Η προσέγγιση Ρωσίας-Τουρκίας και πώς μπορεί να... στραβώσει

Ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία φέρνει τη Ρωσία και την Τουρκία πιο κοντά, ωστόσο υπάρχουν «λακκούβες» που θα μπορούσαν ακόμα να εκτροχιάσουν τις σχέσεις τους που βαθαίνουν.

Στις 5 Αυγούστου, ο Ρώσος πρόεδρος Βλάντιμιρ Πούτιν και ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν συναντήθηκαν στο Σότσι για τέσσερις ώρες, για δεύτερη φορά μέσα σε έναν μήνα. Οι πρόσφατες συναντήσεις μεταξύ των δυο ηγετών αντανακλούν την αξία που δίνουν τόσο η Μόσχα, όσο και η Άγκυρα στις διμερείς τους σχέσεις, που έχουν βαθύνει από τότε που η πρώτη εισέβαλε στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο.

Παρά την αρχική καταδίκη της εισβολής στην Ουκρανία, η Τουρκία μέχρι τώρα έχει αποφύγει την επιβολή κυρώσεων ή τη λήψη οποιονδήποτε άλλων απτών μέτρων κατά της Ρωσίας. Αυτό έχει επιτρέψει στην Άγκυρα και στη Μόσχα όχι μόνο να διατηρήσουν, αλλά και να ενισχύσουν της οικονομικές και πολιτικές τους σχέσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου.

Κατά τη διάρκεια της συνάντησης της 5ης Αυγούστου στο Σότσι, ο Ερντογάν και ο Πούτιν συμφώνησαν να βαθύνουν τη διμερή συνεργασία στον οικονομικό, αγροτικό, κατασκευαστικό, εμπορικό και ενεργειακό τομέα.

Τον Φεβρουάριο, η Τουρκία ψήφισε υπέρ ψηφίσματος του ΟΗΕ που καταδίκαζε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, την οποία ο Ερντογάν χαρακτήρισε «απαράδεκτη». Έκτοτε όμως η Άγκυρα έχει αποφύγει να επιβάλει κυρώσεις κατά της Μόσχας. Η Τουρκία έχει επίσης πει πως θα επιτρέψει σε ρωσικά πολεμικά πλοία που πλέουν προς την Ουκρανία να επιστρέψουν στις βάσεις τους μέσω των Στενών του Βοσπόρου, παρά το ότι η Άγκυρα απείλησε τον Φεβρουάριο να μπλοκάρει τα πλοία αυτά, εφαρμόζοντας τις προβλέψεις της Συνθήκης του Μοντρέ του 1936. Η Τουρκία έχει επίσης επιτρέψει σε ρωσικά αεροσκάφη να περνούν τον εναέριο χώρο της καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία.

Οι οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου της Ουκρανίας αυξάνουν την άμεση σημασία που έχουν η Τουρκία και η Ρωσία η μια για την άλλη. Καθώς δεν επέβαλε κυρώσεις, η Τουρκία έχει μετατραπεί σε βασική διέξοδος ρωσικά κεφάλαια που δεν μπορούν να πάνε αλλού. Η Ρωσία πιθανότατα θεωρεί οποιεσδήποτε χρηματοοικονομικές συναλλαγές με την Τουρκία ως πρακτικό τρόπο διακίνησης χρημάτων, εφόσον η Άγκυρα παραμένει στενά ενσωματωμένη στα δυτικά χρηματοπιστωτικά συστήματα.

Η Τουρκία, από την πλευρά της, χρειάζεται όλο το ξένο νόμισμα που μπορεί να πάρει καθώς παλεύει με τη δική της τρομερή οικονομική κρίση στο εσωτερικό, η οποία κάνει την Άγκυρα να ενδιαφέρεται ακόμη περισσότερο να διατηρήσει την πρόσβαση στη ρωσική πρωτεύουσα. Η διατήρηση των οικονομικών δεσμών με τη Ρωσία εν μέσω της συνεχιζόμενης κρίσης στην Ουκρανία θα μπορούσε θεωρητικά να εκθέσει την Τουρκία σε δυτικές κυρώσεις. Ωστόσο, οι πολιτικές επιπλοκές της απομόνωσης ενός μέλους του ΝΑΤΟ θα συνεχίσουν να αποτρέπουν τις ΗΠΑ και την Ευρώπη από την επιβολή κυρώσεων στην Άγκυρα.

