Πού οφείλεται το νέο επεισόδιο μεταξύ Ρωσίας- Ουκρανίας

Η ρωσο-ουκρανική διαμάχη αναφορικά με τη θαλάσσια πρόσβαση μέσω των στενών Κερτς κλιμακώθηκε στις 25 Νοεμβρίου όταν παραστρατιωτικές δυνάμεις της ρωσικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας (FSB) ακινητοποίησαν, επιβιβάστηκαν και κατέλαβαν δυο μικρά ουκρανικά σκάφη του πολεμικού ναυτικού και ένα ρυμουλκό που προσπαθούσαν να περάσουν από το στενό.

Έξι από τα 24 μέλη του ουκρανικού πληρώματος που συνέλαβαν οι Ρώσοι τραυματίστηκαν κατά την επιβίβαση των Ρώσων. Το στενό, που βρίσκεται στην ανατολική άκρη της Κριμαίας, συνδέει την Αζοφική Θάλασσα με τη Μαύρη Θάλασσα.

Η ουκρανική κυβέρνηση στο Κίεβο αποκήρυξε αμέσως τις ρωσικές ενέργειες και κατηγόρησε τη Μόσχα για στρατιωτική επιθετικότητα. Ο ουκρανός πρόεδρος Πέδρο Ποροσένκο κήρυξε επίσης στρατιωτικό νόμο που θα διαρκέσει για 30 ημέρες (αλλά θα μπορούσε να παραταθεί). Η Ουκρανία και η Ρωσία ζήτησαν έκτακτη σύγκλιση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Σύμφωνα με τη Ρωσία, η προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 ακύρωσε τη συμφωνία του 2003 με την Ουκρανία αναφορικά με τη χρήση της Αζοφικής Θάλασσας και των στενών Κερτς. Έχοντας τον έλεγχο της Κριμαίας, η Ρωσία υποστηρίζει πως τα ύδατα γύρω από τα στενά Κερτς είναι ουσιαστικά δικά της χωρικά ύδατα.

Ωστόσο, το Κίεβο και ο περισσότερος υπόλοιπος κόσμος δεν αναγνωρίζουν την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία και η Ουκρανία επιμένει στο δικαίωμά της να διαπλέει το στενό και τη θάλασσα χωρίς παρεμβάσεις.

Πριν από λίγους μήνες, η Ουκρανία ανακοίνωσε πως θα δημιουργήσει ναυτική βάση στην Αζοφική Θάλασσα μέχρι το τέλος του έτους, προκαλώντας εντάσεις. Πρόσφατα, η Ρωσία έχει εντείνει τις παρεμβάσεις της στην ουκρανική ναυτική κίνηση στην περιοχή. Για την Ουκρανία, η πρόσβαση στην Αζοφική Θάλασσα είναι κρίσιμης σημασίας για  οικονομικούς λόγους και λόγους ασφάλειας. Χωρίς ανεμπόδιστη κίνηση στα στενά, θα έχανε ουσιαστικά την θαλάσσια πρόσβασή της σε λιμάνια-κλειδιά, όπως αυτό της Μαριούπολης.

Γιατί έχει σημασία

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος αυτή τη στιγμή είναι η κλιμάκωση αυτής της αψιμαχίας σε μια ευρύτερη στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Και οι δυο χώρες ήδη βρίσκονται σε μια «ημιπαγωμένη» σύγκρουση στην περιοχή Ντονμπάς στα ανατολικά της Ουκρανίας, άρα η κλιμάκωση εκεί είναι ήδη μια ξεκάθαρη πιθανότητα. Δεδομένων των περιορισμένων ναυτικών δυνατοτήτων της Ουκρανίας, όμως, το Κίεβο δεν μπορεί να κάνει και πολλά ως «απάντηση» στη Ρωσία στη θάλασσα –η όποια προσπάθεια της Ουκρανίας να επιβάλει τις αξιώσεις της στην Αζοφική Θάλασσα και στο στενό Κερτς θα αποτύχουν. Και η απειλή μιας ευρύτερης κλιμάκωσης φαίνεται σχετικά περιορισμένη διότι οι Ουκρανοί δεν έχουν δείξει σημάδια προετοιμασίας στρατιωτικής απάντησης.

Όμως άλλα κίνητρα –παγκόσμια και εγχώρια- ίσως βρίσκονται πίσω από την τελευταία ναυτική έφοδο της Ουκρανίας σε αμφισβητούμενα ύδατα. Δεδομένης της στρατιωτικής της αδυναμίας συγκριτικά με τη Ρωσία, ιδιαίτερα στις θάλασσες, είναι προς το συμφέρον του Κιέβου να τονίζει στον υπόλοιπο κόσμο –και ιδιαίτερα στην ΕΕ και τις ΗΠΑ- τη ρωσική επιθετικότητα. Μια αμερικανική επαναπροσέγγιση με τη Ρωσία που θα της αφήνει τον έλεγχο της Κριμαίας και θα αφήνει επίσης υπό τον έλεγχο των φιλορωσικών δυνάμεων το μεγαλύτερο μέρος της Ντονμπάς στην ανατολική Ουκρανία, θα ήταν καταστροφή για το Κίεβο. Και λίγες μόλις ημέρες πριν την αναμενόμενη συνάντηση του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν στη σύνοδο των G20 στην Αργεντινή, η Ουκρανία προωθεί τις θαλάσσιες διεκδικήσεις της και τονίζει τη ρωσική επιθετικότητα. Ωστόσο, μπορεί να μην περίμενε η Ρωσία να το τραβήξει τόσο ώστε να επιβιβαστεί στα ουκρανικά σκάφη και να συλλάβει τους ναύτες της.

