Το αναπόφευκτο τέλος Μαδούρο και η δύσκολη επόμενη ημέρα

Το ενδεχόμενο μιας απότομης πτώσης της ηγεσίας της Βενεζουέλας γίνεται όλο και πιο πιθανό φέτος. Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο και οι πολιτικοί του σύμμαχοι βρίσκονται υπό πολιορκία από την εθνική αντιπολίτευση και τώρα αντιμετωπίζουν συντριπτικές οικονομικές πιέσεις από τις ΗΠΑ, μέσω σκληρών κυρώσεων.

Καθώς εξελίσσεται η κρίση στη Βενεζουέλα, η αντιπολίτευση και οι ΗΠΑ έχουν όλο και περισσότερα κίνητρα να κλιμακώσουν τις πιέσεις τους, φέρνοντας την κυβέρνηση Μαδούρο σε μη βιώσιμη θέση. Υπάρχουν πιθανότητες μέχρι το τέλος του έτους στην εξουσία του Καράκας να έρθει μια μεταβατική κυβέρνηση -η οποία θα στηρίζεται από αξιωματικούς του στρατού και τις μονάδες τους που εγκαταλείπουν τον Μαδούρο. Όμως η όποια νέα κυβέρνηση θα πρέπει να φτιάξει τη σακατεμένη οικονομία της Βενεζουέλας και να βάλει τέλος στη διαφθορά της κυβέρνησης Μαδούρο, διακινδυνεύοντας την επιτυχία της.

Βόμβα έτοιμη να εκραγεί οι αμερικανικές κυρώσεις

Υπό τις τρέχουσες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες, ο χρόνος δεν είναι με το πλευρό του Μαδούρο. Αν και η κυβέρνηση της Βενεζουέλας αντιμετώπιζε για χρόνια μια φθίνουσα οικονομία, ωστόσο οι ΗΠΑ επέφεραν ένα σχεδόν θανατηφόρο πλήγμα στα τέλη Ιανουαρίου, όταν συρρίκνωσαν δραματικά τη «δεξαμενή» των δυνητικών πελατών πετρελαίου της Βενεζουέλας.

Μέχρι τις 28 Απριλίου, οι σκληρές κυρώσεις που έχουν επιβληθεί κατά της Βενεζουέλας θα καταστήσουν σχεδόν αδύνατον (εκτός από ορισμένες επιλεκτικές περιπτώσεις που θα το επιτρέψουν οι ΗΠΑ) για τις εταιρείες που συμμετέχουν σε συναλλαγές με την κρατική πετρελαϊκή εταιρεία Petroleos de Venezuela (PDVSA) να έχουν πρόσβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ.

Οι κυρώσεις που επέβαλε η Ουάσινγκτον έχουν ήδη κάνει τους αγοραστές να ξανασκεφτούν τις αγορές αργού πετρελαίου από τη Βενεζουέλα, αναγκάζοντας την κυβέρνηση Μαδούρο να ψάξει για νέους αγοραστές. Οι εταιρείες δεξαμενόπλοιων διστάζουν να υπογράψουν συμβόλαια με την κυβέρνηση της Βενεζουέλας για τη μεταφορά αργού, υπό τον φόβο της επιβολής αμερικανικών κυρώσεων. Ακόμα και οι μεγάλοι αγοραστές πετρελαίου από συμμαχικές με τη Βενεζουέλα χώρες, όπως  η ρωσική εταιρεία Lukoil, έχουν αρχίσει να μειώνουν τις εισαγωγές τους.

