Το παιχνίδι Ερντογάν με οικονομία και Κούρδους πριν τις κάλπες

Στις δημοτικές εκλογες της 31ης Μαρτίου, οι περισσότεροι Τούρκοι ψηφοφόροι πιθανότατα θα προσέλθουν στις κάλπες με βασικη σκέψη τους, τα πορτοφόλια τους και τους Κούρδους.

Πρόκειται για μια εκλογική διαδικασία η οποία θα αποδειχθεί βαρόμετρο για τη λαϊκή στήριξη προς το κυβερνών Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης (AKP). Την τελευταία φορά που οι ψηφοφόροι εξέλεξαν δημάρχους στην Τουρκία, το 2014, το AKP εξασφάλισε άνω του 40% των ψήφων, αφήνοντας πίσω το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) που πήρε περίπου το ένα τέταρτο των ψήφων, καθώς και το ακροδεξιό Κόμμα του Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) και το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP).

Πέντε χρόνια μετά, τα κόμματα αυτά -μαζί με κάποια νέα σχήματα- διαγκωνίζονται για μεγαλύτερη εκπροσώπηση σε τοπικό επίπεδο, και τα πολιτικά «στοιχήματα» είναι υψηλότερα από ποτέ καθώς τα κόμματα μάχονται για την οικονομία της χώρας που βυθίζεται και για τη προσέγγιση της κυβέρνησης στο ζήτημα των Κούρδων, όπου θέτει ως προτεραιότητα την ασφάλεια.

Ο ηγέτης του AKP και πρόεδρος της χώρας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος είναι εξαιρετικά δημοφιλής στο ήμισυ περίπου του πληθυσμού –και μισητός στο άλλο ήμισυ, αλλά για διάφορους λόγους- ελέγχει έναν πολύ ισχυρό κρατικό μηχανισμό. Όμως, ενώ οι εκλογές της 31ης Μαρτίου δεν θα αμφισβητήσουν τον «κλοιό» του Ερντογάν στην εξουσία, ωστόσο θα αποτελέσουν μια σπάνια, νομική δοκιμασία για την πραγματική δημοφιλία του κόμματός του, του AKP.

Λόγοι ικανοποίησης

Το AKP έχει μετατραπεί σε «εκλογική μηχανή», κερδίζοντας στις αναμετρήσεις που προηγήθηκαν. Η σημερινή ισχύς του και ο βαθμός δημοφιλίας του υποδηλώνουν πως ούτε σε αυτές τις εκλογές θα χάσει. Ενώ οι διεκδικητές συνήθως  απευθύνονται σε ένα μόνο τμήμα του τουρκικού πληθυσμού, το AKP είναι το μόνο κόμμα που απολαμβάνει την υποστήριξη σχεδόν όλων των δημογραφικών ομάδων στη χώρα.

Εν όψει των περυσινών γενικών εκλογών, το AKP συσπείρωσε την εθνικιστική και συντηρητική του βάση συμμετέχοντας στη Λαϊκή Συμμαχία με το MHP. Τα κόμματα συνεργάζονται και πάλι σε αυτές τις εκλογές, με την εκστρατεία τους να τροφοδοτείται από τον οικονομικό λαϊκισμό και τις εθνικιστικές πολιτικές που έχουν γίνει «ψωμοτύρι» τις κυβέρνησης.

Απέναντι στο AKP και το MHP βρίσκεται η Συμμαχία του Έθνους, που απαρτίζεται από το κοσμικό CHP και το Καλό Κόμμα, μια ακροδεξιά φράξια που προέρχεται από το MHP. Μαζί, ζητούν τον τερματισμό της διαφθοράς και μια δραστική διαρθρωτική μεταρρύθμιση της οικονομίας, ενώ παράλληλα σηκώνουν τη σημαία του Τουρκικού εθνικισμού. Όμως τα κόμματα της αντιπολίτευσης, ιδιαίτερα το CHP, έχουν έρθει αντιμέτωπα με αναστατώσεις τις τελευταίες εβδομάδες, δίνοντας τροφή στο AKP και το MHP να επιτεθούν στην αντιπολίτευση λέγοντας πως είναι ανοργάνωτη. Τα συστημικά μέσα ενημέρωσης (που σχεδόν εξ ολοκλήρου προωθούν τις απόψεις του AKP) έχουν δημοσιεύσει πολυάριθμα ρεπορτάζ αναφορικά με ένα κύμα παραιτήσεων εντός του CHP, παρουσιάζοντας το κόμμα –που είναι το παλαιότερο της Τουρκίας- ως ένα κόμμα χωρίς αυτοπεποίθηση το οποίο μαστίζεται από εσωτερικές έριδες.

Είτε είναι ανοργάνωτο είτε δεν είναι, το CHP εδώ και τρεις δεκαετίες αποδεικνύεται ανίκανο να σπάσει το ψυχολογικό φράγμα του 25% της λαϊκής στήριξης· δεδομένης αυτής της κατάστασης, είναι πιθανό πως και στις 31 Μαρτίου θα παραμείνει περιορισμένο στα προπύργιά του στις δυτικές ακτές της Τουρκίας.

