Κίνδυνος κοινωνικής αναταραχής πλανάται πάνω από την Ευρώπη

Η απειλή κινητοποιήσεων των εργαζομένων στην Ισπανία υπογραμμίζει τον ευρύτερο κίνδυνο ότι τα συνεχιζόμενα προβλήματα με το κόστος διαβίωσης στην Ευρώπη θα συντηρήσουν σε υψηλά επίπεδα την πιθανότητα κοινωνικής αναταραχής από τα τέλη του 2022 έως τις αρχές του 2023, ανοίγοντας την πόρτα για επιπλέον δράσεις από την πλευρά των εργαζομένων και κινητοποιήσεις από τους απλούς πολίτες.

Ο Γενικός Γραμματέας του Γενικού Συνδικάτου Εργαζομένων της Ισπανίας (UGT) Pepe Alvarez δήλωσε στις 22 Αυγούστου ότι «θα υπάρξουν μεγάλες διαδηλώσεις αρχής γενομένης τον Σεπτέμβριο», εάν τα συνδικάτα δεν καταλήξουν σε συμφωνία με τον ιδιωτικό τομέα για αύξηση των μισθών σε ολόκληρη τη χώρα. Σύμφωνα με τον Alvarez, η UGT θα επιδιώξει να συντονίσει τις διαδηλώσεις και τις απεργίες με άλλα συνδικάτα.

Ενώ ο πληθωρισμός στην Ισπανία έφτασε στο 10,8% σε ετήσια βάση τον Ιούλιο, οι μισθοί αυξήθηκαν κατά μέσο όρο κατά λιγότερο από 3% την ίδια περίοδο, γεγονός που εξηγεί γιατί τα συνδικάτα πιέζουν για ένα νέο γύρο μισθολογικών διαπραγματεύσεων με την κυβέρνηση και τις ιδιωτικές εταιρείες.

Η Ισπανία δεν είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα σε αυτή την κατάσταση και πολλές απεργίες έχουν λάβει χώρα σε ολόκληρη την ήπειρο τους τελευταίους μήνες, λόγω της συνεχιζόμενης κρίσης του κόστους διαβίωσης.

Τους τελευταίους μήνες, ο πληθωρισμός αυξήθηκε σημαντικά σε ολόκληρη την Ευρώπη λόγω ενός συνδυασμού συμφόρησης στην αλυσίδα εφοδιασμού, αύξησης των τιμών ενέργειας και τροφίμων και ελλείψεων εργατικού δυναμικού σε ορισμένους τομείς της οικονομίας. Ο μέσος πληθωρισμός στην ευρωζώνη έφτασε το 8,9% σε ετήσια βάση τον Ιούλιο, από 8,6% τον Ιούνιο, λόγω της αύξησης του ενεργειακού κόστους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο πληθωρισμός ανέβηκε στο 10,1% σε ετήσια βάση τον Ιούλιο, το υψηλότερο ποσοστό των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, κυρίως λόγω του ενεργειακού κόστους.

Τον Ιούνιο, η ΕΚΤ προειδοποίησε ότι ο πληθωρισμός θα παραμείνει «πολύ υψηλός» στην ευρωζώνη για το υπόλοιπο του έτους, ενώ η Τράπεζα της Αγγλίας προέβλεψε τον Αύγουστο ότι ο πληθωρισμός στο Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσε ξεπεράσει το 13% τον Οκτώβριο. Οι προβλέψεις από ιδιωτικές τράπεζες και άλλα ιδρύματα υποδηλώνουν ότι ο πληθωρισμός και στις δύο περιοχές θα είναι στην πραγματικότητα υψηλότερος από αυτόν που προβλέπουν επί του παρόντος η ΕΚΤ και η Τράπεζα της Αγγλίας.

Από τον Ιούνιο, οι εργαζόμενοι σε τομείς όπως η αεροπορία, οι σιδηρόδρομοι και τα λιμάνια έχουν προχωρήσει σε απεργίες σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιταλία, το Βέλγιο και η Ισπανία, απαιτώντας υψηλότερους μισθούς. Οι απεργίες προκάλεσαν ιδιαίτερη αναστάτωση στους τομείς του τουρισμού και της φιλοξενίας, λόγω της σημασίας τους κατά τη θερινή περίοδο.