Η απροθυμία των ξένων εταιρειών να αγοράσουν από τη Βενεζουέλα ή να επενδύσουν στον πετρελαϊκό τομέα της χώρας έχει ήδη αρχίσει να επηρεάζει την πετρελαϊκή παραγωγή της χώρας. Αυτό ανάγκασε την PDVSA να επιβραδύνει την παραγωγή από το 1,2 εκατ. βαρέλια ημερησίως σε περίπου 1 εκατ. βαρέλια ημερησίως. Το πετρέλαιο είναι ο «αιμοδότης» της οικονομίας, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν όλα τα έσοδα από εξαγωγές και τη χρηματοδότηση της κυβέρνησης. Οι ακτές των ΗΠΑ που βρίσκονται στην περιοχή του Κόλπου, που μέχρι πρόσφατα αγόραζαν το ήμισυ του πετρελαίου που παρήγαγε η Βενεζουέλα, θα σταματήσουν όλες τις εισαγωγές αργού από τη χώρα τους επόμενους μήνες. Και με την απειλή των κυρώσεων, είναι απίθανο οι αγοραστές από Ευρώπη και Ασία να αγοράσουν πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα -προμηνύοντας απότομη συρρίκνωση των εισαγωγών τροφίμων, ακόμα υψηλότερο πληθωρισμό και, το σημαντικότερο, μαζικές αναταράξεις στη χώρα.

Οι οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις

Αν και η έκταση στην οποία θα διαβρωθούν τα έσοδα παραμένει ασαφής, είναι εμφανές πως πλέον οι μεγάλες πετρελαϊκές αγορές που δημιουργούν έσοδα, έχουν κλείσει για τον Μαδούρο. Οι Ρώσοι και Κινέζοι αγοραστές, που μπορεί να είναι πιο πρόθυμοι να εισάγουν αργό από τη Βενεζουέλα παρά τις κυρώσεις διότι είναι λιγότερο εκτεθειμένοι στην αμερικανική αγορά, ίσως να μην αποτελούν επιλογή για την παραγωγή άμεσων εσόδων. Η κυβέρνηση της Βενεζουέλας έχει κηρύξει χρεοστάσιο επί δανείων από το Πεκίνο και τη Μόσχα που πλήρωναν για τις αποστολές πετρελαίου της. Οι απόπειρες ανακατεύθυνσης των πετρελαϊκών αποστολών στους Κινέζους και Ρώσους αγοραστές μπορεί να αντιμετωπιστούν με αιτήματα από τους Κινέζους και Ρώσους δανειστές για αυξημένες αποπληρωμές των δανείων.

Η πολιτική αντιπολίτευση της Βενεζουέλας κερδίζει επίσης έδαφος στους φτωχότερους και παραδοσιακά λιγότερο ενεργούς πολιτικά πολίτες, τους οποίους η κυβέρνηση μπορούσε προηγουμένως να φοβερίσει ή να αγνοήσει με ασφάλεια. Πολλές από αυτές τις φτωχές κοινότητες αγκάλιασαν το λαϊκιστικό κίνημα του προκατόχου του Μαδούρο, του προέδρου Ούγκο Τσάβεζ, λόγω αυτών που τους πρόσφερε στο πλαίσιο των προγραμμάτων που υλοποιούσε -όμως αυτές οι απολαβές «στέρεψαν» με τον Μαδούρο.

Αυτοί οι πιο ευάλωτοι πληθυσμοί έχουν ήδη πληγεί βαριά από την εξασθένιση της οικονομίας της χώρας τα τελευταία χρόνια. Και με τις κυρώσεις των ΗΠΑ να απειλούν τώρα να μειώσουν τα πετρελαϊκά έσοδα, είναι αυτά τα τμήματα της κοινωνίας θα είναι που θα πληγούν και πάλι πρώτα και περισσότερο.

Καθώς βαθαίνει η οικονομική κρίση, η αντιπολίτευση θα προσφέρει μια όλο και πιο ελκυστική εναλλακτική για την οικονομική ανάκαμψη, αυξάνοντας την πιθανότητα για συχνότερες, και συχνά βίαιες, διαδηλώσεις υπέρ της πολιτικής μετάβασης. Η χιονοστιβάδα των διαδηλώσεων στη χώρα θα μπορούσε επίσης να διευκολύνει τους δυσαρεστημένους στρατιωτικούς διοικητές, αξιωματικούς και καταταγμένους να παρέχουν την υποστήριξή τους, αυξάνοντας τον κίνδυνο για βίαιη απομάκρυνση της κυβέρνησης Μαδούρο.

