Οι προβλέψεις του Stratfor για την τρέχουσα δεκαετία

Τα πιθανά και αληθοφανή ενδεχόμενα για την επόμενη δεκαετία αναπτύσσει το Strafor στη νέα πρόβλεψή του για τη δεκαετία 2020-2030. Όπως επισημαίνει, η πρόβλεψη ξεκινά με μια σύντομη περίληψη των βασικών γραμμών του παγκόσμιου συστήματος -των πολιτικών και οικονομικών συνιστωσών, καθώς και της συνιστώσας της ασφάλειας- και στη συνέχεια εξετάζονται οκτώ κρίσιμη παράγοντες που θα διαμορφώσουν τη δεκαετία (σ.σ. θα παρουσιαστούν σε επόμενο άρθρο).

Οπως επισημαίνει το αμερικανικό think tank, αναγνωρίζει πως ο κατάλογος αυτός είναι πολύ μικρός για να συμπεριλάβει όλες εκείνες τις δυνάμεις που διαμορφώνουν τον περίπλοκο κόσμο μας, ωστόσο είναι αντιπροσωπευτικός των κρίσιμων τάσεων. 

Προς έναν πολυπολικό κόσμο

Στην αυγή της νέας δεκαετίας, το παγκόσμιο σύστημα κινείται προς μια πιο «φυσιολογική» κατάσταση, χωρίς να επιστρέφει στα διπολικά μπλοκ του Ψυχρού Πολέμου ή στο σύντομο ηγεμονικό ιντερλούδιο που ήρθε μετά. Αυτό που βλέπουμε είναι μάλλον μια επιστροφή σε έναν κόσμο με αρκετούς ανταγωνιστικούς πόλους εξουσίας, μικρούς και μεγάλους, με λιγότερο καθορισμένες και περισσότερο ρευστές συμμαχίες και συνεργασίες.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας αυτής, οι ΗΠΑ και η Κίνα –ενισχυμένες από την οικονομική, πολιτική, στρατιωτική και κοινωνική τους δύναμη- θα είναι οι σημαντικότεροι πόλοι, με τη Ρωσία και την Ευρώπη να παίζουν σημαντικό, αλλά λιγότερο ισχυρό ρόλο. Επίσης, θα αναδυθούν πολλές μικρότερες συμμαχίες και ευθυγραμμίσεις, με περιφερειακό ή τοπικό επίκεντρο, που θα επιδιώξουν να χρησιμοποιήσουν τα κοινά τους συμφέροντα και τους κοινούς πόρους για να ελιχθούν καλύτερα μεταξύ των μεγαλύτερων δυνάμεων.

Οι ΗΠΑ, σε ολιστικούς όρους, θα παραμείνουν η μοναδική μεγαλύτερη δύναμη καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας, ωστόσο το συγκριτικό μερίδιο εξουσίας τους φθίνει. Η Κίνα θα συνεχίσει να επεκτείνει τον παγκόσμιο ρόλο της, όμως τα εσωτερικά της ζητήματα θα περιορίσουν την γενικότερη προσοχή και εξουσία της.

Η Ρωσία έρχεται αντιμέτωπη με όλο και πιο σοβαρά δημογραφικά και οικονομικά προβλήματα, και μέχρι το τέλος της δεκαετίας η ρωσοκινεζική σχέση πιθανότατα θα πιεστεί σημαντικά, καθώς η ισορροπία δυνάμεων θα γείρει προς την πλευρά του Πεκίνου. Εν τω μεταξύ, η Ευρώπη θα προσπαθήσει σκληρά να σφυρηλατήσει μια νέα ταυτότητα, καθώς είναι όλο και πιο εμφανές πως το όνειρο μιας πανεθνικής Ευρώπης δεν συνάδει με την πραγματικότητα των διαφορετικών κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών μοντέλων που υπάρχουν σε όλη την ήπειρο.

