Οι ΗΠΑ ρίχνουν λάδι στη φωτιά στην κόντρα με το Ιράν

Αν και το Ιράν δεν ευθύνεται ξεκάθαρα και δεν έχει εμπλακεί σε κάποια σημαντική επίθεση κατά υποδομών πετρελαίου και αερίου (ή κάποιου μη πετρελαϊκού στόχου) στον Περσικό Κόλπο από τις 14 Σεπτεμβρίου, όταν και πραγματοποιήθηκαν οι επιθέσεις με drone και πυραύλους κατά των εγκαταστάσεων παραγωγής πετρελαίου Abqaiq και Khurais της Σαουδικής Αραβίας, ωστόσο ο κίνδυνος περαιτέρω κλιμάκωσης παραμένει, καθώς οι ΗΠΑ διατηρούν την εκστρατεία κυρώσεων «μέγιστης πίεσης» κατά του Ιράν και συνεχίζεται το status quo. Μάλιστα, θα υπάρχουν πολλές ευκαιρίες τις επόμενες έξι εβδομάδες για να επιδεινωθεί η  κατάσταση, ξεκινώντας από την ανακοίνωση της Τεχεράνης για επιπλέον κινήσεις που την απομακρύνουν από τις δεσμεύσεις της στο πλαίσιο της συμφωνίας του 2015 για τα πυρηνικά, του Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (ΚΟΣΔ).

Επεκτείνεται η αμερικανική στρατηγική των κυρώσεων

Από τις επιθέσεις της 14ης Σεπτεμβρίου, οι ΗΠΑ έχουν αυξήσει σημαντικά την πίεση μέσω κυρώσεων στο Ιράν, εμποδίζοντας ακόμα περισσότερο την ικανότητα της Τεχεράνης να εισάγει τρόφιμα, φάρμακα και άλλα ανθρωπιστικά αγαθά. Πρώτα, στις 20 Σεπτεμβρίου οι ΗΠΑ αντέδρασαν άμεσα στις επιθέσεις κατά της Σαουδικής Αραβίας με την επιβολή κυρώσεων στην Κεντρική Τράπεζα του Ιράν και το Εθνικό Αναπτυξιακό ταμείο του Ιράν, στο πλαίσιο του Εκτελεστικού Διατάγματος 13224 για την παροχή οικονομικής στήριξης στη Χεζμπολά και τη Δύναμη Quds του Σώματος της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς, που υπό το ίδιο εκτελεστικό διάταγμα χαρακτηρίζονται ως τρομοκρατικές οργανώσεις.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ επέβαλαν κυρώσεις στην κεντρική τράπεζα του Ιράν. Προηγουμένως, είχαν βάλει στο στόχαστρο την κεντρική τράπεζα με δευτερογενείς κυρώσεις, όμως οι ΗΠΑ είχαν προσδιορίσει και εξαιρέσεις μέσω αδειών για εμπόριο ανθρωπιστικών ειδών στο οποίο εμπλέκονταν η τράπεζα.

Οι νέες κυρώσεις στο πλαίσιο του Εκτελεστικού Διατάγματος 13224 δεν έχουν ξεκάθαρες εξαιρέσεις και η οδηγία που εξέδωσε η Διεύθυνση Ελέγχου Περιουσιακών Στοιχείων του υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ δεν ορίζει ξεκάθαρα μια διαδικασία που να επιτρέπει το εμπόριο ανθρωπιστικών ειδών. Ως αποτέλεσμα, τα ξένα χρηματοοικονομικά ιδρύματα έχουν ουσιαστικά αποκοπεί από την επεξεργασία εμπορίου που σχετίζεται με ανθρωπιστικά είδη μέσω της κεντρικής τράπεζας του Ιράν, κάτι που αποτελεί ζωτικής σημασίας κομμάτι του τραπεζικού τομέα του Ιράν, δεδομένου και του ελέγχου του κράτους επί της οικονομίας της χώρας.  

Δεύτερον, το Δίκτυο Επιβολής του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών για τα Χρηματοοικονομικά Εγκλήματα (FinCEN) ανακοίνωσε στις 25 Οκτωβρίου πως προσδιόρισε το Ιράν ως «δικαιοδοσία βασικής ανησυχίας ξεπλύματος χρήματος» στο πλαίσιο της Παραγράφου 311 του Πατριωτικού Νόμου των ΗΠΑ (Patriot Act). Και το σημαντικότερο, το FinCEN εξέδωσε τελική απόφαση για το θέμα, που προτάθηκε από την κυβέρνηση του πρώην προέδρου Μπαράκ Ομπάμα αλλά είχε μπει στον «πάγο» κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διαπραγμάτευσης του ΚΟΣΔ.