Οι αποστολές στη Ρωσία αντιπροσώπευαν το 3,9% των συνολικών εξαγωγών της Τουρκίας τον Ιούλιο, έναντι 2,6% τον περασμένο Ιούλιο. Ενώ η Ευρώπη παραμένει μακράν ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας, η ελαφρά άνοδος των ρωσικών εξαγωγών τον περασμένο χρόνο θα μπορούσε να υποδηλώνει την ανάπτυξη μιας παράλληλης αγοράς που χρησιμοποιεί τουρκικές εταιρείες ως μέσο πωλήσεων από και προς τη Ρωσία.

Πέντε τουρκικές τράπεζες υιοθέτησαν το ρωσικό σύστημα πληρωμών Mir στις αρχές Αυγούστου. Η Τουρκία συμφώνησε επίσης πρόσφατα να πληρώσει για ορισμένες ρωσικές εισαγωγές ενέργειας σε ρούβλια.

Η Τουρκία συνεχίζει να εισάγει μεγάλες ποσότητες ενέργειας από τη Ρωσία μέσω αγωγών όπως ο Turkstream και ο Blue Stream. Η Ρωσία παρείχε το 45% του φυσικού αερίου της Τουρκίας το 2021, κάτι που τονίζει τη συνεχιζόμενη εξάρτηση της τελευταίας από τη ρωσική ενέργεια.

Τόσο η Τουρκία όσο και η Ρωσία επωφελούνται επίσης χρησιμοποιώντας η μια την άλλη ως πηγή πολιτικού πλεονεκτήματος. Η Ρωσία έχει από καιρό δείξει την κυριαρχία της επί της Τουρκίας, τόσο με την τεράστια στρατιωτική και ενεργειακή βιομηχανία της, όσο και με τη μακρά ιστορία της στην αντιμετώπιση της επιρροής των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Όμως, η διεθνής απομόνωση της Ρωσίας λόγω του πολέμου στην Ουκρανία μετατοπίζει τώρα τη δυναμική ισχύος προς όφελος της Τουρκίας, αυξάνοντας τη σημασία της Άγκυρας για τη Μόσχα.

Για τη Ρωσία, οι αυξημένες σχέσεις με την Τουρκία μπορούν να βοηθήσουν στην αντικατάσταση ορισμένων από τους οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς που έχει χάσει λόγω των δυτικών κυρώσεων. Οι ισχυροί δεσμοί της Τουρκίας με την ΕΕ παρέχουν επίσης στην Άγκυρα τη δυνατότητα να λειτουργεί ως διαιτητής μεταξύ της Ρωσίας και των δυτικών αντιπάλων της, όπως αποδεικνύεται από τον ρόλο της Τουρκίας στη μεσολάβηση της πρόσφατης συμφωνίας εξαγωγής σιτηρών μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.

Επιπλέον, με το να έχει τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου μια φιλική προς αυτήν κυβέρνηση, οι στενοί δεσμοί με την Τουρκία βοηθούν τη Ρωσία να διασφαλίσει ότι θα διατηρήσει την πλήρη πρόσβαση σε οποιαδήποτε νέα περιοχή στη Μαύρη Θάλασσα καταλήφθηκε κατά τη διάρκεια του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία.

Στις 22 Ιουλίου, η Ρωσία και η Ουκρανία υπέγραψαν συμφωνία στην Τουρκία για να επιτρέψουν τις εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών από αποκλεισμένα λιμάνια. Ο ρόλος της Τουρκίας στη μεσολάβηση των συνομιλιών που οδήγησαν στη συμφωνία ενίσχυσε την εξέχουσα θέση της Άγκυρας στην παγκόσμια σκηνή και επίσης πιθανώς υποδηλώνει την επιθυμία της Τουρκίας να μεσολαβήσει δυνητικά στις μελλοντικές ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.

Η υπηρεσία αμυντικών προμηθειών της Τουρκίας διέψευσε πρόσφατα τους ισχυρισμούς Ρώσου αξιωματούχου ότι η Τουρκία είχε ζητήσει ένα ακόμα ρωσικό πυραυλικό σύστημα S-400. Η πρώτη αγορά του συστήματος S-400 από την Τουρκία το 2017 ώθησε τις ΗΠΑ να επιβάλουν κυρώσεις. Η άρνηση της Άγκυρας ότι επιδιώκει να αγοράσει ένα ακόμα τέτοιο σύστημα αντικατοπτρίζει τη στρατηγική της να διατηρήσει τη στρατιωτική συνεργασία με τη Μόσχα, αποφεύγοντας παράλληλα την οργή της Δύσης.

