Η «Μεγάλη Αλβανία» και ο κίνδυνος αποσταθεροποίησης

Η ενοποίηση του Κοσόβου με την Αλβανία είναι απίθανη, ωστόσο η απειλή και μόνο μιας τέτοιας εξέλιξης θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολιτική και οικονομική αντιπαράθεση μεταξύ του Κοσόβου και της Σερβίας και σε σποραδικά επεισόδια αναταραχών στα Βαλκάνια.

Στις 20 Νοεμβρίου, ο πρωθυπουργός του Κοσόβου Albin Kurti δήλωσε πως θα υποστηρίξει δημοψήφισμα για την ένωση με την Αλβανία, εάν είναι «ειρηνικό και δημοκρατικό», αν και παραδέχθηκε πως μια τέτοια ψηφοφορία δεν αποτελεί προτεραιότητα για την κυβέρνησή του. Απαντώντας, η πρωθυπουργός της Σερβίας Ana Brnabic κατηγόρησε τον Kurti ότι υπονομεύει τη σταθερότητα στην περιοχή. Ο Kurti έκανε παρόμοιες δηλώσεις τον Φεβρουάριο, μετά τη νίκη του εθνικιστικού του κόμματος Vetevendosje στις γενικές εκλογές του Κοσόβου.

Το Κόσοβο, όπου ζει ένας μεγάλος αλβανικός πληθυσμός, κήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του από τη Σερβία το 2008. Η Σερβία δεν αναγνωρίζει την ανεξαρτησία του Κοσόβου, θέση που υποστηρίζουν χώρες συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας και της Κίνας. Χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία αναγνωρίζουν το Κόσοβο.

Ιστορικά, η Σερβία θεωρούσε το Κόσοβο τη γενέτειρα του σερβικού πολιτισμού, γεγονός που το καθιστά ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα για τους Σέρβους.

Η Σερβία και το Κόσοβο έχουν συμμετάσχει σε συζητήσεις -υπό την αιγίδα της ΕΕ- για την ομαλοποίηση της σχέσης τους. Αλλά η πρόοδος που σημειώνεται είναι αργή, λόγω των επίμονων «αγκαθιών» όπως η χορήγηση μεγαλύτερης αυτονομίας στους σερβικούς πληθυσμούς στο βόρειο Κόσοβο.

Η κοινή κουλτούρα και οι στενές πολιτικές και οικονομικές σχέσεις Κοσόβου-Αλβανίας είναι αυτά που καθοδηγούν τη ρητορική τους υποστήριξη στην ενοποίηση. Αλβανοί πολιτικοί συχνά μιλούν υπέρ της ένωσης με το Κόσοβο και οι δημοσκοπήσεις υποδηλώνουν πως οι δύο πληθυσμοί είναι ανοικτοί στην ιδέα αυτή. Η ενοποίηση με την Αλβανία -μια χώρα που αναγνωρίζεται από ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα- θα μπορούσε να λύσει το ζήτημα της αναγνώρισης του Κοσόβου, που δεν μπορεί να ενταχθεί σε διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ.

Επιπλέον, η ενοποίηση θα πρόσφερε τόσο στο Κόσοβο όσο και στην Αλβανία έναν γρήγορο τρόπο για να ενοποιήσουν τις οικονομίες τους σε μια περίοδο που η προοπτική ένταξής τους στην ΕΕ είναι απόμακρη. Υπενθυμίζεται πως η Αλβανία είναι υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ αλλά η πρόοδος επί του συγκεκριμένου ζητήματος είναι αργή. Και οι πιθανότητες του Κοσόβου να ενταχθεί ποτέ στην ΕΕ είναι ακόμα μικρότερες, αφού πέντε κράτη-μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων της Ισπανίας και της Ρουμανίας, δεν αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία του.

Το 2015, ο Αλβανός πρωθυπουργός Edi Rama δήλωσε πως η ένωση με το Κόσοβο είναι «αναπόφευκτη». Το 2016, ο Rama πρότεινε οι δύο χώρες να έχουν κοινή προεδρία και κοινή πολιτική για την ασφάλεια και την εξωτερική πολιτική.

Σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2019, από το Open Society Foundation (OSF), το 75% των Αλβανών και το 64% των Κοσοβάρων είπαν πως θα ψήφιζαν υπέρ της ενοποίησης, εάν διενεργούνταν δημοψήφισμα. Ωστόσο, η υποστήριξη προς την ενοποίηση μειώθηκε στο 29,5% στην Αλβανία και στο 43,5% στο Κόσοβο, στην περίπτωση που η ενοποίηση περιελάμβανε και φορολογία για να χρηματοδοτηθεί η διαδικασία.

Όμως, παρά την πρόσφατη ρητορική της Αλβανίας και του Κοσόβου, η διεθνής αντίθεση και οι εγχώριοι περιορισμοί και στις δυο χώρες πιθανότατα θα αποτρέψουν την ενοποίηση στο προβλέψιμο μέλλον. Ένα σημαντικό μέρος της διεθνούς κοινότητας θα ήταν αντίθετη στην ενοποίηση, διότι θα άνοιγε την πόρτα για εδαφικούς επανασχεδιασμούς στα Δυτικά Βαλκάνια, που θα οδηγούσαν σε σοβαρή αποσταθεροποίηση της περιοχής.

