Τι θα σημάνει για την πολιτική της ΕΕ η νέα Κομισιόν

Μια νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπό την ηγεσία της προέδρου Ursula von der Leyen, προγραμματίζεται να αναλάβει καθήκοντα τον Δεκέμβριο, μετά την έγκριση που αναμένεται να λάβει η ομάδα της από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αργότερα αυτόν τον μήνα.

Προετοιμαζόμενη για τη νέα της θέση, η Von der Leyen έχει περιγράψει ένα θαρραλέο «γεωπολιτικό» όραμα που εστιάζει στην προάσπιση των συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης εν μέσω του αυξανόμενου ανταγωνισμού μεταξύ παγκόσμιων δυνάμεων όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα. Περιλαμβάνει αυστηρότερη εφαρμογή κανόνων ανταγωνισμού και αυξημένες πιέσεις σε άλλες χώρες, ώστε να ανοίξουν τις αγορές τους στις ευρωπαϊκές επενδύσεις, καθώς και νέα περιβαλλοντικά πρότυπα και προσπάθειες να διορθωθεί το κατεστραμμένο μεταναστευτικό σύστημα του μπλοκ.

Όμως, το αν οι επίτροποι της προέδρου θα μπορέσουν τελικά να υλοποιήσουν τα μεγάλα της σχέδια όταν αναλάβουν τα καθήκοντά τους τον επόμενο μήνα, είναι άλλη υπόθεση, καθώς θα αναγκαστούν να εργαστούν εντός των περιορισμών του όλο και πιο διχαστικού κλίματος και των ζοφερών οικονομικών προβλέψεων της Ευρώπης.

Ανταγωνισμός και φορολογικές πολιτικές

Σε αυτόν τον τομέα θα υπάρχει συνέχεια σε μεγάλο βαθμό, καθώς η Margrethe Vestager θα διατηρήσει τη θέση της ως επιτρόπου Ανταγωνισμού με διευρυμένο ρόλο, που θα περιλαμβάνει επίσης την ψηφιακή οικονομία. Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας της, η Vestager ενέκρινε πρόστιμα κατά τεχνολογικών κολοσσών όπως η Apple, η Google και η Facebook, καθώς και κατά ορισμένων ευρωπαϊκών αυτοκινητοβιομηχανιών, για αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές. Τάχθηκε επίσης εναντίον της κρατικής βοήθειας για εταιρείες και συγχωνεύσεις μεταξύ μεγάλων εταιρειών. Νωρίτερα φέτος, για παράδειγμα, τάχθηκε κατά της συγχώνευσης της γερμανικής Siemens και της γαλλικής Alstom. Όμως, σε πρόσφατη ακρόαση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Vestager είπε επίσης πως αντιτίθεται στη διάσπαση μεγάλων εταιρειών σε μικρότερες μονάδες για να αποτραπεί η δημιουργία μονοπωλίων, περιγράφοντάς το ως την «ύστατη λύση». Αντιθέτως, είπε πως θα εστιάσει σε εργαλεία όπως τα πρόστιμα και οι ρυθμίσεις για την επίλυση των ανταγωνιστικών ζητημάτων εντός της ενιαίας αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Υπάρχουν όμως ενδείξεις πως η Vestager θα ενισχύσει την επιθετικότερη προσέγγισή της, χρησιμοποιώντας όλα τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή της (και προτείνοντας νέα) για να επιβάλει την αντιμονοπωλιακή νομοθεσία.

Στα μέσα Οκτωβρίου, η Κομισιόν διέταξε την αμερικανική εταιρεία κατασκευής τσιπ Broadcom να σταματήσει να επιβάλλει συμβολαιακές προβλέψεις που αποτρέπουν τους πελάτες της από το να αγοράζουν τσιπ από άλλους προμηθευτές. Σε μια ασυνήθιστη προληπτική κίνηση, η Επιτροπή εξέδωσε τη διαταγή προτού ολοκληρωθεί η αντιμονοπωλιακή έρευνα κατά της Broadcom. Η λήψη περισσότερων προληπτικών μέτρων θα μπορούσε να εκθέσει τους τεχνολογικούς κολοσσούς που δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη σε περισσότερα τιμωρητικά μέτρα, ακόμα και πριν την ολοκλήρωση ερευνών από τις αρμόδιες αρχές. Αφού τέτοιες εταιρείες προέρχονται κυρίως από τις ΗΠΑ, η συμπεριφορά αυτή κινδυνεύει να ερεθίσει ακόμα περισσότερο τις σχέσεις των Βρυξελλών με την Ουάσινγκτον.