Ενώ οι στρατιωτικοί αξιωματούχοι είχαν στο παρελθόν τύχει ευνοϊκής αντιμετώπισης σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πληθυσμό, ωστόσο ο Μαδούρο δεν θα μπορεί να τους προστατεύσει αυτή τη φορά από το πλήγμα που θα επιφέρουν οι αμερικανικές κυρώσεις. Αυτό σημαίνει πως είναι απίθανο οι ένοπλες δυνάμεις –οι οικογένειες των οποίων πλήττονται και αυτές από τις ελλείψεις σε τρόφιμα και φάρμακα – να ακολουθήσουν ομοιόμορφα τις κυβερνητικές εντολές για καταστολή του πληθυσμού.

Οσο νωρίτερα γίνει η μετάβαση, τόσο το καλύτερο

Όμως η όποια αλλαγή στην κυβέρνηση, της οποίας θα ηγείται η αντιπολίτευση, θα πρέπει να πετύχει όσο το δυνατόν συντομότερα, διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος να χάσει τη δυναμική της. Αν ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Χουάν Γκουαϊδό, δεν σημειώσει πρόοδο στη διεκδίκηση της προεδρίας εντός των επόμενων μηνών, τότε οι διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης κινδυνεύουν να χάσουν τη συμμετοχή σε αυτές, καθώς οι πάμφτωχοι και πεινασμένοι Βενεζουελάνοι θα επιστρέφουν στα σπίτια τους για να τακτοποιήσουν τις βασικές τους ανάγκες.

Ο Μαδούρο, που το αντιλαμβάνεται αυτό, θα κάνει κινήσεις για να μετριάσει την πρόοδο της αντιπολίτευσης προς την κατάληψη της εξουσίας. Αν και η παράταση της παραμονής του στην εξουσία δεν θα τον απελευθερώσει από τη γενικότερη πολιτική και οικονομική αστάθεια που μαστίζει τη χώρα, ωστόσο θα του δώσει χρόνο για να βρει ένα σχέδιο διαφυγής χωρίς να πέσει στα χέρια των εχθρικών πολιτικών δυνάμεων.

Για να το πετύχει αυτό, ο Μαδούρο θα στρατολογήσει την Μπολιβαριανή Εθνική Αστυνομία (μια εθνική αστυνομική δύναμη-κλειδί στη Βενεζουέλα) για να καταστείλει τις διαδηλώσεις, και θα συνεχίσει να βασίζεται στους πράκτορες της Κούβας για να παρακολουθεί και να συλλαμβάνει αντιφρονούντες στρατιωτικούς αξιωματούχους. Εν τούτοις, θα είναι μια χαμένη μάχη.

Όσο περισσότερο διαρκέσουν οι κυρώσεις κατά της κυβέρνησης της Βενεζουέλας, τόσο πιθανότερο είναι να υπάρξει μια χαοτική μετάβαση εξουσίας. Η εμβάθυνση της οικονομικής κρίσης χωρίς ελπίδες ανάκαμψης (αν παραμείνει στην εξουσία ο Μαδούρο) θα οδηγήσει σε αύξηση του αριθμού και εξάπλωση των διαδηλώσεων της αντιπολίτευσης σε διάφορες πόλεις –πιέζοντας τις ένοπλες δυνάμεις που παραμένουν πιστές στην κυβέρνηση να απαντήσουν με μεγαλύτερη βία. Ωστόσο, ένα τέτοιο σενάριο πιθανότατα θα δημιουργούσε ανησυχίες στους στρατιωτικούς και αστυνομικούς διοικητές της Βενεζουέλας λόγω της προειδοποίησης των ΗΠΑ πως αν υπάρξουν μαζικά θύματα μεταξύ των διαδηλωτών, τότε μπορεί να υπάρξει στρατιωτική επέμβαση.