Ωστόσο, διάφορες εξελίξεις μπορεί δυνητικά να διαταράξουν την εμβάθυνση της διμερούς σχέσης Τουρκίας-Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένων των εξής:

• Μια νέα τουρκική στρατιωτική επιχείρηση στη βόρεια Συρία. Εδώ και μήνες η Τουρκία απειλεί να επεκτείνει στρατιωτικά τη ζώνη ασφαλείας της κατά μήκος των συριακών συνόρων με την ελπίδα να εγκαταστήσει έως και 1 εκατ. Σύριους πρόσφυγες εκεί και να εμποδίσει την είσοδο Κούρδων μαχητών στην Τουρκία. Μια τέτοια στρατιωτική επιχείρηση, ωστόσο, θα έφερνε τα τουρκικά στρατεύματα κοντά στις ρωσικές δυνάμεις και τις δυνάμεις που υποστηρίζονται από τη Ρωσία στη βόρεια Συρία -αυξάνοντας τον κίνδυνο μιας στρατιωτικής σύγκρουσης παρόμοιας με το περιστατικό κατάρριψης μαχητικού αεροσκάφους το 2015 στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας, το οποίο πυροδότησε μια σύντομη αλλά μεγάλη διπλωματική σύγκρουση μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας.
• Πολιτικές αλλαγές στη Μόσχα ή και στην Άγκυρα. Η αυξανόμενη επιρροή των ακροδεξιών φωνών στη Ρωσία θα μπορούσε τελικά να στρέψει το Κρεμλίνο εναντίον της Τουρκίας, ιδιαίτερα καθώς η τελευταία εμβαθύνει τις σχέσεις της με κυβερνήσεις στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία (τις οποίες η Ρωσία παραδοσιακά θεωρούσε στη σφαίρα επιρροής της). Ομοίως, στην Τουρκία, οι πολιτικές δυνάμεις της απομόνωσης θα μπορούσαν επίσης να γίνουν πιο ισχυρές τα επόμενα χρόνια - ειδικά εάν το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν χάσει έδαφος από τα λιγότερο φιλικά προς τη Ρωσία κόμματα της αντιπολίτευσης στις γενικές εκλογές του επόμενου έτους.
• Ρωσικές απώλειες στην Ουκρανία. Εάν ο ρωσικός στρατός υποστεί περαιτέρω αναποδιές στην Ουκρανία και φανεί αδύναμος στην παγκόσμια σκηνή, ορισμένες πολιτικές δυνάμεις στην Τουρκία θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι η χώρα έχει να κερδίσει περισσότερα αν αποστασιοποιηθεί από τη Ρωσία. Ομοίως, εάν η Ρωσία αρχίσει να εστιάζει προς τα μέσα ή αποσπάται ακόμη περισσότερο από τον πόλεμο της Ουκρανίας, η Τουρκία θα μπορούσε να επωφεληθεί επιδιώκοντας να αντικαταστήσει εν μέρει τη ρωσική επιρροή στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, κάτι που με τη σειρά του θα επιδείνωνε τις σχέσεις.
• Ρωσικές προελάσεις στη Μαύρη Θάλασσα. Αν, αντίθετα, η Ρωσία έπαιρνε τον έλεγχο σημαντικά περισσότερων εδαφών κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία, η Τουρκία πιθανότατα θα αισθανόταν ότι απειλείται από αυτή την καταπάτηση, επειδή ελέγχει την έξοδο της Μαύρης Θάλασσας και εξαρτάται από αυτήν για ενέργεια. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει την Άγκυρα να απαντήσει εμποδίζοντας ρωσικά πλοία να διέλθουν από τα Στενά του Βοσπόρου. Η Τουρκία θα μπορούσε επίσης να διακόψει ορισμένους από τους οικονομικούς της δεσμούς με τη Μόσχα, οι οποίοι είναι ιδιαίτερα κρίσιμοι για τη Ρωσία καθώς προσπαθεί να παρακάμψει τις δυτικές κυρώσεις.
• Στενότεροι δεσμοί Τουρκίας-ΝΑΤΟ. Εάν η σύγκρουση με τους Κούρδους μαχητές στη νοτιοανατολική Τουρκία κλιμακωθεί ή αναπτυχθεί άλλη απειλή εντός τουρκικού εδάφους, η Τουρκία πιθανότατα θα στηριχθεί όλο και περισσότερο στο ΝΑΤΟ για υποστήριξη μέσω πωλήσεων όπλων ή ανταλλαγής πληροφοριών. Επιπλέον, εάν μη Κούρδοι μαχητές αρχίσουν να απειλούν την εθνική ασφάλεια της Τουρκίας, η Άγκυρα είναι επίσης πιο πιθανό να λάβει άμεση υποστήριξη από άλλες χώρες του ΝΑΤΟ. Και τα δύο αυτά σενάρια (αλλά ειδικά το δεύτερο) θα μπορούσαν να πλήξουν τους στενούς δεσμούς της Άγκυρας με τη Ρωσία.