Κρίσιμο σταυροδρόμι στη διαπραγμάτευση για τα πυρηνικά του Ιράν

Η έλλειψη προόδου στις διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν δείχνει ότι η πιθανότητα να καταρρεύσουν οι διαπραγματεύσεις χωρίς συμφωνία αυξάνεται σταθερά υπό τον σκληροπυρηνικό πρόεδρο της Τεχεράνης.

Ο έβδομος γύρος διαπραγματεύσεων για την αποκατάσταση της συμφωνίας του 2015, γνωστής ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA), ολοκληρώθηκε αρχές Δεκεμβρίου με το Ιράν να υποβάλλει προσχέδια αιτημάτων προσαρμόζοντας όσα συμφώνησε κατά τους προηγούμενους έξι γύρους συνομιλιών του 2021.

Οι συνομιλίες για τη JCPOA ξεκίνησαν ξανά στη Βιέννη στις 29 Νοεμβρίου, μετά από παύση πέντε μηνών. Οι διαπραγματεύσεις μπήκαν σε αναμονή τον Ιούνιο με την προϋπόθεση πως θα επανεκκινούσαν μόλις το Ιράν διενεργούσε εκλογές και αναλάμβανε τα καθήκοντά της στις 5 Αυγούστου η κυβέρνηση του Raisi.

Μετά την πεντάμηνη παύση μεταξύ του έκτου και του έβδομου γύρου των συνομιλιών, το Ιράν ήρθε στο τραπέζι με υψηλότερες προσδοκίες και σκληρότερες απαιτήσεις, γεγονός που θα αυξήσει τις εντάσεις με τους διαπραγματευτές των ΗΠΑ και της Ευρώπης και θα περιορίσει το περιθώριο συναίνεσης. Η διαπραγματευτική ομάδα του Ιράν αποτελείται από περισσότερους συντηρητικούς και σκληροπυρηνικούς σε σύγκριση με την προηγούμενη ομάδα. Αυτή η νέα αντιπροσωπεία έχει πιέσει για πιο τολμηρές παραχωρήσεις και απαιτήσεις, όπως:

• Μειωμένα όρια στον πυρηνικό εμπλουτισμό: Το Ιράν θέλει να διατηρήσει περισσότερους από τους προηγμένους φυγοκεντρωτές του από ό,τι είχε δηλώσει ότι θα έκανε στις διαπραγματεύσεις που έγιναν νωρίτερα φέτος, προτού αναλάβει ο Raisi τα καθήκοντά του. Οι δυτικοί διαπραγματευτές θα παραμείνουν επιφυλακτικοί, καθώς αν συμφωνήσουν σε κάτι τέτοιο, αυτό θα έδινε τη δυνατότητα στο Ιράν να αυξήσει γρήγορα τα αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου για ένα πιθανό πυρηνικό οπλοστάσιο, εάν η συμφωνία καταρρεύσει ξανά.
• Η άρση περισσότερων κυρώσεων των ΗΠΑ: Το Ιράν τώρα θέλει επίσης οι ΗΠΑ να άρουν όλες τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τότε που υπεγράφη η JCPOA το 2015, προκειμένου να συμφωνήσει να επιστρέψει στη συμμόρφωση με την πυρηνική συμφωνία. Προηγουμένως, η Τεχεράνη είχε ζητήσει μόνο την άρση των κυρώσεων που συνδέονται με την JCPOA.
• Διαβεβαιώσεις ότι οι ΗΠΑ δεν θα υπαναχωρήσουν ξανά από μια συμφωνία: Το Ιράν ζήτησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες να διασφαλίσουν ότι οι μελλοντικές κυβερνήσεις δεν θα είναι σε θέση να τροποποιήσουν ή να εγκαταλείψουν την πυρηνική συμφωνία – κάτι που ο σημερινός πρόεδρος των ΗΠΑ Joe Biden δεν μπορεί να εγγυηθεί.

Η ιρανική κυβέρνηση δείχνει να είναι πρόθυμη να υποστεί κάποιες οικονομικές πιέσεις προκειμένου να εξασφαλίσει τη βέλτιστη συμφωνία. Οι Ιρανοί διαπραγματευτές φαίνεται πως δεν βιάζονται να καταλήξουν σε συμφωνία και έχουν προσπαθήσει να επαναφέρουν ζητήματα που είχαν συζητηθεί προηγουμένως στους δύο τελευταίους γύρους συνομιλιών για τη JCPOA. Η ιρανική οικονομία δεν ευημερεί, αλλά η ιρανική κυβέρνηση φαίνεται πως έχει υπολογίσει ότι μπορεί να αντέξει για κάποιο χρονικό διάστημα υπό τις τρέχουσες κυρώσεις, προκειμένου να εξασφαλίσει μια πιο ευνοϊκή πυρηνική συμφωνία. Αυτή η έλλειψη αίσθησης του επείγοντος από την Τεχεράνη έχει απογοητεύσει τους δυτικούς διαπραγματευτές, οι οποίοι θέλουν να υπογράψουν γρήγορα μια συμφωνία για να αποφύγουν την πιθανότητα ιρανικής πυρηνικής έκρηξης.