Πράγματι, η Κομισιόν ήδη διενεργεί αντιμονοπωλιακή έρευνα για τη χρήση δεδομένων πελατών της Amazon και παράλληλα εξετάζει μια νέα έρευνα για το προτεινόμενο ψηφιακό νόμισμα της Facebook, το Libra.

Εν τω μεταξύ, η Γερμανία και η Γαλλία θα υπερασπιστούν το δικό τους όραμα για το μέλλον της πολιτικής ανταγωνισμού της ΕΕ.

Μετά το μπλοκάρισμα της συγχώνευσης Siemens-Alstom, Παρίσι και Βερολίνο παρουσίασαν σχέδιο για να βοηθήσουν τις ευρωπαϊκές εταιρείες να ανταγωνιστούν καλύτερα έναντι των ανταγωνιστών τους από τις ΗΠΑ και την Κίνα. Το σχέδιο προτείνει τη διευκόλυνση της συγχώνευσης μεγάλων ευρωπαϊκών εταιρειών και τη δημιουργία «κλαδικών πρωταθλητών» που θα μπορούν να ανταγωνιστούν με τους αμερικανικούς και κινεζικούς εταίρους τους. Το γαλλογερμανικό όραμα προτείνει επίσης την αύξηση της κρατικής ενίσχυσης και των επιδοτήσεων για εταιρείες σε στρατηγικούς τομείς και προτείνει οι εθνικές κυβερνήσεις του μπλοκ να έχουν τη δύναμη να ανατρέπουν αποφάσεις της Κομισιόν σε ζητήματα ανταγωνισμού. Όμως, ενώ το Παρίσι και το Βερολίνο θα επιμείνουν στις προτάσεις τους, οι μικρότερες ευρωπαϊκές χώρες θα αντιταχθούν στο σχέδιο και θα ακολουθήσουν την προσέγγιση της Κομισιόν, υπό τον φόβο πως οι νέες πολιτικές θα ωφελήσουν κυρίως μόνο τις μεγάλες γαλλικές και γερμανικές εταιρείες και θα βλάψουν τις μικρότερες επιχειρήσεις από την υπόλοιπη Ευρώπη.

Η νέα Κομισιόν θα προσπαθήσει να αναγκάσει τις εταιρείες στον ψηφιακό τομέα να πληρώσουν υψηλότερους φόρους. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), ένα κλαμπ ανεπτυγμένων χωρών, αυτή τη στιγμή προσπαθεί να καταλήξει σε συμφωνία ως προς το πώς θα φορολογηθούν οι μεγάλες ψηφιακές πολυεθνικές, όμως η πρόοδος στο ζήτημα αυτό είναι αργή.

Η Von der Leyen έχει πει πως αν ο ΟΟΣΑ δεν καταφέρει να συμφωνήσει σε έναν κοινό ψηφιακό φόρο μέχρι το τέλος του 2020, τότε θα πιέσει ώστε να ψηφιστεί μια ευρωπαϊκή εκδοχή. Αλλά οι πιθανότητές της να το πετύχει είναι χαμηλές, διότι τα φορολογικά ζητήματα αποφασίζονται ομόφωνα στην ΕΕ, κάτι που σημαίνει ότι οι χώρες που αυτή τη στιγμή προσφέρουν χαμηλή φορολόγηση σε ψηφιακές εταιρείες (όπως η Ιρλανδία ή το Λουξεμβούργο) έχουν δικαίωμα άσκησης βέτο. Οι ίδιες αυτές χώρες θα είναι πρόθυμες (και θα έχουν τη δυνατότητα) να εμποδίσουν τις άλλες προτάσεις της Von der Leyen για εξάλειψη των διαφορών στους φορολογικούς κανόνες μεταξύ των χωρών της ΕΕ και για εισαγωγή μιας κοινής ενοποιημένης βάσης φορολογίας των εταιρειών στην ΕΕ.

Εμπορικές και επενδυτικές πολιτικές

O Phil Hogan, πρώην επίτροπος Γεωργίας, θα υπηρετήσει ως ο νέος επίτροπος Εμπορίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι, ενώ η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα επιδιώξει να οριστικοποιήσει τις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου που διαπραγματεύεται αυτή τη στιγμή με χώρες όπως η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία, πιθανότατα θα παραμείνει απρόθυμη να ανοίξει την εσωτερική της αγορά σε ξένους ανταγωνιστές -ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα αγροτικά προϊόντα.