Πέραν της λαϊκής στήριξης, το AKP έχει επίσης σχεδόν υπό τον πλήρη έλεγχό του τους θεσμούς της χώρας –εν μέρει χάρη στο δημοψήφισμα του 2017 για τη συνταγματική αναθεώρηση που έδωσε στον Ερντογάν πολύ ενισχυμένες εξουσίες- κάτι που σημαίνει πως βρίσκεται σε θέση να παρακάμψει κάποιες νομικές γραμμές για να αρπάξει μια νίκη εκεί που χρειάζεται.

Η απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 έδωσε επίσης στην κυβέρνηση του AKP την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για να διαμορφώσει υπέρ τις πολιτικές και θεσμούς. Από το 2016, εργάζεται για να παραγκωνίσει το HDP, κατηγορώντας το κόμμα ότι ενεργεί υπέρ των συμφερόντων του παράνομου PKK.

Το 2018, μόνο, οι αρχές συνέλαβαν 15 νυν ή πρώην βουλευτές του HDP, διόρισαν διαχειριστές σε 94 από τους 97 δήμους που κέρδισε ο προκάτοχος του HDP το 2014, συνέλαβαν 50 δημάρχους και έθεσαν υπό κράτηση περισσότερα από 2.000 μέλη του HDP.

Αυτού του είδους οι πολιτικές είναι σίγουρο πως θα διασφαλίσουν τη στήριξη σημαντικού αριθμού τούρκων ψηφοφόρων που τάσσονται κατά του PKK, όμως οι επιπτώσεις τους στους ψηφοφόρους του HDP θα γίνουν εμφανίσεις στις 31 Μαρτίου, καθώς πολλοί μπορεί να μην εμφανιστούν στην κάλπη υπό τον φόβο του εκφοβισμού.

Την ίδια ώρα, η κυβέρνηση φαίνεται να λαμβάνει και άλλα μέτρα για να διασφαλίσει πως θα έχει επιτυχία στις κουρδικές περιοχές, όπως η υλοποίηση ορισμένων μικρής κλίμακας προγραμμάτων οικονομικής ανάπτυξης στα νοτιοανατολικά.

Τον περασμένο μήνα το HDP κατηγόρησε τις αρχές ότι εγγράφουν φανταστικούς ψηφοφόρους στις ομιλίες που γίνονται στο «κέντρο» του φιλοκουρδικού κόμματος, την νοτιοανατολική Ανατολία (περιλαμβανομένων 1.108 ψηφοφόρων σε ένα και μόνο διαμέρισμα στην πόλη Χακάρι. Επιπλέον, η επανάληψη της βίας μεταξύ του τουρκικού κράτους και του PKK το 2015 έχει αναγκάσει πολλούς ανθρώπους από τις περιοχές που στήριζαν το HDP να μεταναστεύσουν προς τα δυτικά· στη θέση τους έχουν πάει μεγάλοι αριθμοί δυνάμεων ασφαλείας. Και εν όψει των εκλογών, ο Ερντογάν ορκίστηκε ότι θα ξαναδιορίσει διαχειριστές στους δήμους που θα κερδίσει το HDP στις εκλογές της 31ης Μαρτίου –απειλή που θα μπορούσε να πείσει κάποιους από τους Κούρδους ψηφοφόρους του κόμματος να αποφύγουν τις κάλπες.

Τα προβλήματα

Για το AKP, βασική ανησυχία είναι το πόσο εύθραυστη είναι η οικονομία της Τουρκίας. Η επιδείνωση δεικτών όπως η ανεργία έρχεται σε αντίθεση με τα μηνύματα της κυβέρνησης ότι το πρόγραμμα οικονομικής εξισορρόπησης της χώρας αποδεικνύεται πως είναι επιτυχημένο. Μάλιστα, τον τελευταίο μήνα μόνο, 211.000 άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους, σύμφωνα με την αντιπολιτευτική εφημερίδα Sozcu. Εν τω μεταξύ, το κόστος των τροφίμων έχει αυξηθεί κατά 30% σε ετήσια βάση· τα φρούτα και τα λαχανικά έχουν εκτιναχθεί κατά 60%.

Η μεταβλητότητα στην αξία της λίρας, ο υψηλός πληθωρισμός, το αυξανόμενο κόστος διαβίωσης και τα ακραία επίπεδα εταιρικού χρέους, έχουν συμβάλει στη δημιουργία μιας αίσθησης οικονομικής αστάθειας στην Τουρκία. Ως αποτέλεσμα, προσφέρονται λιγότερες θέσεις εργασίας στις κατασκευές, στον τομέα του άνθρακα και στον αγροτικό τομέα –τομείς που είναι κρίσιμης σημασίας στην καρδιά της Ανατολίας, το προπύργιο του AKP.