Το Ιράν συνεχίζει να μαστίζεται από τον αυξανόμενο πληθωρισμό, που τώρα βρίσκεται στο περίπου 45%. Οι τιμές καταναλωτή στη χώρα, ωστόσο, ήταν υψηλές και πριν αναλάβει ο Raisi τα καθήκοντά του. Η κυβέρνηση πιθανότατα υπολόγισε ότι, σε αυτή τη φάση, οι Ιρανοί έχουν προσαρμοστεί στην καθημερινή πραγματικότητα των φουσκωμένων τιμών και ότι περισσότερη τέτοια οικονομική δυσφορία είναι λιγότερο πιθανό να πυροδοτήσει αποσταθεροποιητικές κοινωνικές αναταραχές.

Ορισμένες ιρανικές εξαγωγές, ιδιαίτερα οι εξαγωγές χάλυβα, επίσης έχουν αυξηθεί τους τελευταίους μήνες, γεγονός που θα μπορούσε να δώσει στην ιρανική κυβέρνηση κάποια αισιοδοξία σχετικά με την οικονομική ανάκαμψη της χώρας, ακόμη και εν μέσω της πίεσης των κυρώσεων.

Καθώς δεν έχει πολλά ακόμα πλεονεκτήματα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα συνεχίσει να αυξάνει τις κυρώσεις στο Ιράν με την ελπίδα να εξαναγκάσει την Τεχεράνη να παραιτηθεί από την πιο σκληρή διαπραγματευτική της θέση. Η Ουάσιγκτον έστειλε σήμα αυτή την εβδομάδα ότι θα πιέσει ακόμα περισσότερο τους εμπορικούς εταίρους του Ιράν, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, για την επιβολή κυρώσεων. Αυτό δείχνει ότι οι ΗΠΑ σκοπεύουν να αυξήσουν την υφιστάμενη πίεση κυρώσεων καθώς το Ιράν συνεχίζει να αυξάνει το διακύβευμα της μη συμμόρφωσης σε ό,τι αφορά τα πυρηνικά. Αλλά δείχνει επίσης και τους περιορισμούς του διαπραγματευτικού πλεονεκτήματος του «στρατοπέδου» των ΗΠΑ, καθώς πιο επιθετικές κινήσεις - όπως η επιβολή νέων κυρώσεων από τις ΗΠΑ ή η πραγματοποίηση μιας απροκάλυπτης κυβερνοεπίθεσης με στόχο τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν - θα κινδύνευαν να ωθήσουν την Τεχεράνη να εγκαταλείψει εντελώς τις συνομιλίες.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έστειλαν αντιπροσωπεία ανώτερων αξιωματούχων στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για να συζητήσουν με ιδιωτικές εταιρείες και τράπεζες των Εμιράτων το θέμα της συμμόρφωσης στις κυρώσεις κατά του Ιράν. Καθώς οι συνομιλίες για τα πυρηνικά καθυστερούν, η Ουάσιγκτον θα μπορούσε επίσης να στείλει παρόμοιες αντιπροσωπείες σε άλλες χώρες που συναλλάσσονται με το Ιράν, όπως η Μαλαισία και η Τουρκία, για να υπενθυμίσουν στις εταιρείες τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν αν δεν τηρούν τις κυρώσεις των ΗΠΑ κατά της Τεχεράνης.

Το πιο πιθανό αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων για την JCPOA εξακολουθεί να είναι μια περιορισμένη συμφωνία, όμως το όλο και πιο δύσκολο διαπραγματευτικό περιβάλλον αυξάνει τον κίνδυνο να καταρρεύσουν οι συνομιλίες. Το Ιράν εξακολουθεί να θέλει να έχει πρόσβαση σε «παγωμένα» κεφάλαια και να αρθούν οι κυρώσεις, και η Δύση εξακολουθεί να θέλει να επιβραδύνει την πυρηνική ανάπτυξη της Τεχεράνης.

Μια συμφωνία που θα προβλέπει πως οι ΗΠΑ θα αποδεσμεύουν ορισμένα περιουσιακά στοιχεία του Ιράν ή θα αίρουν τις κυρώσεις της JCPOA με αντάλλαγμα το Ιράν να σταματήσει την ανάπτυξη του πυρηνικού του προγράμματος είναι επομένως ακόμα δυνατή. Αλλά αυξάνεται και η πιθανότητα κατάρρευσης των διαπραγματεύσεων εν μέσω του αυξανόμενου χάσματος μεταξύ των απαιτήσεων της Τεχεράνης και αυτού που είναι διατεθειμένοι να δεχτούν οι δυτικοί διαπραγματευτές.

Ο κίνδυνος μιας περιφερειακής σύγκρουσης, ιδιαίτερα μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν, θα αυξηθεί εάν οι συνομιλίες καταρρεύσουν και αφήσουν την Τεχεράνη ελεύθερη να συνεχίσει να προωθεί το πυρηνικό της πρόγραμμα. Εν τω μεταξύ, οι μη δυτικές δυνάμεις —ιδιαίτερα η Ρωσία και η Κίνα— ενδέχεται να αναγκαστούν να αυξήσουν τη δική τους διπλωματία με την Τεχεράνη, εάν θέλουν να δουν τη χώρα να επιστρέφει στη συμμόρφωση με την JCPOA.