεβρουαρίου, η αγορά κατοικίας της Τουρκίας μπορεί να επιβαρυνθεί περισσότερο από τους εκτοπισμένους πολίτες, δημιουργώντας μια ευκαιρία για την αντιπολίτευση να επικρίνει τις στεγαστικές πολιτικές της κυβέρνησης και τον αντίκτυπό τους στα θύματα των σεισμών.

* Η Τουρκία μπορεί να δυσκολευτεί να εξασφαλίσει αρκετή διεθνή βοήθεια για να βοηθήσει στην ανοικοδόμηση μετά τους σεισμούς, καθώς οι πλούσιες χώρες-χορηγοί (ιδίως οι ευρωπαϊκές) προσπαθούν να αντισταθμίσουν τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις από τις δικές τους κρίσεις κόστους διαβίωσης που προκλήθηκαν από την πανδημία Covid-19 και τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία.

* Η αντιπολίτευση κατηγορεί εδώ και καιρό το ΑΚΡ ότι χειραγωγεί τις κρατικές δαπάνες για την ανάθεση συμβάσεων σε πολιτικούς συμμάχους στον μεγάλο κατασκευαστικό τομέα της χώρας, ακόμη και όταν ορισμένες από τις εταιρείες που διοικούνται από αυτούς τους συμμάχους του ΑΚΡ έχουν κατηγορηθεί για κατάχρηση αυτών των κονδυλίων ή για την κατασκευή ακατάλληλων κτιρίων.

Οι πολιτικές επιπτώσεις των σεισμών θα μπορούσαν να οδηγήσουν το ΑΚΡ να χάσει τον έλεγχο του κοινοβουλίου και ακόμη και την προεδρία στις εκλογές του Μαΐου, εκτός εάν το κόμμα είναι σε θέση να δημιουργήσει και να διατηρήσει ένα αφήγημα ενότητας κατά την προετοιμασία της ψηφοφορίας.

Οι Τούρκοι θα εκλέξουν τον επόμενο πρόεδρό τους, μαζί με 600 μέλη του κοινοβουλίου, όταν προσέλθουν στις κάλπες αργότερα φέτος. Το ΑΚΡ αντιμετωπίζει ήδη δυσκολίες στη διασφάλιση ότι θα διατηρήσει τον έλεγχο του νομοθετικού σώματος, αφού η αποτυχία του να αποκτήσει πλειοψηφία στις εκλογές του 2018 το ανάγκασε να σχηματίσει συνασπισμό με το υπερεθνικιστικό Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος (MHP). Αλλά και ο κυβερνητικός του σύμμαχος δεν είναι τόσο δημοφιλής όσο ήταν κάποτε, με τα ποσοστά του MHP να υποχωρούν παράλληλα με εκείνα του AKP τα τελευταία χρόνια. Σε σύγκριση με τις εκλογές του 2018, ο Ερντογάν θα αντιμετωπίσει επίσης μια πιο δύσκολη μάχη, κυρίως λόγω της αποτυχίας της κυβέρνησής του να βελτιώσει την οικονομική ύφεση της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια.

Η αντιπολίτευση δεν έχει ορίσει ακόμη υποψήφιο πρόεδρο, αλλά ανεξάρτητα από το ποιος τελικά θα επιλεγεί, η κούρσα αναμένεται να είναι στήθος με στήθος. Οι επιθέσεις της αντιπολίτευσης για τους σεισμούς θα μπορούσαν να βλάψουν περαιτέρω την εκστρατεία του Ερντογάν και του AKP ενισχύοντας την εθνική αντίληψη για αναποτελεσματική διακυβέρνηση και κενές υποσχέσεις. Οι αντιδράσεις για τον τρόπο με τον οποίον χειρίζεται η κυβέρνηση την καταστροφή θα μπορούσαν επίσης να δημιουργήσουν ένα νέο αφήγημα κατά του AKP στις πιο σκληρά πληγείσες περιοχές της νότιας Τουρκίας, οι οποίες ψήφισαν δυναμικά υπέρ του κυβερνώντος κόμματος στις εκλογές του 2018. Το ΑΚΡ θα προσπαθήσει να αντισταθμίσει τον αντίκτυπο στην εθνική και τοπική φήμη του, δίνοντας έμφαση στο γεγονός πως πρόκειται για μια πανεθνική τραγωδία, στέλνοντας υψηλόβαθμους αξιωματούχους (όπως ο πρόεδρος Ερντογάν) στις πληγείσες περιοχές και επιδεικνύοντας την προθυμία του να δεχθεί διεθνή βοήθεια για τις προσπάθειες ανακούφισης και ανοικοδόμησης. Αλλά με τον τουρκικό λαό να είναι ήδη επιφυλακτικός απέναντι στην εθνικιστική ρητορική του ΑΚΡ μετά από 21 χρόνια στην εξουσία, δεν είναι σαφές αν αυτές οι προσπάθειες θα χαρίσουν στον Ερντογάν και το κόμμα του αρκετές ψήφους για να παρατείνουν τη κυριαρχία τους.

* Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το ΑΚΡ έχει μπροστά του μια δύσκολη προσπάθεια επανεκλογής, ιδίως στο κοινοβούλιο. Μια δημοσκόπηση του Κέντρου Μελετών Κοινωνικών Επιπτώσεων που διεξήχθη στα μέσα Ιανουαρίου κατέγραψε υποστήριξη 37,5% για το ΑΚΡ και 6,5% για τον σύμμαχό του, το MHP, φτάνοντας μόλις το 44% των συνολικών ψήφων. Εν τω μεταξύ, μια δημοσκόπηση του Οκτωβρίου από την Metropoll κατέγραφε την αποδοχή του Ερντογάν στο 47,6%.

Το ισλαμο-εθνικιστικό αφήγημα του ΑΚΡ έχει υπονομευθεί από τις οικονομικές επιδόσεις του. Και τα κόμματα της αντιπολίτευσης, όπως το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) και το κόμμα Iyi, έχουν δανειστεί εθνικιστικά μοτίβα στην προσπάθειά τους να κερδίσουν ψηφοφόρους που είναι επιφυλακτικοί απέναντι σε περισσότερη διακυβέρνηση από το ΑΚΡ. Η περιοχή γύρω από την Καχραμανμαράς έχει παρόμοια δυναμική, εκτός από τα προϋπάρχοντα στοιχεία της αντιπολίτευσης, όπως οι κουρδικές κοινότητες, οι αραβικές κοινότητες και οι κοσμικές κοινότητες - καθιστώντας την περιοχή δυνητικά πιο ανταγωνιστική το 2023 από ό,τι ήταν το 2018.