Τι αλλάζει και τι όχι στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ

Στις 6 Νοεμβρίου, οι ενδιάμεσες εκλογές έφεραν το αναμενόμενο μικτό αποτέλεσμα για το Κογκρέσο. Το Δημοκρατικό Κόμμα κέρδισε τον έλεγχο της Βουλής των Αντιπροσώπων, ενώ διευρύνθηκε ελαφρώς το προβάδισμα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στη Γερουσία.

Ο διαιρεμένος έλεγχος του Κογκρέσου σημαίνει πως οι προτεραιότητες πολιτικής του Λευκού Οίκου σε ορισμένους τομείς θα αντιμετωπίσουν μεγαλύτερη αντίσταση από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, με το αναπόφευκτο κομματικό αδιέξοδο να δίνει «τροφή» και για τα δύο κόμματα ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2020. Τι θα πρέπει, όμως, να αναμένεται τους επόμενους μήνες, σε ό,τι αφορά τις πιο σχετικές γεωπολιτικές επιπτώσεις των εκλογών;

Ελάχιστες αλλαγές στο θέμα του Εμπορίου

Το διαιρεμένο Κογκρέσο δεν θα αυξήσει τις προοπτικές για αυστηρότερο έλεγχο των εμπορικών εξουσιών που ασκεί ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ. Ως επί το πλείστον, οι Δημοκρατικοί υποψήφιοι που πραγματοποίησαν προεκλογικές εκστρατείες με μήνυμα κατά της εμπορικής ατζέντας του Τραμπ, δεν τα πήγαν καλά στις εκλογές.

Αρκετές προτάσεις έχουν «πέσει» στο Κογκρέσο τους τελευταίους μήνες, που επικεντρώνονται κυρίως στον περιορισμό της προεδρικής εξουσίας που χορηγήθηκε υπό το Κεφάλαιο 232 της Πράξης Εμπορικής Επέκτασης του 1962, στο πλαίσιο του οποίου ο Τραμπ έχει κινηθεί ευρύτερα για να επιβάλει δασμούς και ποσοστώσεις στο όνομα της εθνικής ασφάλειας. Ωστόσο, οι προτάσεις αυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό μια αντίδραση στην απειλή του Τραμπ να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη NAFTA χωρίς να υπάρχει συμφωνία αντικατάστασης και να επιβάλει δασμούς στα αυτοκίνητα στους εταίρους της Βόρειας Αμερικής.

Η συμφωνία της τελευταίας στιγμής που επιτεύχθηκε με τη συμφωνία ΗΠΑ-Μεξικού-Καναδά (USMCA) για αντικατάσταση της NAFTA εξουδετέρωσε σε μεγάλο βαθμό αυτή την απειλή, αφαιρώντας δυναμική από το κίνημα για τη θεσμοθέτηση ελέγχου από το κογκρέσο. Οι Δημοκρατικοί θα αποκτήσουν ισχυρότερη παρουσία στην Επιτροπή Τρόπων και Μέσων της Βουλής των Αντιπροσώπων, όμως δύο από τους πιο μαχητικούς επικριτές της εμπορικής πολιτικής του προέδρου στη Γερουσία, οι γερουσιαστές Τζεφ Φλέικ και Μπομπ Κόρκερ, δεν θα επιστρέψουν στις θέσεις τους.

Ο Λευκός Οίκος εξακολουθεί να διατηρεί την απειλή της επιβολής δασμών σε αυτοκίνητα προκειμένου να έχει πλεονέκτημα στις εμπορικές διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ιαπωνία, όμως η όποια αρνητική εγχώρια αντίδραση από τους δασμούς σε αυτοκίνητα που θα επιβληθούν σε εταίρους εκτός Βόρειας Αμερικής, θα είναι πιο περιορισμένη. Σε αυτή τη φάση, η ΕΕ και η Ιαπωνία ελπίζουν πως μια έκθεση του υπουργείου Εμπορίου για τους δασμούς στα αυτοκίνητα, που αναμένεται να δημοσιοποιηθεί στα μέσα Φεβρουαρίου, θα διευκρινίζει το εύρος των αναμενόμενων ενεργειών του Λευκού Οίκους σε ό,τι αφορά την απειλή επιβολής δασμών στα αυτοκίνητα, ώστε να μπορέσουν να προσαρμόσουν αναλόγως τις δικές τους διαπραγματευτικές στρατηγικές.