Αυτό θα έχει σημαντικές επιπτώσεις για τις συνεχιζόμενες εμπορικές διαπραγματεύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις ΗΠΑ. Η Κομισιόν θα επιδιώξει να διατηρήσει ζωντανό τον διάλογο με την Ουάσινγκτον, αν και η πρόοδος προς την οριστικοποίηση μιας συμφωνίας πιθανότατα θα παραμείνει αργή λόγω των διαφωνιών, ιδιαίτερα ως προς το αν θα πρέπει να περιλαμβάνει και τα αγροτικά προϊόντα.

Η νέα Κομισιόν θα έχει επίσης να αντιμετωπίσει τις συνεχείς απειλές των ΗΠΑ για εισαγωγή υψηλότερων δασμών σε ευρωπαϊκά προϊόντα όπως τα οχήματα. Σε αυτό, οι Βρυξέλλες πιθανότατα θα παραμείνουν ένας αντιδραστικός παίκτης, επιβάλλοντας αντίμετρα μόνο ως αντίδραση σε κινήσεις του Λευκού Οίκου, ώστε να αποτραπεί η κλιμάκωση των εντάσεων.

Εν τω μεταξύ, η προτεινόμενη από την ΕΕ εμπορική συμφωνία με το νοτιοαμερικανικό εμπορικό μπλοκ Mercosur μπορεί να μην τεθεί ποτέ σε ισχύ. Από την πλευρά της ΕΕ, χώρες όπως η Ιρλανδία και η Γαλλία έχουν συνεχίσει να αντιδρούν στη συμφωνία, υπό τον φόβο πως θα ανοίξει ο ευάλωτος αγροτικός τομέας τους στον ανταγωνισμό από τη Νότια Αμερική. Όμως η συμφωνία σύντομα θα έρθει αντιμέτωπη με περισσότερες αντιδράσεις και από την πλευρά της Mercosur, όταν αναλάβει τα καθήκοντά της η νέα κυβέρνηση της Αργεντινής, που τάσσεται υπέρ του προστατευτισμού.

Επιπλέον, η νέα Κομισιόν θα ακολουθήσει μια πιο επιθετική στάση έναντι των ξένων χωρών που εφαρμόζουν πολιτικές διάκρισης κατά της Ευρώπης. Η ομάδα της Von der Leyen έχει δείξει ενδιαφέρον για την αναβίωση ενός παλαιού σχεδίου που θα περιόριζε την πρόσβαση των ξένων εταιρειών στην αγορά της ΕΕ, αν έχουν έδρα σε χώρες που θεωρείται πως τηρούν πολιτικές διάκρισης κατά ευρωπαϊκών εταιρειών, όπως η Κίνα. Η Von der Leyen έχει επίσης δεσμευτεί να κάνει πιο εκτεταμένη χρήση των προσφάτως εγκριθέντων κανόνων για την αύξηση της ευρωπαϊκής επίβλεψης σε ξένες εταιρείες που αποκτούν δραστηριότητες σε στρατηγικούς τομείς στην Ευρώπης, όπως στις υποδομές (ενέργεια, μεταφορές, επικοινωνίες) και στην τεχνολογία (ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη).

Οι μεγάλες χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία πιθανότατα θα στηρίξουν αυτή την ενισχυμένη εποπτεία, καθώς επιδιώκουν να προστατεύσουν τις δικές τους εγχώριες εταιρείες από τον ξένο ανταγωνισμό. Αλλά οι μικρότερες χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης, που έχουν περιορισμένη ρευστότητα, θα αντισταθούν σε σχέδια που θα εμπόδιζαν τη ροή των απαραίτητων άμεσων ξένων επενδύσεων.

Περιβαλλοντικές πολιτικές

Η Κομισιόν θα πιέσει τις ευρωπαϊκές εταιρείες να εφαρμόσουν όλο και πιο φιλόδοξα περιβαλλοντικά πρότυπα στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας για την Ευρώπη. Οι προτάσεις που έχουν τεθεί στο σχέδιο -το οποίο η Von der Leyen έχει υποσχεθεί να εισάγει κατά τις πρώτες 100 ημέρες της θητείας της- περιλαμβάνουν τη νομική κατοχύρωση του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας για το 2050, την επέκταση του Συστήματος Εμπορίας Ρύπων (που περιορίζει τους ρύπους που μπορούν να εκλύουν οι βιομηχανίες) εκτός από τον βιομηχανικό τομέα του μπλοκ, στον ναυτιλιακό και κατασκευαστικό τομέα, καθώς και τη δημιουργία ενός Φόρου Άνθρακα επί Εισαγωγών (Carbon Border Tax) για τα προϊόντα με βάση το αποτύπωμα άνθρακά τους.