Λόγω των αντικρουόμενων στόχων τους, οι κυβερνήσεις, τα συνδικάτα και οι επιχειρήσεις ίσως δυσκολευτούν να καταλήξουν σε μισθολογικές συμφωνίες, δημιουργώντας έτσι πρόσφορο έδαφος για απεργίες και διαδηλώσεις κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειμώνα. Οι διαπραγματεύσεις για τους μισθούς θα αποκτήσουν δυναμική σε ολόκληρη την Ευρώπη στα τέλη του 2022 και στις αρχές του 2023, αλλά οι συμφωνίες θα μπορούσαν να είναι ανέφικτες.

Τα συνδικάτα θα επιμείνουν σε μια στενότερη σχέση μεταξύ των ποσοστών πληθωρισμού και των αυξήσεων των μισθών. Οι κυβερνήσεις θα επιδιώξουν μια ισορροπία μεταξύ της πίεσης για μέτριες αυξήσεις στους μισθούς στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα (για να μετριάσουν τις κοινωνικές αναταραχές), ενώ θα προσπαθήσουν επίσης να αποτρέψουν το ενδεχόμενο οι σημαντικές αυξήσεις μισθών να τροφοδοτήσουν περαιτέρω τον πληθωρισμό. Οι εταιρείες, από την πλευρά τους, θα είναι απρόθυμες να προσφέρουν σημαντικές αυξήσεις στους μισθούς, σε μια περίοδο επιβράδυνσης της οικονομικής ανάπτυξης και εκτεταμένης αβεβαιότητας.

Τον Ιούλιο, ο δείκτης οικονομικού κλίματος της Κομισιόν (έρευνα για την εμπιστοσύνη στην οικονομία μεταξύ των εταιρειών στους κλάδους της βιομηχανίας και των υπηρεσιών της ΕΕ) έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο από τον Ιανουάριο του 2021. Αυτό ευθυγραμμίζεται με αρκετούς άλλους δείκτες, που υποδηλώνουν ότι το  επιχειρηματικό ηθικό πέφτει στην Ευρώπη καθώς συνεχίζεται η γεωπολιτική αβεβαιότητα που σχετίζεται με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η απαισιοδοξία για το μέλλον της οικονομίας θα κάνει τις επιχειρήσεις σε όλη την ήπειρο πιο απρόθυμες να ενδώσουν στις απαιτήσεις των συνδικάτων για υψηλότερους μισθούς, ειδικά βραχυπρόθεσμα.

Τα ποσοστά ανεργίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι επί του παρόντος πολύ χαμηλά (το μέσο ποσοστό ανεργίας για το μπλοκ ήταν 6,6% τον Ιούνιο, από 7,9% τον Ιούνιο του 2021) και ορισμένοι κλάδοι μάλιστα αντιμετωπίζουν ελλείψεις. Τα ποσοστά ανεργίας είναι ακόμη χαμηλότερα στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου έφθασαν το 3,8% τον Ιούλιο (0,2% κάτω από τα προ πανδημίας επίπεδα). Αυτό δίνει επί του παρόντος πλεονέκτημα στους εργαζόμενους όταν διαπραγματεύονται υψηλότερους μισθούς, αυξάνοντας τον βραχυπρόθεσμο κίνδυνο κινητοποίησης, εάν δεν ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους.

Στην πιθανή περίπτωση που η συνεχιζόμενη ενεργειακή κρίση της Ευρώπης επιβραδύνει την οικονομική ανάπτυξη σε σημείο που οι χώρες να εισέλθουν σε ύφεση στις αρχές του 2023, μια πιθανή απότομη αύξηση της ανεργίας μπορεί στην πραγματικότητα να έχει ως αποτέλεσμα τα συνδικάτα να μετριάσουν τις απαιτήσεις τους για αυξήσεις μισθών και να στρέψουν την προσοχή τους σε παρόμοια προγράμματα διατήρησης θέσεων εργασίας όπως αυτά που εισήχθησαν κατά την κορύφωση της πανδημίας Covid-19 το 2020 και το 2021.

Σε αυτό το σενάριο, ο κίνδυνος εργασιακών αναταραχών θα εξακολουθούσε να υπάρχει, αλλά τα συνδικάτα πιθανότατα θα ήταν επίσης πιο πρόθυμα να συμβιβαστούν με τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις σχετικά με τους μισθούς, για να αποτρέψουν εκτεταμένες απολύσεις.