Στο Κόσοβο, η ένωση θα απαιτούσε συνταγματική μεταρρύθμιση και η κυβέρνηση θα δυσκολευόταν να την περάσει. Επιπλέον, θα μπορούσαν να υπάρξουν διαμάχες μεταξύ της Πρίστινα και των Τιράνων ως προς τον τύπο της ενοποίησης (εάν θα εγκαθιδρυθεί ομοσπονδιακό ή ενιαίο κράτος) και ως προς τον ρόλο που θα έχει το Κόσοβο. Η ενοποίηση των δύο περιοχών θα απαιτούσε επίσης δημόσιες δαπάνες δισεκατομμυρίων ευρώ, κάτι που θα μπορούσε να αποδειχθεί απαγορευτικό για τις μικρές οικονομίες του Κοσόβου και της Αλβανίας. Ως αποτέλεσμα, το Κόσοβο και η Αλβανία είναι πιθανόν να συνεχίσουν να βαθαίνουν την πολιτική και οικονομική τους συνεργασία (όπως μέσω της άρσης των εμποδίων στο εμπόριο), χωρίς να κάνουν σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της δημιουργίας μιας ενιαίας χώρας.

Η δημιουργία μιας «Μεγάλης Αλβανίας» θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει τη Βόρεια Μακεδονία, στην οποία ζει μια μεγάλη αλβανική μειονότητα, καθώς πολλοί θα επεδίωκαν να ενωθούν με το νέο κράτος. Θα μπορούσε επίσης να αποσταθεροποιήσει χώρες όπως η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο και το ίδιο το Κόσοβο, καθώς οι εθνοτικοί Σέρβοι στις περιοχές αυτές θα μπορούσαν να πιέσουν για τη δημιουργία μιας «Μεγάλης Σερβίας» της οποίας θα ηγείται το Βελιγράδι.

Τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και οι σύμμαχοι της Σερβίας, η Κίνα και η Ρωσία, πιθανότατα θα ήταν αντίθετοι στην ενοποίηση, περιπλέκοντας την αναγνώριση από διεθνείς οργανισμούς.

Ενώ οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία του Κοσόβου και τη Νατοϊκή συμμαχία της Αλβανίας, ο Λευκός Οίκος πιθανόν θα είναι επιφυλακτικός έναντι ενός σχεδίου που θα αποσταθεροποιούσε τα Δυτικά Βαλκάνια. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση επίσης πιθανότατα θα προειδοποιούσε την Αλβανία πως η απορρόφηση διαμφισβητούμενης περιοχής θα αποδυνάμωνε τις πιθανότητές της να ενταχθεί στο μπλοκ, κάτι που θα αποθάρρυνε τα Τίρανα να προχωρήσουν στην υλοποίηση της ιδέας.

Η ιδέα, επίσης, θα ήταν νομικά δύσκολο να εφαρμοστεί στο Κόσοβο επειδή το Σύνταγμά του εξαιρεί ρητά την ενοποίηση με άλλα κράτη. Η αλλαγή του Συντάγματος του Κοσόβου θα απαιτούσε πλειοψηφία δύο τρίτων της Βουλής και επικύρωση από μειονοτικές ομάδες στη χώρα, που σημαίνει πως οι Σέρβοι του Κοσόβου θα έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν βέτο.

Στις συζητήσεις του με τη Σερβία, το Κόσοβο πιθανότατα θα συνεχίσει να υπαινίσσεται την ενοποίηση με την Αλβανία, που θα μείωνε το περιθώριο για διμερή συνεργασία και θα άνοιγε την πόρτα σε αναταραχές στα Δυτικά Βαλκάνια, με εθνοτικά κίνητρα.

Οι επαναλαμβανόμενες αναφορές του Κοσόβου στην ενοποίηση με την Αλβανία θα συμβάλουν στη γενικότερη καχυποψία της Σερβίας, καθυστερώντας οποιαδήποτε σημαντική πρόοδο στον διάλογο υπό την αιγίδα της ΕΕ. Θα συμβάλει επίσης σε σποραδικά επεισόδια οικονομικής και πολιτικής αντιπαράθεσης και σε πιθανές κοινωνικές αναταραχές, ιδιαίτερα στις περιοχές που βρίσκονται στα βόρεια σύνορα του Κοσόβου. Ενώ το Βελιγράδι και η Πρίστινα θα προσπαθήσουν να διατηρήσουν σε ανεκτά περιθώρια τις αναταραχές, ωστόσο ο κίνδυνος κλιμάκωσης (τόσο σε όρους βίας όσο και ως προς τις περιοχές που θα εμπλακούν) θα επιμείνει.

Οι πολιτικές και οικονομικές διαμάχες μεταξύ της Σερβίας και του Κοσόβου είναι συχνές. Από τα τέλη του 2018 έως τις αρχές του 2020, για παράδειγμα, το Κόσοβο επέβαλλε δασμό 100% στα σερβικά προϊόντα, για να διαμαρτυρηθεί για τις προσπάθειες της Σερβίας να μπλοκάρει την ένταξή του σε διεθνείς οργανισμούς.

Στις αρχές του 2021, το Κόσοβο απαγόρευσε προσωρινά την είσοδο στη χώρα αυτοκινήτων με σερβικές πινακίδες, για να διαμαρτυρηθεί για αντίστοιχο μέτρο που είχε λάβει η Σερβία. Αυτό οδήγησε σε διαδηλώσεις και στις δυο πλευρές των συνόρων, που είχαν ως αποτέλεσμα οι αρχές να αυξήσουν την παρουσία δυνάμεων ασφαλείας.