Έτσι, οι ξένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο μπλοκ θα πρέπει να προετοιμαστούν για μεγαλύτερες ρυθμιστικές πιέσεις για μείωση των εκπομπών άνθρακά τους. Όμως, οι περισσότερες από αυτές τις προτάσεις θα απαιτήσουν τη στήριξη των εθνικών κυβερνήσεων της ΕΕ, κάτι που θα περιπλέξει την εφαρμογή τους.

Η εφαρμογή του Φόρου Άνθρακα επί Εισαγωγών θα αποδειχθεί ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς για τα φορολογικά ζητήματα απαιτείται η ομόφωνη έγκριση από τις κυβερνήσεις της ΕΕ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο -αρκετές από τις οποίες τάσσονται κατά της εισαγωγής φόρων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αύξηση των τιμών για τους καταναλωτές τους. Τα βιομηχανικά λόμπι, τόσο στην Ευρώπη όσο και στο εξωτερικό, έχουν επίσης ταχθεί κατά του σχεδίου.

Οι πολιτικές για την ευρωπαϊκή διεύρυνση και τη μετανάστευση

Η Κομισιόν θα δυσκολευτεί να διορθώσει το ενταξιακό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο εξυπηρετεί ως ένα από τα βασικά εργαλεία «ήπιας ισχύος» της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει χρησιμοποιήσει παραδοσιακά την υπόσχεση της ένταξης στο μπλοκ προκειμένου να επηρεάσει τις πολιτικές αποφάσεις στην περιφέρειά της. Όμως στις αρχές Οκτωβρίου, οι Βρυξέλλες αποφάσισαν να μην ξεκινήσουν τέτοιες ενταξιακές διαπραγματεύσεις με τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία, υπό την πίεση μιας μικρής ομάδας χωρών της οποίας ηγείται η Γαλλία. Το Παρίσι έφτασε μέχρι του σημείου να απαιτήσει να αναθεωρηθεί ολόκληρος ο ενταξιακός μηχανισμός, προκειμένου να γίνει περισσότερο πολιτικός και λιγότερο τεχνικός. Η κατάσταση αυτή έχει διαβρώσει την αξιοπιστία των Βρυξελλών σε ό,τι αφορά τις υποσχέσεις που δίνει στις υποψήφιες χώρες-μέλη για ένταξη στην ΕΕ εάν κάνουν ό,τι τους πει το μπλοκ.

Η αποδυνάμωση της υπόσχεσης για ένταξη της ΕΕ θα μπορούσε να αφήσει άνοιγμα σε άλλες περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις που αυτή τη στιγμή ανταγωνίζονται για να επηρεάσουν την περιφέρεια του μπλοκ, όπως η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία. Θα μπορούσε επίσης να κάνει τις κυβερνήσεις στις υποψήφιες χώρες να επιβραδύνουν τον ρυθμό οικονομικών και θεσμικών μεταρρυθμίσεων ή ακόμα και να οδηγήσει σε επιστροφή αυταρχικών πολιτικών τις οποίες είχαν μετριάσει τα τελευταία χρόνια λόγω των πιέσεων της ΕΕ.

Για να διασφαλιστούν έναντι των κινδύνων αυτών, οι Βρυξέλλες θα βρουν σύμμαχο στην Κροατία, που θα αναλάβει την εκ περιτροπής προεδρία του μπλοκ το πρώτο εξάμηνο του 2020. Η Κομισιόν και η κυβέρνηση της Κροατίας θα διοργανώσουν σύνοδο μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στο Ζάγκρεμπ τον Μάιο, κατά τη διάρκεια της οποίας το μπλοκ θα διαβεβαιώσει τις υποψήφιες χώρες στην περιοχή πως η υπόσχεση της ένταξης στην ΕΕ παραμένει «ζωντανή».

