Τι μπορεί να οδηγήσει ΗΠΑ και Ιράν σε πόλεμο

Οι ΗΠΑ στέλνουν επιπλέον δυνάμεις στον Περσικό Κόλπο καθώς το Ιράν προετοιμάζεται και κινητοποιεί τον στρατό του. Μαζί, οι ενέργειες των δυο χωρών αυξάνουν σημαντικά την πιθανότητα πολέμου. Ο κίνδυνος επιδεινώνεται από μια ομάδα εντός του Λευκού Οίκου, επιτομή της οποίας είναι ο πολεμοχαρής σύμβουλος εθνικής ασφάλειας Τζον Μπόλτον, που είναι πιο πρόθυμη από άλλες στην κυβέρνηση να ξεκινήσουν πόλεμο με το Ιράν. Φυσικά, ο Μπόλτον έχει ιδεολογικούς εταίρους στο Ιράν, ιδιαίτερα στο Σώμα της Ισλαμικής Φρουράς της Επανάστασης, που επίσης… ξύνονται για καυγά (σ.σ. κάτι που φάνηκε από την κατάρριψη του αμερικανικού drone).

Όπως όμως έχουν τονίσει οι ηγέτες σε Ουάσινγκτον και Τεχεράνη, οι δυο χώρες εξακολουθούν να βλέπουν επιφυλακτικά έναν κοστοβόρο πόλεμο. Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει πολλούς υποστηρικτές στην Ουάσινγκτον, ιδιαίτερα στο Πεντάγωνο, που θα προτιμούσαν να αποφύγουν έναν πόλεμο και να επικεντρώσουν την προσοχή και τους πόρους της χώρας στον συνεχιζόμενο ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων με τη Ρωσία και την Κίνα.

Εν τω μεταξύ, η Τεχεράνη δεν θα πρέπει να αναμένεται πως θα δει υποτιμητικά μια δυνητική σύγκρουση με την Ουάσινγκτον, ιδιαίτερα δεδομένης της εξαιρετικά δυσανάλογης δύναμης των δυο πλευρών και της καταστροφής που θα έφερνε στον Ιρανικό λαό, και δυνητικά στην κυβέρνηση της χώρας, μια τέτοια σύγκρουση. Όμως, πέραν της επιφυλακτικότητας, μια ευρύτερη σύγκρουση δεν είναι απίθανη, λόγω της αμοιβαίας εχθρότητας και δυσπιστίας των δυο χωρών, την έλλειψη καναλιών επικοινωνίας για την γρήγορη επίλυση μιας σύγκρουσης, αλλά και της σύνθεσης των Ιρανικών δυνάμεων, που έχουν τεράστιο κίνητρο να επιτεθούν, αφού «στη βράση κολλάει το σίδερο».

Γρήγορα… πιστόλια

Έχοντας πλήρη επίγνωση της απείρως ανώτερης συμβατικής στρατιωτικής δύναμης του στρατού των ΗΠΑ, το Ιράν για δεκαετίες επένδυε σε ασύμμετρες δυνατότητες, όπως οι δυνάμεις αντιπροσώπων, οι βαλλιστικοί πύραυλοι, οι νάρκες θαλάσσης και τα σκάφη ταχείας επίθεσης προκειμένου να μπορέσει να επιτεθεί καλύτερα στις ΗΠΑ, στις κρίσιμης σημασίας ενεργειακές υποδομές γύρω από τον Περσικό Κόλπο και άλλους στρατηγικούς στόχους-κλειδιά στην περιοχή. Οι δυνάμεις και τακτικές αυτές, ωστόσο, δεν καλύπτουν την γενικότερη σχετική αδυναμία του Ιράν· πράγματι, η Τεχεράνη γνωρίζει απόλυτα πως πολλά από τα assets αυτά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε μια αμερικανική επίθεση, ενόσω παραμένουν συνδεδεμένα με λιμάνια, φρούρια ή βάσεις.

Για παράδειγμα, η ικανότητα του Ιράν να απειλήσει ή να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ, εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από ναυτικά assets του Σώματος της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς που αποτελούνται από νακροθετικά σκάφη, τορπιλάκατους και πλοία εξοπλισμένα με πυραύλους, οπλισμένα ταχύπλοα και παράκτιες πυροβολαρχίες κατά πλοίων. 

Πολλά από αυτά τα assets, όχι μόνο  είναι εξαιρετικά εκτεθειμένα σε πλήγματα ακριβείας από τις ΗΠΑ ενόσω βρίσκονται στα λιμάνια ή τις βάσεις τους, αλλά επίσης θα βρίσκονταν υπό συνεχή κίνδυνο καταστροφής από τις αεροπορικές δυνάμεις των ΗΠΑ ή των συμμάχων ακόμα και αν κατάφερναν να εξορμήσουν πριν ξεκινήσει η σύγκρουση. Με άλλα λόγια, το Ιράν έχει ένα πολύ περιορισμένο «παράθυρο» για να τοποθετήσει όσο το δυνατόν περισσότερες νάρκες και να επιφέρει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ζημιά στα Στενά του Ορμούζ, προτού οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι μειώσουν σημαντικά την ικανότητα της Τεχεράνης να το πράξει.