Για το AKP, αυτό είναι ένα κακό μείγμα λίγο πριν τις εκλογές. Το κόμμα ήρθε στην εξουσία το 2002 βασιζόμενο σε φρέσκιες ιδέες για την ανάκαμψη της οικονομίας, η οποία είχε τελματώσει κατά την περίοδο αστάθειας της δεκαετίας του 1990. Τώρα, όμως, οι ιδέες της κυβέρνησης για το πώς να διαχειριστεί την αστάθεια, φαίνονται «μπαγιάτικες».

Ως απάντηση στην εκτίναξη των τιμών των φρούτων και λαχανικών, η κυβέρνηση δημιούργησε τοπικά σημεία πώλησης που προσφέρουν προϊόντα σε μειωμένες τιμές. Τα κινητά μανάβικα αποδείχθηκαν μεγάλη επιτυχία στους ντόπιους (περίπου 300 τόνοι λαχανικών έφυγαν από τα ράφια μέσα σε μόλις δυο εβδομάδες), όμως η αντιπολίτευση χαρακτήρισε την κίνηση αυτή λαϊκιστικό τέχνασμα το οποίο είναι οικονομικά ανέφικτο.

Πράγματι, πρώην βουλευτής του CHP υπολόγισε πως η κυβέρνηση χάνει γύρω στις 200.000 λίρες (38.000 δολάρια) ημερησίως από την πώληση προϊόντων με έκπτωση. Όπως και να έχει, η εμφάνιση των σημείων πώλησης αντανακλά τους φόβους της κυβέρνησης για την πολιτική επίπτωση που μπορεί να έχει το να επιτραπεί στις δυνάμεις της αγοράς να πάρουν τον δρόμο τους τις παραμονές των εκλογών.

Και ενώ το AKP έχει παρουσιάσει το CHP ως «κηλιδωμένο» και ακατάλληλο για να κυβερνήσει, το CHP κάνει προσπάθειες να ανανεωθεί σε βασικά «πεδία μάχης» περιλαμβανομένου και του μεγαλύτερου, του Μητροπολιτικού Δήμου της Κωνσταντινούπολης. Το CHP ή κάποιος «πρόγονος» του έχουν να «καθίσουν στο τιμόνι» της μεγαλύτερης πόλης της Τουρκίας από το 1994 –όταν ο Ερντογάν κέρδισε την Κωνσταντινούπολη- όμως ελπίζει πως με το φρέσκο πρόσωπο του Εκρέμ Ιμάμογλου θα μπορέσει να «κλέψει» την μητρόπολη από τον πρώην πρωθυπουργό Μπιναλί Γιλντιρίμ.

Όσο ισχυρό και αν είναι το AKP, τα οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας θα μπορούσαν να μειώσουν την υποστήριξη προς το κόμμα, ενώ η εκστρατεία εκφοβισμού που έχει εξαπολύσει το AKP κατά του HDP θα μπορούσε να κινητοποιήσει τους υποστηρικτές του HDP να βγουν από τα σπίτια τους και να ψηφίσουν παρά τα εμπόδια.

Μια πτώση στην στήριξη του AKP θα μπορούσε να αφυπνίσει την τουρκική κυβέρνηση, καθώς θα έδειχνε πως το κόμμα χάνει λίγο από την ελκυστικότητά του παρά τις πολλές πολιτικές αλλαγές τις οποίες έχει προωθήσει. Όμως ένα τέτοιο σενάριο θα μπορούσε να επιταχύνει μια σκληρή απάντηση από τον Ερντογάν. Το AKP θα μπορούσε να παγιώσει την εθνικιστική στροφή του, βυθίζοντας της όποιες πιθανότητες για επιστροφή στην ειρηνευτική διαδικασία με τους Κούρδους στο άμεσο μέλλον. Επιπλέον, μια μείωση της δημοφιλίας του AKP θα μπορούσε να πυροδοτήσει επιπλέον επιχειρήσεις καταστολής κατά των εχθρών του AKP, περιλαμβανομένων υποτιθέμενων μελών του κινήματος Γκιουλέν, που κατά την κυβέρνηση ηγήθηκε της απόπειρας πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016.

Η συνεχιζόμενη οικονομική αδυναμία της Τουρκίας δημιουργεί βαθύτερους διχασμούς (για να μην αναφερθεί η απόφαση της κυβέρνησης να εγκαταλείψει την ειρηνευτική διαδικασία με το PKK και να ακολουθήσει στρατιωτική λύση για το ζήτημα των Κούρδων), κάτι που σημαίνει πως ο παράγοντας που έφερε τη νίκη στο AKP σε αμέτρητες εκλογές –η ικανότητά του να διαχειρίζεται την οικονομία- χάνει την αίγλη του.

Αντίστοιχα, τα κόμματα της αντιπολίτευσης θα συνεχίσουν να κάνουν κινήσεις για να διαβρώσουν τη νομιμότητα του AKP, «παίζοντας» με την οικονομική ανησυχία που μαστίζει τους Τούρκους. Δεν θα είναι αρκετό για να στερήσει από το AKP τη νίκη στις εκλογές της 31ης Μαρτίου, όμως οι προσπάθειες της αντιπολίτευσης μπορεί να είναι αρκετές για να χαλάσει τα σχέδια του κυβερνώντος κόμματος.