Τα βάσανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που βρίσκονται σε κοινή θέα από τότε που ξέσπασε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, αποτελούν προάγγελο του μέλλοντος για μεγάλο μέρος του κόσμου. Οι προκλήσεις που δημιουργεί η εξάπλωση των τεχνολογιών, η αναβίωση του οικονομικού εθνικισμού και οι πιέσεις που προκαλούν οι οικονομικές προσδοκίες, πιθανότατα θα οδηγήσουν σε αύξηση των τοπικών και περιφερειακών συγκρούσεων.

Ελλείψει μια παγκόσμιας ηγεμονίας ή ενός διπολικού συστήματος που θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να επιβάλουν τη σταθερότητα, οι μεταβαλλόμενες συμμαχίες ανά τον κόσμο, η αλλαγή των εμπορικών διακανονισμών και ροών και η αυξανόμενη κοινωνική και πολιτική αστάθεια, θα δημιουργήσουν κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας έναν πιο ρευστό και εριστικό κόσμο.

Εν μέσω αυτής της αστάθειας, θα αναδυθούν θύλακες οικονομικής ευκαιρίας και ανάπτυξης. Η Νοτιοανατολική Ασία, η Ανατολική Αφρική και η Νότιος Αμερική είναι ορισμένες από τις περιοχές όπου η αύξηση του πληθυσμού, η αυξανόμενη αστικοποίηση, η ανάπτυξη υποδομών και οι αυξανόμενες κοινωνικές προσδοκίες, θα δώσουν τις προαναφερόμενες ευκαιρίες. Αν μπορέσουν να αξιοποιήσουν τις τεχνολογικές τάσεις και δεν παρακαμφθούν, οι περιοχές αυτές είναι σε θέση να αποτελέσουν «μηχανές» για παγκόσμιας ανάπτυξης.

Αντίθετα, στον Βορρά, ο πληθυσμός γηράσκει και υπάρχει στασιμότητα ή ακόμα και μείωσή του, με αποτέλεσμα να επιβραδύνεται ο ρυθμός της κατανάλωσης και τα διαθέσιμα κεφάλαια. Η δημογραφική διχοτόμηση θα αναζωπυρώσει το εθνικιστικό αίσθημα, παρά το ότι η μετανάστευση μπορεί να είναι αυτό ακριβώς που χρειάζεται για να αμβλυνθούν τα κοινωνικά βάρη τόσο στον Βορρά, όσο και στον Νότο.

Είναι μια δεκαετία κατά την οποία η αντίσταση στα ιδανικά της ακραίας παγκοσμιοποίησης θα είναι ακόμα πιο έκδηλη και η διεκδίκηση εθνικών και τοπικών ιδιοτελών συμφερόντων θα έρθει σε σύγκρουση με τις τάσεις του ρεζιοναλισμού και του παγκοσμισμού. Εν μέσω των δημογραφικών και οικονομικών προκλήσεων, η τάση θα είναι ο κόσμος να σκέφτεται και να δρα τοπικά, πάρα την παραδοχή πως τα προβλήματα είναι παγκόσμια.

Πολιτικό πλαίσιο: τα όρια των συμμαχιών

Χωρίς την ύπαρξη ενός μοναδικού παγκόσμιου ηγεμόνα ή ξεκάθαρα προσδιορισμένων ανταγωνιστικών μπλοκ, τα έθνη θα έχουν μεγαλύτερη ελευθερία να επιδιώξουν σχέσεις που θα ωφελήσουν τα μοναδικά τους συμφέροντα, κάτι που θα οδηγήσει σε μια πιο χαλαρή ευθυγράμμιση χωρών, αντί για ολοκληρωμένες συμμαχίες. Τα έθνη θα προτιμήσουν την ευελιξία αντί της σύναψης μοναδικών σχέσεων σε πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό επίπεδο και σε επίπεδο ασφάλειας. Θα είναι πιο σύνηθες να υπάρχουν οικονομικές σχέσεις με έναν εταίρο και σχέσεις ασφαλείας με άλλον, με αλληλοεπικάλυψη των ανταγωνιστικών μεγαλύτερων δυνάμεων. Παρά τις εκκλήσεις για περιφερειακές και παγκόσμιες λύσεις, το έθνος ή ακόμα και ο υποεθνικισμός θα είναι η κυρίαρχη έκφραση κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας.

Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη θα συνεχίσουν να αποκλίνουν, καθώς η δεύτερη θα προσπαθεί να διατηρήσει τη δική της εσωτερική συνοχή και η πρώτη θα κινείται προς μια κατεύθυνση λιγότερο παρεμβατική. Αυτό δεν θα εξελιχθεί μόνο σε επίπεδο ΝΑΤΟ και στρατιωτικής δραστηριότητας, αλλά επίσης στα εμπορικά και φορολογικά μοντέλα, στις παγκόσμιες πρωτοβουλίες για το κλίμα, στις πολιτικές για τον κυβερνοχώρο, καθώς και σε άλλες πτυχές της παγκόσμιας διακυβέρνησης.

Εν τω μεταξύ, στο πρώτο ήμισυ της δεκαετίας, η ρωσοκινεζική συνεργασία θα συνεχίσει να επεκτείνεται στη στρατιωτική, οικονομική και τεχνολογική σφαίρα. Όμως η Κίνα και η Ρωσία θα συνεχίσουν να είναι επιφυλακτικές μεταξύ τους ως προς τη δύναμη και τα κίνητρα τους.

Η Ρωσία, μέχρι το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας, θα αρχίσει να αντιστέκεται στις πρωτοβουλίες της Κίνας, καθώς η Μόσχα προετοιμάζεται για ένα σημαντικό δημογραφικό πρόβλημα την δεκαετία του 2030 και βλέπει την κινεζική υποδομή και διασυνδεσιμότητα να εκτείνεται σε όλη την παλαιά Σοβιετική Κεντρική Ασία και την Ανατολική Ευρώπη, μέσω της λεκάνης του Ινδικού Ωκεανού και βόρεια στην Αρκτική, δημιουργώντας έναν τριπλό κλοιό στην πρώην σφαίρα επιρροής της.

Οικονομικό πλαίσιο: τα όρια της παγκοσμιοποίησης

Οι δημογραφικές, οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις δημιουργούν τις πιέσεις και τα περιθώρια για αναδιαμόρφωση των παγκόσμιων εμπορικών μοτίβων που αποτελούσαν τον κανόνα από τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Αν και η παγκοσμιοποίηση δεν θα φύγει και οι περίπλοκες αλυσίδες προμήθειας θα παραμείνουν, ωστόσο θα υπάρξουν κινήσεις επιστροφής προς περισσότερο περιφερειακές και τοπικές αλυσίδες προμήθειας και ένα αυστηρότερο διαπεριφερειακό εμπόριο.

Οι ολοκληρωμένες πολυμερείς εμπορικές συμφωνίες έχουν φτάσει στα όριά τους λόγο της περιπλοκότητας και ακαμψίας τους και θα αντικατασταθούν από διμερείς και ολιγομερείς εμπορικές συμφωνίες. Σε συνδυασμό με τις εξάρσεις οικονομικού εθνικισμού, αυτό θα αποδειχθεί πως είναι ένα πιο περίπλοκο περιβάλλον για τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, που θα πρέπει αναγκαστικά είτε να πλοηγηθούν σε πολλαπλά συστήματα, ή να επιλέξουν να λειτουργήσουν μόνο σε ένα. 

Το Stratfor προβλέπει μια βραδύτερη συνολικά οικονομική ανάπτυξη την επόμενη δεκαετία, καθώς θα εξελίσσονται οι δομές του εμπορίου και η δημογραφική δυναμική, αν και θα υπάρξουν τοπικοί θύλακες υψηλής ανάπτυξης σε λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές. Η ευρύτερη οικονομική στασιμότητα θα έχει κοινωνικές επιπτώσεις, καθώς οι προσδοκίες για μια διαρκή άνοδο της ευημερίας παραμένουν ανεκπλήρωτες και οι νέοι θεωρούν πως η απασχόληση είναι δυσεύρετη και η ανέλιξη κάτι το άπιαστο, είτε λόγω της διόγκωσης του πληθυσμού στα νότια ή του γηράσκοντος πληθυσμού στα βόρεια που δεν ανοίγει θέσεις για νέους εργαζόμενους.