Η κήρυξη στρατιωτικού νόμου εξυπηρετεί επίσης για να αναδείξει ακόμα περισσότερο τις ρωσικές ενέργειες και τη θέση της Ουκρανίας.

Για την Ουκρανία, η «απόδοση» αυτής της ναυτικής κίνησης θα μπορούσε να οδηγήσει είτε σε επιπλέον πιέσεις από ΕΕ και ΗΠΑ στη Ρωσία μέσω νέων κυρώσεων, ή σε άμεση βοήθεια, ιδιαίτερα υπό τη μορφή στρατιωτικού εξοπλισμού ή αυξημένων νατοϊκών εφόδων στη Μαύρη Θάλασσα. Το ΝΑΤΟ θα μπορούσε επίσης να εντείνει τις προσπάθειες για ενίσχυση του ουκρανικού ναυτικού, όμως δεδομένης της τρέχουσας κατάστασης του ναυτικού, αυτό θα περιελάμβανε παροχή στήριξης, εκπαίδευσης και εξοπλισμού για πολλά χρόνια. Και ο βαθμός στον οποίον η Ρωσία επιβάλει τις αξιώσεις της επίσης έχει σημασία στην απάντηση της Δύσης –όσο πιο επιθετική φαίνεται στην άρνηση παροχής πρόσβασης στην Ουκρανία και όσο πιο σθεναρά απαντήσει στις προσπάθειες της Ουκρανίας να προωθήσει τις αξιώσεις της, τόσο περισσότερο αυξάνεται ο κίνδυνος να εντείνουν τις πιέσεις τους ΕΕ και ΗΠΑ.

Επιπλέον, εσωτερικά κίνητρα θα μπορούσαν να παίζουν ρόλο στο ουκρανικό «τζογάρισμα» και την κήρυξη στρατιωτικού νόμου. Οι προεδρικές εκλογές αναμένεται να διενεργηθούν τον Μάρτιο του 2019 και ο Ποροσκένκο, ο οποίος δεν φαίνεται να τα πηγαίνει πολύ καλά στις δημοσκοπήσεις, κινδυνεύει να χάσει.

Ορισμένοι της αντιπολίτευσης έχουν αποκηρύξει την κήρυξη στρατιωτικού νόμου ως σχέδιο του προέδρου είτε να καθυστερήσει, είτε να χειραγωγήσει τις εκλογές. Η έκταση των περιορισμών του στρατιωτικού νόμου δεν είναι ακόμα σαφής, και ούτε είναι απαραίτητο πως θα εφαρμοστεί κάθε δυνατό μέτρο στο πλαίσιο του νόμου. Ορισμένες προβλέψεις επιτρέπουν στην κυβέρνηση να περιορίσει και να ρυθμίσει τα media, περιλαμβανομένων των τηλεπικοινωνιών, του ραδιοφώνου και του Τύπου. Επιτρέπουν επίσης μια αναβολή των προεδρικών εκλογών, δημιουργώντας την πιθανότητα ο στρατιωτικός νόμος να χρησιμοποιηθεί για απόκτηση πολιτικού πλεονεκτήματος. Ως εκ τούτου, τα μέτρα που θα επιβάλει η κυβέρνηση θα δείξουν αν μια εσωτερική πολιτική ατζέντα, καθώς και συμφέροντας εθνικής ασφάλειας, κινητοποιούν την κυβέρνηση να μεγεθύνει μια αψιμαχία με τη Ρωσία.

Όποιος και αν είναι ο λόγος, τα γεγονότα του Σαββατοκύριακου έχουν επιπτώσεις στην εύθραυστη οικονομία της Ουκρανίας. Το νόμισμα της χώρας υποχώρησε έως και 1,6% έναντι του αμερικανικού δολαρίου στις 26 Νοεμβρίου και το κόστος δανεισμού της αυξήθηκε στο υψηλότερο επίπεδο από πέρυσι. Ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Ουκρανίας, Γιακίφ Σμόλι, φέρεται να συναντήθηκε με εκπροσώπους των μεγαλύτερων ουκρανικών τραπεζών στις 26 Νοεμβρίου για να τους καθησυχάσει αναφορικά με την χρηματοοικονομική σταθερότητα της Ουκρανίας.

Η χώρα εφαρμόζει πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων του ΔΝΤ από το 2015. Μέχρι στιγμής, το ΔΝΤ δεν έχει δείξει πως ο στρατιωτικός νόμος θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο το πρόγραμμα. Ωστόσο, πιθανότατα θα παρακολουθεί στενά τις αποφάσεις οικονομικής πολιτικής που θα λάβει το Κίεβο όσο διαρκεί ο στρατιωτικός νόμος για να δει αν αποκλίνουν από το πρόγραμμα του ΔΝΤ.