Για να περάσει ο εφαρμοστικός νόμος για οποιεσδήποτε συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου τυχόν διαπραγματευτεί ο Λευκός Οίκος, απαιτείται έγκριση της Βουλής των Αντιπροσώπων. Μια ελεγχόμενη από τους Δημοκρατικούς Βουλή θα απαιτήσει πιο σθεναρά ο Λευκός Οίκος να διενεργήσει εμπορικές διαπραγματεύσεις σύμφωνα με προτεραιότητες που περιγράφονται μέσω της διαδικασίας της Αρχής Προώθησης του Εμπορίου, περιλαμβανομένων των πιέσεων για υψηλότερα στάνταρντ στους τομείς της απασχόλησης και του περιβάλλοντος. Οι Δημοκρατικοί δεν είναι πιθανό να εκτροχιάσουν την έγκριση της USMCA, όμως οι ανησυχίες τους μπορεί να επηρεάσουν τις εμπορικές συμφωνίες που επιχειρεί να συνάψει ο Λευκός Οίκος με την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο, οι οποίες θα χρειαστούν διακομματική στήριξη.

Οι επιπτώσεις στην εξωτερική πολιτική

Αν και το Κογκρέσο γενικά έχει περιορισμένη «βαρύτητα» στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, ωστόσο υπάρχουν ορισμένοι τομείς που η παρέμβαση του Κογκρέσου θα μπορούσε να έχει επίπτωση.

Στη Σαουδική Αραβία: Λίγοι υπερασπιστές του Σαουδάραβα Διαδόχου Πρίγκιπα Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν απέμειναν στο Κογκρέσο, μετά την εξαφάνιση και προφανή δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι. Τώρα που έχουν ολοκληρωθεί οι ενδιάμεσες εκλογές, το Κογκρέσο θα είναι ελεύθερο να επικεντρωθεί και πάλι στην πολιτική για τη Σαουδική Αραβία και να παγιώσει τις διακομματικές δυνάμεις που απαιτούνται για να νομοθετήσει.

Μια επανεξέταση της έκτασης της αμερικανικής συνεργασίας με τη Σαουδική Αραβία στον εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης θα είναι ένα από τα πρώτα θέματα, και πιθανότατα θα έχει ως αποτέλεσμα το Κογκρέσο να αποφασίσει τουλάχιστον κάποιου είδους περιορισμό -η ψηφοφορία που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο για τον περιορισμό της βοήθειας στις πολεμικές προσπάθειες της Σαουδικής Αραβίας οριακά δεν κατάφερε να περάσει, παρά τη διακομματική στήριξη. Πέραν της Υεμένης, οι κινήσεις για επιβολή κυρώσεων σε Σαουδάραβες αξιωματούχους, η καθυστέρηση ή ακύρωση εξοπλιστικών συμφωνιών, ή το «μπλοκάρισμα» της συνεργασίας για την ανάπτυξη ενός σαουδαραβικού πολιτικού πυρηνικού προγράμματος –θα απαιτήσουν το Κογκρέσο να πλοηγηθεί ανάμεσα στην επιτακτική ανάγκη για διατήρηση της συμμαχίας με τη Σαουδική Αραβία και στην ανάγκη να μετριαστούν οι υπερβολές της διακυβέρνησης του διαδόχου πρίγκιπα.

Οι Δημοκρατικοί γερουσιαστές-κλειδιά, Μπομπ Μενέντεζ και Κρις Μέρφι, που και οι δυο επανεξελέγησαν, έχουν στηρίξει τη νομοθέτηση που επιδιώκει τον περιορισμό της πώλησης όπλων στη Σαουδική Αραβία. Η νεοεκλεγείσα βουλευτής Ιλχάν Ομάρ, επέκρινε την πώληση αμερικανικών όπλων στους Σαουδάραβες καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής της εκστρατείας. Ένας ακόμα νέος εκπρόσωπος, ο Τομ Μαλινόφσκι, πρώην υφυπουργός αρμόδιος για θέματα δημοκρατίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και απασχόλησης, έχει ταχθεί με σθένος κατά του εξοπλισμού της Σαουδικής Αραβίας από τις ΗΠΑ στον πόλεμο της Υεμένης.

Στο Ιράν: Ενδεχομένως δεν θα υπάρξουν μεγάλες κινήσεις στο Κογκρέσο σε ό,τι αφορά τις τρέχουσες  αμερικανικές πολιτικές έναντι του Ιράν. Το Κογκρέσο δεν θα έχει σημαντικό έλεγχο επί της επιθετικής πολιτικής κυρώσεων, καθώς σχεδόν κάθε σημαντική πτυχή της αμερικανικής πολιτικής για το Ιράν είναι αρμοδιότητα της εκτελεστικής εξουσίας. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει αφήσει ανοικτό το ενδεχόμενο να επιδιώξει μια συνθήκη με το Ιράν, που θα απαιτούσε διακομματική στήριξη, όπως σε αυτή τη φάση η προοπτική το Ιράν να έρθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων είναι εξαιρετικά χαμηλή.

