To κόμμα Ερντογάν σε απόγνωση ετοιμάζεται για νέα... λάθη

Για να επιβιώσει στις επόμενες εθνικές εκλογές, το κυβερνών κόμμα της Τουρκίας, την ώρα που βουλιάζει, διακινδυνεύει να στραφεί σε πιο αυταρχικά και εθνικιστικά μέτρα που θα μπορούσαν να αυξήσουν την έκθεση της χώρας σε αμερικανικές και ευρωπαϊκές κυρώσεις τα επόμενα χρόνια.

Μετά από περισσότερο από δυο δεκαετίες στην εξουσία, η δημοφιλία του Κόμματος της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης (AKP) του Τούρκου προέδρου Recep Tayyip Erdogan έχει διολισθήσει σε σημείο που η νίκη στις εθνικές εκλογές του 2023 δεν είναι διασφαλισμένη. Ως αποτέλεσμα το AKP και ο κυβερνητικός σύμμαχος, το υπερεθνικιστικό Κόμμα του Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) προετοιμάζονται να αλλάξουν το Σύνταγμα της Τουρκίας για να μειωθεί το εκλογικό όριο για είσοδο ενός κόμματος στη βουλή, από το 10% πιθανότατα στο 7% της εθνικής ψήφου.

Το AKP εξετάζει επίσης διάφορες νομικές, κλιματικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό, ενώ παράλληλα προσπαθεί να επαναρυθμίσει τις σχέσεις στο εξωτερικό με πρώην αντιπάλους, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία για να βελτιωθούν οι χαμηλές ξένες επενδύσεις της Τουρκίας και να αυξηθούν οι εμπορικές σχέσεις.

Μειώνοντας το όριο εισόδου στη βουλή, το AKP ελπίζει να διασφαλίσει πως το MHP θα μπει στο κοινοβούλιο ακόμα και με μικρότερη λαϊκή στήριξη. Το AKP μπορεί να περάσει νόμους μόνο με την ισχνή πλειοψηφία του στη Βουλή λόγω της συμμαχίας αυτής με το MHP. Το MHP όμως χάνει ψηφοφόρους, που πάνε στο αντίπαλο υπερεθνικιστικό κόμμα IYI, που είναι πιθανόν να συνεργαστεί με το CHP για να ανατρέψει την κυβέρνηση AKP-MHP αν κερδίσουν αρκετές έδρες το 2023.

Σημειώνεται πως το εκλογικό όριο της Τουρκίας, που είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο, έχει δεχθεί επικρίσεις τόσο από το εσωτερικό όσο και από το εξωτερικό, θεωρούμενο ως αντιδημοκρατικό αφού αποκλείει μικρότερα κόμματα (ιδιαίτερα τα φιλοκουρδικά) από την πολιτική. Το AKP και η αξιωματική αντιπολίτευση, το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP) έχουν προτείνει διάφορες αλλαγές στο όριο αυτό, με το CHP να προτιμά ένα όριο 3% και το AKP υψηλότερα όρια.

Αυτή η συνταγματική αλλαγή, όμως, δεν θα διορθώσει τα ευρύτερα οικονομικά, πολιτικά και διεθνή προβλήματα που αποδυναμώνουν τη δημοφιλία του AKP. Τα ποσοστά έγκρισης της συμμαχίας AKP-MHP συνεχίζουν να πέφτουν λόγω ενός συνδυασμό παραγόντων, περιλαμβανομένων των ισχνών οικονομικών επιδόσεων της Τουρκίας (με τον υψηλό πληθωρισμό και την ανεργία και τα προβλήματα χρέους), πολιτικών σκανδάλων όπως οι δημαρχιακές εκλογές της Κωνσταντινούπολης το 2019 (που πολλοί Τούρκοι πιστεύουν πως το AKP προσπάθησε να υπονομεύσει), της κακής αντίδρασης στις καταστροφικές πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού και της αυξανόμενα αμφιλεγόμενης εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας σε περιοχές όπως η Συρία, η Λιβύη και το Αζερμπαϊτζάν.

Τον Μάρτιο του 2019 το AKP έχασε τις δημαρχιακές εκλογές στην Κωνσταντινούπολη, τις οποίες κέρδισε ο υποψήφιος του CHP, Ekrem Imamoglu. Το AKP επιχείρησε να κρατήσει την έδρα ακυρώνοντας το εκλογικό αποτέλεσμα και διενεργώντας μια αμφιλεγόμενη δεύτερη εκλογική διαδικασία, όμως και πάλι ο υποψήφιός του έχασε, εξασφαλίζοντας τελικά στον Imamoglu τη θέση του Δημάρχου της μεγαλύτερης πόλης της Τουρκίας.

Έτσι, το AKP πιθανότατα θα αναγκαστεί να χρησιμοποιήσει άλλα μέσα για να κερδίσει τις εκλογές του 2023, όπως να υπονομεύσει την ανεξαρτησία του εκλογικού θεσμού, να λογοκρίνει τα μέσα ενημέρωσης, να επιδοθεί σε έναν αυξανόμενο τουρκικό νατιβισμό και να εκμεταλλευτεί τις διεθνείς κρίσεις για πολιτικό κέρδος.