Ο χρόνος της όποιας μετάβασης εξουσίας στη Βενεζουέλα, όμως, θα εξαρτηθεί από κεκλεισμένων των θυρών διαπραγματεύσεις μεταξύ της αντιπολίτευσης και των βασικών διοικητών των ενόπλων δυνάμεων. Για να έρθει γρήγορα και σχετικά ανώδυνα η μετάβαση, θα χρειαστεί να εξασφαλίσει τη στήριξη από τους περισσότερους περιφερειακούς και εθνικούς στρατιωτικούς διοικητές της χώρας. Αλλιώς, η αλλαγή εξουσίας θα κλιμακωθεί σε σύγκρουση μεταξύ των στρατιωτικών μονάδων των αντιφρονούντων και αυτών που παραμένουν πιστές στην κυβέρνηση Μαδούρο.

Είναι απίθανο ο Μαδούρο να μπορέσει να καλέσει τις ένοπλες δυνάμεις του να καταστείλουν γρήγορα μια εξέγερση. Έχει ήδη αποφύγει την ανάπτυξη της Εθνικής Φρουράς της Βενεζουέλας για την καταστολή διαδηλώσεων, κάτι που δείχνει πως έχει αμφιβολίες για το πόσο πιστός θα είναι ο στρατός όταν διαταχθεί να διαλύσει τους διαδηλωτές.

Η εθνική ηγεσία του στρατού και οι περιφερειακοί διοικητές έχουν δηλώσει πίστη στον Μαδούρο και δεν θα αλλάξουν πλευρά χωρίς να έχουν διασφαλίσει την ασφάλειά τους στη μετα-Μαδούρο εποχή. Ως εκ τούτου, το να πειστούν περισσότεροι διοικητές να ταχθούν με την αντιπολίτευση θα απαιτήσει μια τεράστια συμφωνία αμνηστίας με τη στήριξη των ΗΠΑ, τη χώρα στην οποία πολλοί φοβούνται πως θα εκδοθούν.

Σε διαφορετική περίπτωση, οι διοικητές θα συνεχίσουν να αντιστέκονται -δίνοντας στον Μαδούρο περισσότερο χρόνο στην εξουσία, αλλά και περισσότερο χρόνο για να χειροτερέψει η οικονομική κρίση. Οι πολίτες θα έρθουν αντιμέτωποι με περισσότερες σοβαρές ελλείψεις σε τρόφιμα και ακόμα και οι στρατιώτες μπορεί να μείνουν απλήρωτοι.

Ένας πεινασμένος και φτωχότερος πληθυσμός γίνεται πιο θυμωμένος διαδηλωτής, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα βίαιης, στρατιωτικά στηριζόμενης, αμφισβήτησης της εξουσίας του Μαδούρο. Και ενώ ο χρόνος δεν είναι με το μέρος της κυβέρνησης, ωστόσο δεν είναι ούτε με το μέρος της αντιπολίτευσης. Όσο περισσότερο παραμένει στην εξουσία ο Μαδούρο, τόσο πιθανότερο είναι πως θα καταρρεύσει η επιθετική προσπάθεια της αντιπολίτευσης να τον ανατρέψει. Και αν συμβεί αυτό, τότε οι πολιτικοί αντίπαλοι της κυβέρνησης θα πρέπει να ανασυνταχθούν και να επανεξετάσουν τον δρόμο τους προς την εξουσία.

Το τέλος του Μαδούρο είναι μόνο η αρχή

Αν η αντιπολίτευση μπορέσει να καταλήξει σε συμφωνία με τους στρατιωτικούς διοικητές και ανατρέψει επιτυχώς τον Μαδούρο, τότε η κυβέρνηση Γκουαϊδό και αυτή που θα την διαδεχθεί θα επικεντρωθεί πρώτα στην αναβίωση του πετρελαϊκού κλάδου και του κλάδου φυσικού αερίου της χώρας. Το πετρέλαιο θα συνεχίσει να αποτελεί τη βασική πληγή εξαγωγικών εσόδων της Βενεζουέλας για δεκαετίες. Και καθώς ο ιδιωτικός τομέας σε γενικές γραμμές έχει καταρρεύσει μετά από χρόνια υπερπληθωρισμού, ο ενεργειακός τομέας θα είναι επίσης η βασική πηγή των δημοσιονομικών εσόδων της κυβέρνησης. Για να αυξηθούν τα έσοδα αυτά, ο διάδοχος του Μαδούρο θα επιχειρήσει να κάνει τις επενδύσεις στο πετρέλαιο της Βενεζουέλας όσο χαμηλότερου ρίσκου είναι δυνατόν. Όμως και πάλι θα είναι δύσκολο να πουληθεί.

