Ο ΠΟΕ, οι δασμοί και το ζήτημα της εθνικής ασφάλειας

Για 25 χρόνια, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) δεν είχε βγάλει απόφαση για κάποια σημαντική υπόθεση εθνικής ασφάλειας. Το έκανε όμως τώρα, και αυτό θα μπορούσε θα δημιουργήσει προηγούμενο για όλες τις μελλοντικές υποθέσεις που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια, περιλαμβανομένων των εμπορικών διενέξεων του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ.

Στις αρχές Απριλίου, επιτροπή του ΠΟΕ έβγαλε ευνοϊκή για τη Ρωσία απόφαση, με την οποία αναγνωρίζει το δικαίωμα της, στο πλαίσιο του Άρθρου 21 της Γενικής Συμφωνίας για τους Δασμούς και το Εμπόριο (GATT), να αναστείλει ορισμένες εμπορικές παραχωρήσεις στην Ουκρανία που σχετίζονται με την πρόσβαση στα σιδηροδρομικά δίκτυα της Ρωσίας.

Στην απόφασή του, ο ΠΟΕ υποστηρίζει πως από το 2014 υπάρχει κατάσταση έκτακτης ανάγκης στις διεθνείς σχέσεις μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, κάτι που σημαίνει πως η Μόσχα έχει το δικαίωμα να κόψει την πρόσβαση τη Κιέβου στις συγκοινωνιακές συνδέσεις. Η απόφαση, ωστόσο, δεν είναι ακόμα τελική, καθώς η Ουκρανία μπορεί να ασκήσει έφεση στο δευτεροβάθμιο όργανο του ΠΟΕ.

Όμως, ενώ ο ΠΟΕ αποφάσισε πως η Ρωσία μπορεί να επικαλεστεί την εθνική ασφάλεια για να αναστείλει την πρόσβαση της Ουκρανίας στους σιδηρόδρομούς της, ο Οργανισμός αποφάσισε επίσης πως έχει το δικαίωμα να εξετάζει τέτοιες υποθέσεις. Και αυτό δεν είναι καλό για τις ΗΠΑ, που έχουν επικαλεστεί την εθνική ασφάλεια ως λόγο για την επιβολή δασμών στον χάλυβα και το αλουμίνιο, καθώς και (ενδεχομένως) σε αυτοκίνητα, λέγοντας πως ο ΠΟΕ δεν έχει δικαίωμα να εξετάζει υποθέσεις που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια. Αυτό, τελικά, θα μπορούσε να φέρει κάποιες από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου σε πορεία σύγκρουσης με τον ΠΟΕ.

Ο ΠΟΕ κατοχυρώνει την εξουσία του

Με μια πρώτη ματιά, το Άρθρο 21 της GATT φαίνεται πως δίνει στις χώρες την εξουσία να αναστέλλουν πολλές από τις υποχρεώσεις τους στον ΠΟΕ στη βάση της εθνικής ασφάλειας. Ωστόσο, ορισμένοι είχαν εκφράσει ανησυχία πως αν οι χώρες άρχιζαν να καταχρώνται το άρθρο αυτό, τότε θα προκαλούνταν ντόμινο με τα μέλη του ΠΟΕ να επικαλούνται τακτικά την εθνική ασφάλεια ως δικαιολογία για τον προστατευτισμό.

Το άρθρο δηλώνει πως «καμία διάταξη της παρούσας Συμφωνίας δεν ερμηνεύεται (…) για να αποτρέψει οποιοδήποτε συμβαλλόμενο μέρος να προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια θεωρεί αναγκαία για την προστασία των ουσιωδών συμφερόντων ασφάλειάς του».  Σε νομικούς όρους, επίσης, υπήρξε ερώτημα ως προς το αν ο ΠΟΕ θα μπορούσε να εξετάσει τις αποφάσεις των χωρών να επικαλούνται την εθνική ασφάλεια για να επιβάλουν περιορισμούς στο εμπόριο. Με άλλα λόγια, είχε η Ρωσία, ή οι ΗΠΑ ή οποιαδήποτε άλλη χώρα το αποκλειστικό δικαίωμα να καθορίσει αν τα μέτρα της κατά άλλων μελών του ΠΟΕ ήταν ουσιώδη για την προστασία των συμφερόντων της στον τομέα της ασφάλειας;

Στο τέλος, η επιτροπή του ΠΟΕ απέρριψε τον ισχυρισμό της Ρωσίας πως το Άρθρο 21 της GATT ήταν «απόλυτα αυτό-αξιολογούμενη». Αντιθέτως, η επιτροπή είπε πως η Ρωσία πρέπει να εφαρμόζει το Άρθρο 21 καλή τη πίστει, δίνοντας, ως εκ τούτου στην επιτροπή την δικαιοδοσία να επανεξετάσει την υπόθεση για δύο λόγους: πρώτον, για το αν η Μόσχα επικαλέστηκε την εθνική ασφάλεια καλή τη πίστει και δεύτερον για το αν τα μέτρα της Ρωσίας (σε αυτή την περίπτωση, η άρνηση να χορηγήσει στην Ουκρανία πρόσβαση στη Ρωσική σιδηροδρομική διέλευση) ήταν «ευλογοφανή» μέσα για προστασία των συμφερόντων εθνικής ασφάλειας.