Η απόφαση αυτή ορίζει πως οι αμερικανικές τράπεζες πρέπει να αυξήσουν τον έλεγχο όταν έχουν συναλλαγές με ξένα χρηματοοικονομικά ιδρύματα που τηρούν και ιρανικούς λογαριασμούς. Λόγω του επιπλέον κόστους συμμόρφωσης, το χρηματοοικονομικό σύστημα των ΗΠΑ και οι ξένες τράπεζες γενικότερα απομακρύνουν τους λογαριασμούς εκείνους που ίσως εμπίπτουν στην Παράγραφο 311.

Τα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και άλλοι θα κλείσουν ουσιαστικά τους περισσότερους αν όχι όλους ιρανικούς λογαριασμούς τους ως αντίδραση στις αμερικανικές κυρώσεις, με αποτέλεσμα να διακόπτουν την ικανότητα του Ιράν να διενεργεί χρηματοοικονομικές συναλλαγές για εμπόριο ανθρωπιστικών ειδών μέσω τραπεζών άλλων, πέραν της κεντρικής του τράπεζας, ή ακόμα και όταν ένας Ιρανός εξαγωγέας τηρεί λογαριασμό σε ξένη χώρα.

Η επίπτωση αυτή έχει ήδη γίνει πολιτικό θέμα αλλού. Για παράδειγμα, οι τράπεζες της Μαλαισίας, ανησυχώντας πως οι αμερικανικές τράπεζες θα κλείσουν τους μαλαισιανούς λογαριασμούς αν δεν συμμορφωθούν με τις αμερικανικές κυρώσεις, έχουν ήδη ξεκινήσει να κλείνουν τους λογαριασμούς Ιρανών ιδιωτών και ιρανικών επιχειρήσεων.

Κάθε κύρωση αυξάνει την εσωτερική επίπτωση στο Ιράν. Για παράδειγμα, αναφορά του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της 29ης Οκτωβρίου ανέφερε με λεπτομέρεια ορισμένες από τις δυσκολίες στην πρόσβαση σε τρόφιμα και φάρμακα στο Ιράν, παρά το ότι οι ΗΠΑ ισχυρίζονται πως οι κυρώσεις τους δεν καλύπτουν τέτοιες συναλλαγές. Και τώρα ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στο Ιράν δυσκολεύονται να μεταφέρουν χρήματα και αγαθά στη χώρα προκειμένου να αμβλύνουν τα προβλήματα.

Όπως ο χαρακτηρισμός του Σώματος της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς ως τρομοκρατικής οργάνωσης τον Απρίλιο, έτσι και Παράγραφος 311 περιπλέκει ακόμα περισσότερο τις όποιες μελλοντικές συζητήσεις μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ για την άρση των κυρώσεων. Τώρα που το υπουργείο Οικονομικών εξέδωσε τελική απόφαση, αναμένει το Ιράν να προβεί σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις –περιλαμβανομένης της ψήφισης νομοσχεδίων που έχουν μπει στον «πάγο», για την τήρηση των κατευθυντήριων γραμμών της Financial Action Task Force (FATF) κατά του ξεπλύματος χρήματος και για την αντιτρομοκρατική χρηματοδότηση- προκειμένου να ανακληθεί η απόφαση του FinCEN. Το σημαντικότερο είναι πως μια ανάκληση μπορεί να μην είναι αρκετή για να πείσει τα ξένα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να ξανα-ανοίξουν γρήγορα ιρανικούς λογαριασμούς, περιορίζοντας τα οικονομικά οφέλη για τη συμμετοχή του Ιράν σε μια συμφωνία με τις ΗΠΑ.

Ενας μήνας ευκαιριών για το Ιράν

Οι νέες κινήσεις των ΗΠΑ θα δυσκολέψουν ακόμα περισσότερο τους Ευρωπαίους στη δημιουργία οικονομικών μηχανισμών που επικεντρώνονται στο ανθρωπιστικό εμπόριο, όπως είναι το INSTEX (Instrument in Support of Trade Exchanges). Ήδη Ιρανοί αξιωματούχοι μπορεί να επέφεραν το τελειωτικό χτύπημα στο INSTEX όταν είπαν πως πιθανότατα δεν θα ψηφίσουν περισσότερα νομοσχέδια για να συμμορφωθούν με τους κανόνες FATF, κάτι που αποτελούσε ευρωπαϊκή απαίτηση για τη δημιουργία του INSTEX, αν και οι Ευρωπαίοι προχωρούν ήδη στις αρχικές συναλλαγές του INSTEX. Το Ιράν έχει περιθώριο μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου για να ανταποκριθεί στα απαιτούμενα πρότυπα της FATF για το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Αν δεν το πράξει, τότε είναι σχεδόν βέβαιο πως η FATF θα επιτρέψει τα τεθούν σε ισχύ τα αντίμετρά της για το Ιράν, τα οποία είχε σε αναστολή από το 2016.

Όλα αυτά τα σημάδια παραπέμπουν στο ότι το Ιράν πιθανότατα θα συνεχίσει τη στρατηγική της επιθετικής αντίδρασης, ενώ διάφορα γεγονότα τις επόμενες έξι εβδομάδες θα μπορούσαν να προκαλέσουν την επιθετικότητα του Ιράν. Πρώτον, στις 7 Νοεμβρίου έληξε η τέταρτη προθεσμία 60 ημερών που είχε δώσει η Τεχεράνη στους Ευρωπαίους προκειμένου να προστατεύσουν τα συμφέροντά της στο ΚΟΣΔ, και το Ιράν, ως απάντηση, αναμένεται να ανακοινώσει περαιτέρω μείωση των πυρηνικών του δεσμεύσεων στο πλαίσιο του ΚΟΣΔ.

Υπήρξαν εικασίες από σκληροπυρηνικούς Ιρανούς πως η Τεχεράνη θα μπορούσε να προσπαθήσει να περιορίσει την πρόσβαση της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Μια τέτοια επιθετική κίνηση θα μπορούσε να προκαλέσει σημαντική απάντηση από την πλευρά των ΗΠΑ και της ΙΑΕΑ.

Το Ιράν,  αντιθέτως, θα μπορούσε να τηρήσει μια λιγότερο επιθετική στάση, εγκαθιστώντας περισσότερους φυγόκεντρους που χρησιμοποιούνται για το εμπλουτισμό ουρανίου αποφεύγοντας ταυτόχρονα να φτάσει σε επίπεδο ή ρυθμό εμπλουτισμού που να ξεπερνά το όριο εκείνο που θα ενεργοποιούσε τη διαδικασία διακανονισμού διαφορών στο πλαίσιο του ΚΟΣΔ. Η διαδικασία διακανονισμού, με τη σειρά της, θα μπορούσε να οδηγήσει σε κυρώσεις από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στο Ιράν, στις οποίες δεν θα μπορούσαν να ασκήσουν βέτο ούτε η Ρωσία ούτε η Κίνα.

Κάτι που ίσως είναι πιο ανησυχητικό για τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τη Σαουδική Αραβία, είναι πως το Ιράν θα μπορούσε να προσπαθήσει να προβεί σε μια ακόμα επίθεση κατά πετρελαϊκών εγκαταστάσεων της Σαουδικής Αραβίας (ή άλλου στόχου στην περιοχή).

Οι συνεδριάσεις του OPEC τον Δεκέμβριο ή η IPO της Saudi Aramco, οι μετοχές της οποίας αναμένεται να αρχίσουν να διαπραγματεύονται στο χρηματιστήριο της Σαουδικής Αραβίας τον Δεκέμβριο, θα μπορούσαν να αποτελέσουν ευκαιρία ώστε το Ιράν να επιτεθεί σε περιφερειακές υποδομές πετρελαίου και αερίου. Φυσικά, η Σαουδική Αραβία και οι ΗΠΑ ενισχύουν τις άμυνες γύρω από σαουδαραβικές εγκαταστάσεις και μια μεγάλης κλίμακας επίθεση όπως αυτή του Σεπτεμβρίου μπορεί να αποτύχει. Και οι επιθέσεις του Ιράν κατά της Σαουδικής Αραβίας έχουν ωθήσει αρκετές ευρωπαϊκές χώρες να τηρήσουν σκληρότερη γραμμή έναντι του πυραυλικού προγράμματος του Ιράν. Η Τεχεράνη μπορεί να αξιολογήσει πως οι επιθέσεις της 14ης Σεπτεμβρίου κατά της Αραβίας παραήταν επιθετικές, και πως επιπλέον επιθέσεις θα μπορούσαν να ωθήσουν την Ευρώπη πιο κοντά στις θέσεις των ΗΠΑ.

Ωστόσο, καθώς η Σαουδική Αραβία κοιτάζει προς την IPO της Saudi Aramco και οι ΗΠΑ συνεχίζουν να εντείνουν τις πιέσεις στο Ιράν μέσω κυρώσεων, ο κίνδυνος κλιμάκωσης εξακολουθεί να υπάρχει. Και αυτός ο κίνδυνος είναι σχεδόν βέβαιο πως προκαλεί νευρικότητα στους γείτονες της Σαουδικής Αραβίας.