Ο στρατός του Κοσόβου και η εύθραυστη ειρήνη με τη Σερβία

Οι εντάσεις μεταξύ της Σερβίας και του Κοσόβου για μια ακόμα φορά κλιμακώνονται –αυτή τη φορά με επίκεντρο τα σχέδια της Πρίστινα για δημιουργία στρατού. Το κοινοβούλιο του Κοσόβου προγραμματίζεται να ψηφίσει στις 14 Δεκεμβρίου για το αν θα μετατρέψει τις ελαφρά οπλισμένες Δυνάμεις Ασφαλείας του Κοσόβου (KSF) -που αριθμούν 4.000 άτομα- σε εθνικό στρατό. Όμως το Βελιγράδι έχει προειδοποιήσει πως μια τέτοια δύναμη θα μπορούσε να δείξει την ισχύ της κατά των εθνοτικών Σέρβων του Κοσόβου, αναγκάζοντας την Πρίστινα να προχωρήσει σε διαψεύσεις.

Το ΝΑΤΟ και η Ρωσία έχουν επίσης εκφράσει ανησυχία για το σχέδιο του Κοσόβου και στις 5 Δεκεμβρίου η πρωθυπουργός της Σερβίας, Άνα Μπρνάμπιτς, σημείωσε με δυσοίωνο τρόπο πως «ελπίζει» η χώρα της να μην χρειαστεί να πάει σε πόλεμο ως απάντηση στις κινήσεις της Πρίστινα.

Μια προβληματική σχέση

Το Κόσοβο αποσχίστηκε μονομερώς από τη Σερβία το 2008. Οι ΗΠΑ και τα περισσότερα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία του Κοσόβου, όμως η Σερβία και μεγάλες δυνάμεις, όπως η Ρωσία και η Κίνα, όχι. Το 2009 το Κόσοβο δημιούργησε την KSF, που επικεντρώνεται κυρίως στην πολιτική προστασία και στην αντιμετώπιση κρίσεων. Έκτοτε, η κυβέρνηση του Κοσόβου έχει παρουσιάσει διάφορα σχέδια για μετατροπή της σε κανονικό στρατό, τα οποία όμως έβαλε στην άκρη λόγω των πιέσεων από τους Δυτικούς εταίρους. Τον Αύγουστο, ωστόσο, ο αμερικανός πρέσβης στο Κόσοβο δήλωσε πως ο Λευκός Οίκος στηρίζει την μετατροπή της KSF «σε έναν στρατό διαλειτουργικό με το ΝΑΤΟ». Τον Οκτώβριο, το κοινοβούλιο του Κοσόβου ψήφισε για την ενίσχυση της KSF και μετατροπή της σε κανονικό στρατό εντός μιας δεκαετίας. Δυο μήνες μετά, οι βουλευτές του Κοσόβου πρέπει να επιβεβαιώσουν την απόφαση αυτή.

Οι κινήσεις της Πρίστινα προκάλεσαν αμέσως αντιδράσεις στη Σερβία και παραπέρα. Στις 4 Δεκεμβρίου, ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς συναντήθηκε με τους πρέσβεις της Ρωσίας και της Κίνας στο Βελιγράδι για να εξασφαλίσει τη στήριξή τους στην διαμάχη της χώρας του με την Πρίστινα. Μια ημέρα αργότερα, ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, προειδοποίησε πως η προσπάθεια της Πρίστινα για δημιουργία στρατού γίνεται «σε κακό χρόνο, πάει ενάντια στις συμβουλές πολλών συμμάχων του ΝΑΤΟ και μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην μελλοντική ευρωατλαντική ενσωμάτωση του Κοσόβου». Η Ρωσία, από την πλευρά της, περιέγραψε τις κινήσεις της Πρίστινα ως «αποσταθεροποιητικές» σημειώνοντας πως παραβιάζουν τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για το Κόσοβο.

Η ανακοίνωση έρχεται να προστεθεί στις τεταμένες σχέσεις μεταξύ της Πρίστινα και του Βελιγραδίου. Νωρίτερα φέτος, διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα της ΕΕ μεταξύ των δυο κυβερνήσεων απέτυχαν να καλλιεργήσουν μια συμφωνία που θα ομαλοποιούσε τις διμερείς τους σχέσεις. Και μόλις τον περασμένο μήνα, το Κόσοβο επέβαλε δασμούς 100% στις εισαγωγές από τη Σερβία, ως αντίποινα στις προσπάθειες του Βελιγραδίου να αποτρέψει το Κόσοβο από το να ενταχθεί σε διεθνείς οργανισμούς.

Γιατί έχει σημασία

Οι νύξεις της Μπρνάμπιτς για ένοπλη σύγκρουση είχαν στόχο κυρίως το εγχώριο ακροατήριο της Σερβίας, καθώς μια στρατιωτική σύγκρουση με τον νότιο γείτονά της θα έκλεινε με συνοπτικές διαδικασίες την πόρτα στις φιλοδοξίες της Σερβίας για ένταξη στην ΕΕ και θα προκαλούσαν ισχυρή αρνητική αντίδραση από τη Δύση.

Το Κόσοβο, από την πλευρά του, εξαρτάται από την πολιτική και οικονομική στήριξη της Δύσης, που σημαίνει πως οι εταίροι του μπορούν ακόμα να πιέσουν την Πρίστινα να εγκαταλείψει, ή τουλάχιστον να καθυστερήσει, τα σχέδιά της για έναν στρατό.

Ακόμα και αν το κοινοβούλιο στην Πρίστινα ψηφίσει την απόφαση στις 14 Δεκεμβρίου, η σοβαρή έλλειψη οικονομικών πόρων του Κοσόβου σημαίνει πως μπορεί για χρόνια να μην έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει έναν αποτελεσματικό στρατό. Ωστόσο, ασχέτως των πραγματικών του δυνατοτήτων, ο συμβολισμός ενός εθνικού στρατού θα ήταν ισχυρός, καθώς να αντιπροσώπευε ένα ακόμα βήμα στην προσπάθεια του Κοσόβου να καταστεί κυρίαρχο κράτος. Αυτό με τη σειρά του θα μπορούσε να αναζωπυρώσει τον Σερβικό εθνικισμό και να αυξήσει τις εσωτερικές πιέσεις στο Βελιγράδι για αντίδραση. Ακόμα και χωρίς μια ένοπλη σύγκρουση, οι παρατεταμένες πολιτικές διαμάχες θα επιβράδυναν την ένταξη της Σερβίας στην ΕΕ και θα καθυστερούσαν την πλήρη διεθνή αναγνώριση του Κοσόβου.

Στο παρελθόν οι πιέσεις από εξωτερικούς «παίκτες» βοήθησαν ώστε να αποκλιμακωθούν οι εντάσεις μεταξύ της Σερβίας και του Κοσόβου, καλλιεργώντας ένα modus vivendi μεταξύ των δυο. Όμως ενώ η Δύση συνεχίζει να έχει μεγάλη επιρροή σε Βελιγράδι και Πρίστινα, οι εξωτερικές δυνάμεις μπορεί να μην είναι αρκετά ισχυρές ώστε να κρατήσουν υπό έλεγχο εσωτερικούς πολιτικούς παράγοντες και στις δυο χώρες.

Μια αποτυχία στην προσπάθεια συμφιλίωσης θα μπορούσε τελικά να παρατείνει την άλυτη σύγκρουση μεταξύ των δυο γειτόνων και να μειώσει τις πιθανότητές να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις τους.