Δύσκολη θα αποδειχθεί για την ομάδα της Von der Leyen και η κατάρτιση μιας ολοκληρωμένης μεταναστευτικής στρατηγικής. Η πρόεδρος έχει υποσχεθεί να παρουσιάσει ένα Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο. Ορισμένες από τις προτάσεις του σχεδίου -κυρίως η ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων του μπλοκ (ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής - Frontex) και η αύξηση της οικονομικής βοήθειας και η βοήθειας σε επίπεδο logistics για τις χώρες προέλευσης και διέλευσης των μεταναστών- έχουν μεγάλες πιθανότητες να εφαρμοστούν. Όμως η πρόταση για μεταρρύθμιση του επονομαζόμενου Κανονισμού του Δουβλίνου, που προβλέπει πως οι μετανάστες πρέπει να αιτηθούν άσυλο στην πρώτη χώρα εισόδου τους στο μπλοκ, θα αποδειχθεί πολύ δυσκολότερο να περάσει.

Οι μεσογειακές χώρες όπως η Ιταλία και η Ελλάδα υποστηρίζουν πως ο ισχύων κανονισμός για το άσυλο τις επιβαρύνει άδικα. Αλλά το εθνικιστικό αίσθημα που «κοχλάζει» κυρίως στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη σημαίνει πως οι κυβερνήσεις σε άλλες περιοχές θα συνεχίσουν να αντιστέκονται στους όποιους μηχανισμούς κατανομής των μεταναστών σε όλη την Ευρώπη.

Δημοσιονομικές πολιτικές

Η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα προσπαθήσει να προωθήσει την φιλόδοξη ατζέντα πολιτικής της σε μια περίοδο που η οικονομική ανάπτυξη στην ευρωζώνη «κατεβάζει ταχύτητα». Σε μια προσπάθεια να ανεβάσει και πάλι ταχύτητα η οικονομική επέκταση του μπλοκ, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει ζητήσει από τα κράτη μέλη της ΕΕ, ιδιαίτερα αυτά του βορά, να αυξήσουν τις δημόσιες δαπάνες.

Εν τω μεταξύ, ορισμένες κυβερνήσεις της ΕΕ (ιδιαίτερα στον νότο) πιέζουν για να αυξηθούν τα όρια που θέτει η ΕΕ για τα χρέη και τα ελλείμματα, τα οποία θεωρούν ασφυκτικά. Αρκετές από αυτές τις χώρες έχουν επίσης προτείνει να αλλάξει η βασική εστίαση στην πολιτική της ΕΚΤ, από τον πληθωρισμό στην ανάπτυξη ή την απασχόληση. Το να υπάρξει συναίνεση, ωστόσο, σε αυτές τις σαρωτικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις θα είναι δύσκολο σε μια περίοδο βαθύτατου πολιτικού κατακερματισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αντιθέτως, η Κομισιόν πιθανότατα θα γίνει πιο ανεκτική έναντι χωρών που τηρούν σχετικά υψηλά επίπεδα ελλείμματος, τουλάχιστον όσο η οικονομική ανάπτυξη παραμένει χαμηλή.

Συμπέρασμα: Ένα άπιαστο όνειρο ή μια εύλογη πολιτική;

Λόγω του βαθύτατου πολιτικού κατακερματισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η φιλόδοξη ατζέντα πολιτικής της Von der Leyen θα αντιμετωπίσει εμπόδια και αποτυχίες στους τομείς εκείνους όπου απαιτείται η συνεργασία με μεμονωμένα κράτη-μέλη και με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτό, σε συνδυασμό με την επιβραδυνόμενη οικονομική ανάπτυξη του μπλοκ, θα περιπλέξει την ικανότητα των Βρυξελλών να εφαρμόσουν οποιαδήποτε νέα νομοθεσία που αφορά σε ιδιαίτερα αμφιλεγόμενα ζητήματα, όπως η φορολογία και η μετανάστευση. Ωστόσο, οι προτάσεις της προέδρου θα έχουν σχετικά υψηλή πιθανότητα επιτυχίας στους τομείς όπου οι Βρυξέλλες μπορούν να ενεργήσουν μόνες.

Αυτό σημαίνει πως η Κομισιόν θα είναι ελεύθερη να κινηθεί έντονα για να εφαρμόσει κανόνες που ήδη υπάρχουν, όπως η νομοθεσία για τον ανταγωνισμό, ενώ η επιτυχία σε άλλους τομείς της φιλόδοξης ατζέντας θα είναι πιο μέτρια.