Το κόμμα δεν έχει τα μέσα για να αντιστρέψει από μόνο του την τουρκική οικονομία, η οποία παρασύρεται από το χρέος, την αδυναμία του νομίσματος, την ανεργία και την μείωση των διεθνών επενδύσεων. Επιπλέον, οι εγχώριες επιτακτικές πολιτικές ανάγκες του AKP θα καταστήσουν δύσκολη την εφαρμογή πολιτικών για τη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης της χώρας μέχρι το 2023.

Το AKP πιέζει διαρκώς την κεντρική τράπεζα να μειώσει τα επιτόκια για να κατευνάσει τους θρησκευόμενους ψηφοφόρους (περιλαμβανομένου και του ίδιου του προέδρου Erdogan) που θεωρούν πως τα επιτόκια είναι αντι-Ισλαμικά, μειώνοντας την ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας καθώς και την ικανότητά της να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό και να τονώσει την ανάπτυξη.

Ένας άλλος πολιτικός παράγοντας που υπονομεύει την τουρκική οικονομία είναι οι σχέσεις του AKP με τη Ρωσία, που -αν και δημοφιλής στους εθνικιστές Τούρκους που εκτιμούν την ανεξαρτησία της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας- έχουν φέρει κυρώσεις από τις ΗΠΑ στην Άγκυρα αναφορικά με την αγορά του ρωσικού αμυντικού συστήματος S-400.

Τον Ιούνιο του 2015 το AKP εξασφάλισε το πρώτο εκλογικό του πισωγύρισμα όταν τα εθνικά αποτελέσματα έδειξαν μια βουλή χωρίς αυτοδυναμία. Αλλά το AKP κατάφερε να εξασφαλίσει εκλογική νίκη τον Νοέμβριο του 2015 καθώς έγινε πιο ανοικτά εθνικιστικό και προέβη σε επιχειρήσεις καταστολής Κούρδων ανταρτών στα νοτιοανατολικά της χώρας.

Το AKP από καιρό χρησιμοποιεί σκληρές τακτικές για να εμποδίσει τα κουρδικά κόμματα της αντιπολίτευσης όπως το HDP να αποκτήσουν υπερβολική δύναμη, τακτικές όπως το «ξήλωμα» των δημάρχων του HDP, η χρήση επιχειρήσεων ασφαλείας για να παρέμβει στις εκλογές αλλά και η κράτηση του ηγέτη του HDP Selahattin Demirtas στη φυλακή από το 2016.

Τέτοιες πιο ριψοκίνδυνες τακτικές εν όψει των εκλογών θα μπορούσαν να ενοχλήσουν ακόμα περισσότερο τους συμμάχους της Δύσης και να αυξήσουν την πιθανότητα επιβολής επιπλέον κυρώσεων στην Τουρκία για την εξωτερική της πολιτική και για τις επιδόσεις της στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τους τελευταίους μήνες, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ έχουν κάνει κράτει στις απειλές για επιβολή πιο επεκτατικών κυρώσεων, υπό τον φόβο της αποξένωσης της Τουρκίας –ενός βασικού συμμάχου του ΝΑΤΟ και μιας κρίσιμης σημασίας χώρα για τη στρατηγική της Ευρώπης για την αποτροπή ενός ακόμα προσφυγικού κύματος. Ωστόσο, επανειλημμένως αναφορές από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Κογκρέσο των ΗΠΑ τονίζουν τις ανησυχίες για την απομάκρυνση της Τουρκίας από τη δημοκρατία υπό τη διακυβέρνηση του AKP. Και αυτό το αίσθημα απλώς θα ενισχύεται όσο περισσότερο το AKP χρησιμοποιεί εξωνομικές τακτικές εν όψει των εκλογών.

Αν η Τουρκία εκμεταλλευτεί μια διεθνή κρίση που φαίνεται καταστροφική για τα συμφέροντα της Δύσης, τότε η κυβερνήσεις της Δύσης θα γίνουν πιο «ζεστές» ως προς την επιβολή περισσότερων κυρώσεων κατά της Τουρκίας. Ακόμα και αν οι Βρυξέλλες και η Ουάσινγκτον δεν καταφέρουν να επιβάλλουν απτές κυρώσεις, η απειλή και μόνο για περισσότερες οικονομικές κυρώσεις πιθανότατα θα κρατήσει τους επενδυτές μακριά από την Τουρκία, υπονομεύοντας περαιτέρω το ήδη αδύναμο νόμισμα και την οικονομία της χώρας.

Τον Απρίλιο οι ΗΠΑ έσπασαν τη διπλωματική παράδοση δεκαετιών και αναγνώρισαν τη Γενοκτονία των Αρμενίων, παρά τις διαμαρτυρίες της Τουρκίας – κάτι που δείχνει ένα αυξανόμενα αρνητικό κλίμα έναντι του AKP εντός του αμερικανικού πολιτικού συστήματος.

Τον Μάρτιο του 2021, η ΕΕ «πάγωσε» τα σχέδια για την επιβολή κυρώσεων σε υψηλόβαθμους Τούρκους της κρατικής Turkish Petroleum Association, εν μέρει επειδή η Άγκυρα φάνηκε να κατεβάζει τους επιθετικούς τόνους της στην εξωτερική πολιτική, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις εξορύξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Τα σχέδια αυτά και άλλες επιπλέον κυρώσεις, όμως, θα μπορούσαν να επανέλθουν μελλοντικά.