Αυτή η επιδείνωση του εργασιακού περιβάλλοντος θα μπορούσε να επιβραδύνει περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα στην Ευρώπη και να αναγκάσει τις κυβερνήσεις να βασιστούν σε πρόσθετες δημόσιες δαπάνες και αυξήσεις φόρων για να μετριάσουν την αναταραχή. Εάν η Ρωσία σταματήσει εντελώς τις παραδόσεις φυσικού αερίου στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της περιόδου αιχμής κατανάλωσης τον χειμώνα, ορισμένες χώρες (ειδικά στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη) θα πρέπει να χρησιμοποιούν φυσικό αέριο με δελτίο, γεγονός που θα επιβραδύνει σημαντικά την οικονομική δραστηριότητα.

Ακόμη και χωρίς διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου, η απλή απειλή τέτοιων διαταραχών του εφοδιασμού πιθανότατα θα διατηρήσει υψηλά τις τιμές της ενέργειας στην Ευρώπη μέχρι τις αρχές του 2023, κάτι που σημαίνει ότι η κρίση του κόστους διαβίωσης (και ο συνδεδεμένος κίνδυνος αναταραχής) θα συνεχιστεί.

Οι διαδηλωτές που απαιτούν υψηλότερους μισθούς πιθανότατα θα προχωρήσουν και σε μπλόκα στους δρόμους, κάτι που θα μπορούσε να διαταράξει περαιτέρω τις αλυσίδες εφοδιασμού στους βιομηχανικούς τομείς και τους τομείς υπηρεσιών της Ευρώπης, εμποδίζοντας την κυκλοφορία αγαθών και ανθρώπων. Οι διαταραχές της εργασίας που προκαλούνται από τις απεργίες θα μπορούσαν επίσης να επιβραδύνουν περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα, ειδικά εάν διαρκέσουν αρκετές ημέρες. Εν τω μεταξύ, τα πολιτικά κόμματα της αντιπολίτευσης και οι οργανώσεις των απλών πολιτών σε όλη την Ευρώπη θα χρησιμοποιήσουν την κρίση του κόστους διαβίωσης για να προσπαθήσουν να αποσταθεροποιήσουν τις κυβερνήσεις, κάτι που θα τροφοδοτήσει περαιτέρω τον κίνδυνο τέτοιων διαδηλώσεων.

Σε αυτό το πλαίσιο, πολλές κυβερνήσεις θα εισαγάγουν επιδοτήσεις και άλλα καθεστώτα βοήθειας, για να μετριάσουν τον αντίκτυπο της αύξησης των τιμών στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Αλλά αυτό θα σημάνει υψηλότερες δημόσιες δαπάνες, οι οποίες, σε πολλές περιπτώσεις, θα έχουν ως αποτέλεσμα οι κυβερνήσεις να αυξάνουν τους φόρους (ειδικά στις μεγάλες εταιρείες) για να αυξήσουν τα κρατικά έσοδα. Ορισμένες κυβερνήσεις ενδέχεται επίσης να αυξήσουν τον δανεισμό από τις αγορές χρέους, ο οποίος θα γίνεται όλο και πιο ακριβός καθώς η ΕΚΤ συνεχίζει να συσφίγγει τη νομισματική της πολιτική.

Στη γερμανική πόλη Schneeberg, ακροδεξιοί, ακροαριστεροί και συντηρητικοί πολιτικοί της αντιπολίτευσης έστειλαν κοινή επιστολή στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση στα μέσα Αυγούστου, προειδοποιώντας ότι η επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών της Γερμανίας απειλεί την «κοινωνική ειρήνη» στη χώρα. Αυτή η σπάνια περίπτωση συνεργασίας μεταξύ πολιτικών κομμάτων που κατά τα άλλα έχουν ελάχιστα κοινά, υπογραμμίζει πως η συνεχιζόμενη κρίση του κόστους διαβίωσης στην Ευρώπη θα μπορούσε να οδηγήσει σε ασυνήθιστη αντικυβερνητική συνεργασία μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων της αντιπολίτευσης.

Τον Μάιο, η Ουγγαρία εισήγαγε απροσδόκητους φόρους στα «επιπλέον κέρδη» μεγάλων εταιρειών, για να χρηματοδοτήσει μέτρα που στόχο έχουν να μετριαστεί η κρίση του κόστους διαβίωσης. Τον Ιούλιο, η Ισπανία ανακοίνωσε παρόμοιο φόρο στα κέρδη των τραπεζών και των εταιρειών ενέργειας. Περισσότερες χώρες σε όλη την Ευρώπη πιθανότατα θα υιοθετήσουν παρόμοιες πολιτικές τους επόμενους μήνες, καθώς οι κυβερνήσεις αναζητούν επιπλέον πόρους για τη χρηματοδότηση επιδοτήσεων και άλλων μορφών βοήθειας για τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος.