Το μπρα ντε φερ Ευρώπης - Τουρκίας και ο «ανορθόδοξος» Ερντογάν

Οι εκπρόσωποι των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης συναντήθηκαν στις 10 Ιουλίου προκειμένου να συζητήσουν τις επιλογές του μπλοκ ως προς την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία, μετά την απόφαση της Άγκυρας να στείλει και δεύτερο πλοίο-γεωτρύπανο σε κυπριακά ύδατα –την κυριαρχία επί των οποίων αμφισβητεί η Τουρκία- για την έρευνα υδρογονανθράκων. Εξέτασαν πιθανές ενέργειες που περιλαμβάνουν την αναστολή ευρωπαϊκής χρηματοδότησης περίπου 150 εκατ. δολαρίων που θα άνοιγε τον δρόμο για την ένταξη της Τουρκίας στο μπλοκ, την αναστολή ορισμένων προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων στην Τουρκία καθώς και την ακύρωση υψηλού επιπέδου συναντήσεων μεταξύ ευρωπαίων και τούρκων αξιωματούχων. Στις 15 Ιουλίου, οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ αναμένεται να λάβουν επίσημη απόφαση ως προς το αν θα ασκήσουν κάποια από αυτές τις επιλογές –και ποια θα είναι αυτή. Σύμφωνα με κυπριακά ΜΜΕ, η Λευκωσία βλέπει τις κυρώσεις αυτές ως σημείο εκκίνησης, ενώ προειδοποιεί πως μελλοντικά μπορεί να ληφθούν νέα μέτρα (όπως στοχευμένες κυρώσεις κατά εταιρειών και ατόμων).

Γιατί έχει σημασία

Η απειλή για επιβολή κυρώσεων από την ΕΕ έρχεται σε μια περίοδο που πολυάριθμα άλλα πλήγματα θα μπορούσαν να βλάψουν την ήδη παραπαίουσα τουρκική οικονομία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας και η Άγκυρα υπολογίζει στη διατήρηση παραγωγικών οικονομικών δεσμών με το μπλοκ. Ωστόσο, η οικονομική αξία των όποιων ανακαλύψεων πετρελαίου και αερίου μπορεί να κάνουν τα τουρκικά πλοία, βάζουν την Άγκυρα σε πειρασμό. Άλλωστε, η έρευνα από μόνη της εξυπηρετεί ώστε να εδραιωθούν οι τουρκικές διεκδικήσεις στα ύδατα της Ανατολικής Μεσογείου που μόνον αυτή αναγνωρίζει, ενώ, αψηφώντας τους διεθνούς κανόνες, απευθύνεται στο εθνικιστικό αίσθημα στην Τουρκία. Αυτό με τη σειρά του θα ενισχύσει την εγχώρια πολιτική στήριξη προς τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος προσπαθεί να ανακάμψει από την ήττα-έκπληξη που υπέστη το Κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης σε ορισμένα πρώην προπύργια του AKP, στις πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές. Η σχέση της Τουρκίας με τις ΗΠΑ αντιμετωπίζει παρόμοιο κίνδυνο κυρώσεων, για την αναμενόμενη παράδοση των ρωσικών πυραυλικών συστημάτων S-400. Όμως, ούτε οι απειλές περί κυρώσεων από τις ΗΠΑ στην τουρκική αμυντική βιομηχανία, ούτε η απειλή ότι θα αποβληθεί η Τουρκία από το πρόγραμμα ανάπτυξης των μαχητικών αεροσκαφών F-35, αλλάζουν τη γνώμη της Άγκυρας για την απόκτηση του Ρωσικού hardware. Παρά τις απειλές από την Ουάσινγκτον και την βλάβη που θα προκαλούσε η αγορά των ρωσικών συστημάτων στις σχέσεις της με άλλους συμμάχους στο NATO, η Τουρκία υπολογίζει πως το όφελος για την διπλωματική κυριαρχία της και τα δικαιώματα μεταφοράς τεχνολογίας που συνοδεύουν την απόκτηση των S-400, θα αξίζουν.

Η ανορθόδοξη προσέγγιση του Ερντογάν ως προς τη νομισματική πολιτική έχει οδηγήσει στην ανάδυση μιας ακόμα απειλής για την Τουρκική οικονομία. Από καιρό πίεζε την κεντρική τράπεζας της Τουρκίας να μειώσει τα επιτόκια για να τονώσει την οικονομική ανάπτυξη, ασχέτως της επίπτωσης που θα είχε αυτό στη λίρα, και αυτήν την εβδομάδα κινήθηκε για να υλοποιήσει την επιθυμία του. Όταν ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας απέρριψε τις πιέσεις του Ερντογάν για νέα μείωση των επιτοκίων, ο πρόεδρος τον απέλυσε και τον αντικατέστησε με ένα υπάκουο υποστηρικτή του. Τώρα έχει τοποθετήσει στην τράπεζα μια ομάδα που είναι πολύ πιθανότερο να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του, παρά την πιθανότητα οι μειώσεις επιτοκίων να μειώσουν ακόμα περισσότερο την αξία του τουρκικού νομίσματος (κάτι που με τη σειρά του θα αυξήσει ακόμα περισσότερο το χρέος του ιδιωτικού τομέα). Η κίνηση έχει προκαλέσει ανησυχία στους ξένους επενδυτές και τις εγχώριες βιομηχανίες στις οποίες βασίζεται η τουρκική οικονομία.

Τέλος, υπάρχει μια πιο μακρινή απειλή δυνητικών μελλοντικών ποινών που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει η Τουρκία αν βρεθεί ότι είχε συναλλαγές με το Ιράν ή τη Βενεζουέλα, αψηφώντας το υφιστάμενο καθεστώς κυρώσεων των ΗΠΑ. Άλλωστε, τουρκική τράπεζα βοήθησε στις προσπάθειες λαθρεμπορίου ιρανικού πετρελαίου ενόσω βρίσκονταν σε ισχύ κυρώσεις της κυβέρνησης Ομπάμα. Αν αποκαλυφθεί πως τουρκικές οντότητες επανέλαβαν την ιστορία αυτή, τότε οπωσδήποτε θα μπορούσε να ακολουθήσει μια οικονομικά βλαπτική τιμωρία.

Το πλαίσιο

Οπωσδήποτε, η Τουρκία έχει αναλάβει δράσεις στο παρελθόν για να ενισχύσει την κυριαρχία της και τις εθνικιστικές της πολιτικές. Με την πολιτική δημοφιλία του Ερντογάν να κινδυνεύει, φαίνεται πως έχει υπολογίσει πως η ανάγκη του να παγιώσει την στήριξη που του παρέχει η πολιτική του βάση, ακολουθώντας αυταρχικές πολιτικές στην Ανατολική Μεσόγειο, έναντι των ΗΠΑ αλλά και στο εσωτερικό της χώρας του, αξίζει το οικονομικό ρίσκο. Πρώην υποστηρικτές του AKP συζητούν πλέον ανοικτά τη δημιουργία νέου κόμματος που θα απειλούσε την εξουσία του Ερντογάν στο τουρκικό κοινοβούλιο, καθιστώντας έτσι επείγουσα την ανάγκη να σταματήσει η αιμορραγία πολιτικού κεφαλαίου στο εσωτερικό της χώρας. Ο πληθωρισμός της Τουρκίας έχει βελτιωθεί κάπως τους τελευταίους μήνες, μετά την ύφεση στην οποία διολίσθησε η χώρα το τελευταίο τρίμηνο του 2018.

Προσοχή σε δυο ημερομηνίες

15 Ιουλίου: Αναμένεται η απόφαση της ΕΕ για τις κυρώσεις και τις ποινές στην Τουρκία. Χώρες που της Βαλκανικής μεταναστευτικής οδού, περιλαμβανομένων της Ουγγαρίας, της Βουλγαρίας, της Κροατίας και της Σλοβενίας ίσως είναι απρόθυμες να εγκρίνουν αυστηρές κυρώσεις κατά της Τουρκίας, υπό τον φόβο ότι η Άγκυρα θα μπορούσε να «ανταποδώσει» αποσυρόμενη από τη συμφωνία για τη μετανάστευση στην οποία κατέληξε με την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2016, με αποτέλεσμα να υπάρξει πλημμύρα προσφύγων/μεταναστών με προορισμό την Ευρώπη.

25 Ιουλίου: Συνεδριάζει η επιτροπή νομισματικής πολιτικής της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας. Δεδομένων των τελευταίων αλλαγών στην ηγεσία της τράπεζας, αναμένεται ευρέως να ανακοινωθεί μείωση των επιτοκίων.