Τελικά, η επιτροπή αποφάσισε πως από το 2014 η διαμάχη μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας αποτελεί βάσιμο λόγο εθνικής ασφάλειας για να διακόψει η Μόσχα την πρόσβαση του Κιέβου στους ρωσικούς σιδηρόδρομους.

Καμία «λευκή επιταγή» για τους δασμούς του Τραμπ

Στο τέλος, η απόφαση δεν θα αρέσει στην Ουάσινγκτον, που υποστηρίζει ότι ο ΠΟΕ δεν έχει δικαίωμα να αποφασίζει σε τέτοιες υποθέσεις. Και, όπως και η Ρωσία, υποστηρίζει πως έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να κρίνει τι συνιστά απειλή για την εθνική της ασφάλεια. Ήδη οι ΗΠΑ είναι αντιμέτωπες με τον ΠΟΕ μετά την απόδοση σε λόγους εθνικής ασφάλειας της επιβολής δασμών στον χάλυβα και το αλουμίνιο, και οπωσδήποτε θα έρθουν αντιμέτωπες με μια ακόμα νομική αμφισβήτηση αν επικαλεστούν τον ίδιο λόγο για την επιβολή δασμών στα αυτοκίνητα.

Εν είναι, όμως, σαφές αν οι δασμοί της κυβέρνησης Τραμπ θα εμπίπτουν στην δικαιοδοσία του ΠΟΕ, με βάση τους δυο προαναφερθέντες λόγους. Όσον αφορά το πρώτο σημείο, οι ΗΠΑ ανέπτυξαν με λεπτομέρεια την επιχειρηματολογία τους στην έκθεση Section 232, υποστηρίζοντας πως τα οικονομικά συμφέροντα αποτελούν εθνικό συμφέρον ασφάλειας. Όμως, οι εγχώριοι αντίπαλοι των δασμών, έχουν αμφισβητήσει σημαντικά τόσο τη γλώσσα της αιτιολόγησης όσο και την απόφαση να χρησιμοποιηθεί η εθνική ασφάλεια ως δικαιολογία για την επιβολή δασμών.

Ένα μελλοντικό πάνελ θα μπορούσε να υποστηρίζει πως οι ΗΠΑ δεν έλαβαν την απόφασή τους καλή τη πίστει και πως χρησιμοποίησαν την εθνική ασφάλεια ως νομικό επιχείρημα για να αποφύγουν την αρμοδιότητα του Κογκρέσου επί των δασμών. Σε αυτή τη βάση, ο ΠΟΕ θα μπορούσε να επιχειρηματολογήσει πως οι δασμοί είναι απλώς δικλείδες ασφαλείας -που υπόκειται σε διαφορετικό σημείο της Συμφωνίας του ΠΟΕ- μεταμφιεσμένες.

Ακόμα, όμως, και αν το πάνελ του ΠΟΕ αποφασίσει τελικά κατά των δασμών της κυβέρνησης Τραμπ που περιλαμβάνονται στο Section 232, οι ΗΠΑ είναι απίθανο να αποδεχθούν την όποια τέτοια απόφαση χωρίς αντίδραση. Αντιθέτως, ο Τραμπ –αν εξακολουθεί να βρίσκεται στην κυβέρνηση όταν η επιτροπή του ΠΟΕ βγάλει απόφαση- πιθανότατα θα διατηρούσε τους δασμούς, επιλέγοντας να τους εξαλείψει όποτε θελήσει αυτός.

Σε μια τέτοια περίπτωση, οι ΗΠΑ πιθανότατα θα εμπόδιζαν τον διορισμό νέων μελών του δευτεροβάθμιου οργάνου του ΠΟΕ όταν αυτά μειωθούν σε λιγότερα από τρία αργότερα φέτος, αφού δεν θα χρειάζεται να συμμορφώνεται με την όποια απόφαση μέχρις ότου η επιτροπή επικυρώσει μια απόφαση -κάτι που θα είναι αδύνατον αν δεν διαθέτει απαρτία τριών ατόμων. Φυσικά, αν ο Τραμπ χάσει στις εκλογές του 2020, ο διάδοχός του θα μπορούσε να άρει τους δασμούς, χρησιμοποιώντας την απόφαση του ΠΟΕ ως πολιτική κάλυψη.

Ψηλά ο πήχης

Ασχέτως των ενεργειών των ΗΠΑ, ο ΠΟΕ έχει θέσει ψηλά τον πήχη. Επειδή ο ΠΟΕ έχει αποφασίσει πως έχει λόγο σε τέτοιες περιπτώσεις, οι χώρες που επιθυμούν να επωφεληθούν του Άρθρου 21 θα πρέπει να τηρούν τα πρότυπα του ΠΟΕ –αντί για τα δικά τους- για να επικαλεστούν το Άρθρο. Αυτό, αντίστοιχα, θα περιπλέξει τις προσπάθειες χωρών να ξεπεράσουν τα επιχειρήματα της εθνικής ασφάλειας για να επιβάλλουν συγκεκαλυμμένα μέτρα προστατευτισμού που θα πήγαιναν ενάντια σε άλλες δεσμεύσεις του ΠΟΕ. Όποια και αν είναι η περίπτωση, η απόφαση-σταθμός της επιτροπής του ΠΟΕ φαίνεται πως έχει θέσει προηγούμενο, που ίσως να μην ευχαριστεί ορισμένες από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου, σε μια περίοδο που ο ίδιος ο Θεσμός δέχεται συνεχώς επιθέσεις.