Το αμερικανικό δολάριο είναι απίθανο να  χάσει την πρωτοκαθεδρία του στο διεθνές σύστημα κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας, αν και η κεντρική του σημασία θα συνεχίσει να διαβρώνεται. H Κίνα δεν είναι προετοιμασμένη να αναλάβει το κόστος και τον κίνδυνο της προώθησης του γουάν ως του παγκόσμιου αποθετικού νομίσματος, ενώ οι ενδοευρωπαϊκές προκλήσεις θα συνεχίσουν να επιβαρύνουν το ευρώ. Εκεί που η Κίνα και η Ρωσία μπορεί να σημειώσουν πρόοδο, θα είναι στους συναλλαγματικούς μηχανισμούς, καθώς δημιουργούν εφεδρείες και παρακάμψεις για να αμβλύνουν τη δύναμη των αμερικανικών κυρώσεων.

Πλαίσιο ασφάλειας: τα όρια της δύναμης των ΗΠΑ

Οι προσπάθειες των ΗΠΑ να στραφούν από την αντιτρομοκρατία προς τον ανταγωνισμό μεταξύ ομοτίμων και σχεδόν ομοτίμων, θα σημειώσουν μερική μόνον επιτυχία την επόμενη δεκαετία, καθώς η τρομοκρατία, με πηγή έμπνευσης είτε τα παγκόσμια ιδανικά, είτε τα τοπικά ζητήματα (ή έναν συνδυασμό των δυο), δεν θα εξαφανιστεί. Όμως, ακόμα και οι ΗΠΑ έχουν πεπερασμένους πόρους και θα πρέπει να μπουν προτεραιότητες.

Το Stratfor αναμένει οι ΗΠΑ, είτε ενεργητικά, είτε εξ ορισμού, να ενθαρρύνουν τους τοπικούς και περιφερειακούς παράγοντες να αναλάβουν ευθύνες στον τομέα της ασφάλειας, με την Ουάσινγκτον να παρεμβαίνει περιστασιακά μόνο εκεί που θεωρείται στρατηγικά σημαντικό.

Μια αλλαγή στη θέση των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία, και οι αλυσιδωτές αντιδράσεις που θα προκαλέσει κάτι τέτοιο στην Κεντρική Ασία, θα αναγκάσουν τελικά τη Ρωσία και την Κίνα να ακολουθήσουν μια πιο ενεργητική προσέγγιση, αναγκάζοντας το Πεκίνο ξεπεράσει τις επιφυλάξεις του ως προς τη χρήση των στρατιωτικών του δυνάμεων στο εξωτερικό.

Οι τεχνολογικές εξελίξεις θα κατανείμουν τις ικανότητες, μειώνοντας τη στρατιωτική κυριαρχία των «μεγάλων δυνάμεων». Τα αυτοματοποιημένα συστήματα, οι επιχειρήσεις πληροφόρησης, οι κινήσεις στον κυβερνοχώρο με κινητικές συνέπειες και οι εξελίξεις στον τομέα των επικοινωνιών, θα διευκολύνουν τις ενέργειες ακόμα και μικρότερων κρατών και μη κρατικών παραγόντων.

Οι μεγάλες και οι μικρότερες δυνάμεις θα επιταχύνουν τον ανταγωνισμό για τη διαστημική κυριαρχία και τα πολυαναμενόμενα προηγμένα συστήματα, περιλαμβανομένων των hypersonic και ενεργειακών όπλων, θα φτάσουν σε επιχειρησιακά στάδια.

Ακολουθώντας το παράδειγμα της Βόρειας Κορέας, το Stratfor αναμένει επίσης περαιτέρω διάβρωση του περιορισμού των πυρηνικών αυτή την δεκαετία.