Η ίδια αρχή ισχύει και για το οπλοστάσιο βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν σε ό,τι αφορά την ικανότητα της χώρας να πλήξει αμερικανικές βάσεις και ενεργειακές υποδομές στην περιοχή. Αν η Τεχεράνη αποτύχει να εκτοξεύσει τέτοιους πυραύλους εγκαίρως κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης, η Ουάσινγκτον θα μπορούσε να καταστρέψει πολλούς από αυτούς πριν ρίξουν το θανάσιμο φορτίο τους.

Ως εκ τούτου, το Ιράν αντιμετωπίζει ένα πραγματικό δίλημμα, καθώς όχι μόνο έχει επιτακτικούς λόγους να απαντήσει ταχύτατα σε μια επίθεση, αλλά παράλληλα να ενεργήσει προληπτικά για να επιφέρει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη καταστροφή προτού οι αντίπαλοί του καταστρέψουν αναπόφευκτα τα δικά του assets με την πολύ μεγαλύτερη δύναμη πυρός τους.

Να ξεκαθαρίσουμε πως ακόμα και πολύμηνες αμερικανικές επιθέσεις δεν θα αφόπλιζαν εντελώς το Ιράν, όμως όσο περισσότερο καθυστερεί η Τεχεράνη να αναπτύξει τα ασύμμετρα assets της, ιδιαίτερα τις πυραυλικές και ναυτικές δυνάμεις της, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος οι ΗΠΑ να καταστρέψουν τα όπλα αυτά προτού μπορέσει να τα χρησιμοποιήσει η Ισλαμική Δημοκρατία.

Κλειστά τα κανάλια επικοινωνίας

Ένας άλλος παράγοντας που θα μπορούσε να κλιμακώσει την αντιπαράθεση ΗΠΑ-Ιράν είναι η έλλειψη αποτελεσματικής άμεσης επικοινωνίας μεταξύ των δυνάμεων των δυο χωρών. Η απουσία ανοικτών γραμμών επικοινωνίας και αποδεδειγμένων μεθόδων για άμεση αποκλιμάκωση των εντάσεων κινδυνεύει να υποδαυλίσει ακόμα περισσότερο τη δυσπιστία και τις παρεξηγήσεις αναφορικά με τις προθέσεις του αντιπάλου. Αυτή η έλλειψη καναλιών διαλόγου εκτείνεται ακόμα και τα υψηλότερα υπουργικά επίπεδα.

Ερωτηθείς πρόσφατα αν το Ιράν και οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν ταχύτατα για να αποτρέψουν μια κρίση, ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Τζαβάντ Ζαρίφ, είπε πως, σε αντίθεση με τις ταχύτατες συζητήσεις του με τον πρώην υπουργό Εξωτερικών Τζον Κέρι, ο ίδιος και ο νυν υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο εν έχουν μιλήσει ποτέ απ’ ευθείας. Επιπλέον, ο Ζαρίφ είπε πως δεν αισθάνεται την ανάγκη να απαντήσει σε κανένα από τα τηλεφωνήματα του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ λόγω της κακής σχέσης τους.

Φυσικά, αν η κατάσταση πράγματι κλιμακωθεί, τότε οι αξιωματούχοι του Ιράν και των ΗΠΑ θα μπορούσαν τελικά να πετύχουν να έρθουν σε επαφή εάν το θελήσουν, αλλά σε μια κατάσταση στην οποία τα λεπτά –και όχι οι ώρες- είναι κρίσιμης σημασίας, η έλλειψη ενός ιστορικού επικοινωνίας ή ο ορισμός καναλιών για την επίλυση συγκρούσεων, αναμφίβολα θα εμποδίσει τις προσπάθειες ταχείας αποκλιμάκωσης. Ουσιαστικά, μέχρι να μιλήσουν οι Αμερικανοί και Ιρανοί αξιωματούχοι, ο κύκλος της επίθεσης και αντεπίθεσης μπορεί εύκολα να έχει αποκτήσει μια δυναμική τέτοια που οι δυο πρωτεύουσες δεν θα μπορούν να κάνουν και πολλά για να τη σταματήσουν με λίγες μόνο συζητήσεις.

Σε γενικές γραμμές, τόσο οι ΗΠΑ όσο και το Ιράν φαίνεται πως θέλουν να αποφύγουν έναν μεγάλο πόλεμο· ομοίως, μια ένοπλη αντιπαράθεση είναι σημαντικά λιγότερο πιθανή απ’ ότι η συνεχιζόμενη αντιπαράθεση των δυο χωρών με μη στρατιωτικά μέσα. Όμως ο συνδυασμός της πρωτοφανούς έλλειψης εμπιστοσύνης, η εμπλοκή μιας πληθώρας «αντιπροσώπων» και δευτερογενών «παικτών», η επιτακτική ανάγκη του Ιράν να κινηθεί με ταχύτητα  όταν απειληθεί, καθώς και η έλλειψη αποτελεσματικών καναλιών επικοινωνίας, δείχνουν πως ένας λάθος υπολογισμός θα μπορούσε να ανάψει μια φωτιά που ακόμα και οι ψυχραιμότεροι και στις δυο πρωτεύουσες θα δυσκολευτούν να σβήσουν.