Το πλαίσιο μιας επιτυχούς μετάβασης από τον Μαδρούρο, στο παζάρι τις αντιπολίτευσης με τις ένοπλες δυνάμεις για αμνηστία πιθανότατα θα δοθεί η δυνατότητα στις στρατιωτικές και πολιτικές ελίτ που θα στραφούν κατά του Μαδούρο να διατηρήσουν κάποιον βαθμό επιρροής σε στρατηγικούς τομείς στην οικονομία –κυρίως στον ενεργειακό τομέα. Αυτό σημαίνει πως μια νέα κυβέρνηση όχι μόνο θα δυσκολευτεί να «ξεριζώσει» τη διαφθορά, αλλά ίσως χρειαστεί να κάνει τα στραβά μάτια στη διαφθορά για να διασφαλίσει την πολιτική σταθερότητα. Αν και για να διορθωθεί ο ενεργειακός τομέας της Βενεζουέλας αναπόφευκτα θα χρειαστεί να πάνε κάποια διεφθαρμένα πρόσωπα στη φυλακή, ωστόσο μια κυβέρνηση της οποίας θα ηγείται η αντιπολίτευση δεν θα μπορέσει αρχικά να πιέσει και πολύ για να σταματήσουν οι δόλιες εισαγωγές που σχετίζονται με τον ενεργειακό τομέα, για ναι διαφοροποιηθούν τα κρατικά έσοδα ή για να πατάξει την εκτεταμένη εγκληματικότητα που υποκινείται από τον στρατό. Άλλωστε, η επιβίωσή της θα εξαρτηθεί από έναν καλά εξοπλισμένο στρατό, που θα μπορούσε εύκολα να στραφεί κατά του διαδόχου του Μαδούρο αν επηρεαστούν τα συμφέροντα των διοικητών του.  

Ασχέτως του πότε και πως θα συμβεί, η έξοδος του Μαδούρο βρίσκεται στον ορίζοντα. Η δυναμική για αλλαγή καθεστώτος στη Βενεζουέλα αυξάνεται. Η αντιπολίτευση θα αξιοποιήσει τους επόμενους μήνες για να εντείνει τις πιέσεις στην κυβέρνηση Μαδούρο, η οποία ήδη πιέζεται από τις αμερικανικές κυρώσεις στο πετρέλαιο. Και όσο περισσότερο διαρκούν οι κυρώσεις και οι διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης, τόσο πιο πολύ θα αδυνατίζει η εξουσία του Μαδούρο, αφού δεν θα έχει τη δυνατότητα να αντεπιτεθεί στους ηγέτες της αντιπολίτευσης ή τους διαδηλωτές χωρίς να ρισκάρει να προκαλέσει επέμβαση του αμερικανικού στρατού.

Όμως ακόμα και αν και όταν η αντιπολίτευση ανατρέψει επιτυχώς τον Μαδούρο, αυτό απλώς θα σηματοδοτήσει την αρχή της μακράς πορείας της Βενεζουέλας προς την ανάκαμψη. Καθώς θα έχει «δεμένα» τα χέρια από τα παζάρια που θα κάνει με τις ελίτ της εποχής Μαδούρο για να μπορέσει να διασφαλίσει την άνοδό της στην εξουσία, μια νέα κυβέρνηση θα κληρονομήσει μια πολιτικά ασταθή, οικονομικά κατεστραμμένη χώρα η οποία θα αποδειχθεί πρόκληση για την εξουσία της κυβέρνησης  αυτής και τη διατήρηση της λαϊκής υποστήριξης.