Στην Κίνα: Η ευρεία επίθεση του Τραμπ κατά της Κίνας έχει εξασφαλίσει σε μεγάλο βαθμό διακομματική στήριξη, όπως φαίνεται από την προσέγγιση του Κογκρέσου στο θέμα της αύξησης της εποπτείας και των περιορισμών του κινεζικού εμπορίου και των επενδύσεων στις ΗΠΑ, ιδιαίτερα σε ευαίσθητους τομείς όπως η τεχνολογία. Τώρα που έχει αμβλυνθεί κάπως η πολιτική πίεση στον Τραμπ, με την ολοκλήρωση των ενδιάμεσων εκλογών, και οι εμπορικές διαπραγματεύσεις έχουν στη συνέχεια αντιμετωπίσουν περισσότερα εμπόδια, η Κίνα θα προετοιμαστεί για περισσότερους δασμούς.

Ιστορικά, το Κογκρέσο υπήρξε πιο δυναμικό απ’ ότι ο Λευκός Οίκος στην προώθηση φιλο-Ταϊβανέζικης πολιτικής, ενός άλλου τομέα στον οποίον υπάρχει διακομματική συναίνεση. Στο πλαίσιο του ευρύτερου ανταγωνισμού του με την Κίνα, ο Λευκός Οίκος έχει δείξει μεγαλύτερη προθυμία να στηρίξει την Ταϊβάν πιο εμφανώς, αν και στελέχη-κλειδιά της κυβέρνησης, όπως ο υπουργός Άμυνας Τζέιμς Μάτις, έχουν ταχθεί υπέρ της αποφυγής προκλήσεων που θα είχαν ως αποτέλεσμα μια στρατιωτική απάντηση της Κίνας. Στα βασικά «γεράκια» του Κογκρέσου σε ό,τι αφορά την πολιτική για την Ταϊβάν, που θα πρέπει να παρακολουθούνται, περιλαμβάνονται ο Μενέντεζ και οι συνάδελφοί του από τη Γερουσία Κόρι Γκάρντνερ, Μάρκο Ρούμπιο και Εντ Μάρκι.

Στη Ρωσία: Με τους Δημοκρατικούς να ελέγχουν τη Βουλή των Αντιπροσώπων, ο Λευκός Οίκος θα μπει ακόμα περισσότερο στο «μικροσκόπιο» στην έρευνα για τον καθορισμό της έκτασης της Ρωσικής εμπλοκής στις εθνικές εκλογές του 2016 -ένα θέμα που παραμένει «αγκάθι» για τις σχέσεις της κυβέρνησης Τραμπ με το Κρεμλίνο. Ωστόσο, η επιτακτική ανάγκη των ΗΠΑ να τηρήσουν υπό αυστηρό έλεγχο τη ρωσική επιθετικότητα στο εξωτερικό και να καταστήσουν υπεύθυνη τη Μόσχα για τις εκστρατείες κυβερνοπολέμου της, έχουν εξασφαλίσει τη διακομματική στήριξη. Το αποτέλεσμα των ενδιάμεσων εκλογών θα επαναφέρει τώρα στο επίκεντρο τα νομοθετήματα για την επέκταση των κυρώσεων όπως η Πράξη για τον Έλεγχο Χημικών και Βιολογικών Όπλων και την Εξάλειψη Πολέμου, καθώς και την Πράξη περί Υπεράσπισης της Αμερικανικής Ασφάλειας από την Επιθετικότητα του Κρεμλίνου. Θα είναι σημαντικό να παρακολουθούμε αν το Κογκρέσο θα συνεχίσει να αυξάνει ουσιαστικά τις κυρώσεις (βάζοντας στο στόχαστρο συγκεκριμένα άτομα και οντότητες) ή θα ακολουθήσει την πιο επιθετική επιλογή της επιβολής κυρώσεων στα ρωσικά κρατικά ομόλογα και τις τραπεζικές συναλλαγές.

Στη Βόρεια Κορέα: Ομοίως με την πολιτική για το Ιράν, το χαρτοφυλάκιο της Βόρειας Κορέας παραμένει, σε αυτή τη φάση, σε μεγάλο βαθμό στα χέρια της εκτελεστικής εξουσίας. Καθώς ο Λευκός Οίκος προσπαθεί να βγει από το διαπραγματευτικό αδιέξοδο με την Πιονγκγιάνγκ, η όποια προσπάθεια να χαλαρώσουν κυρώσεις για να προωθηθεί η διαδικασία αποπυρηνικοποίησης, θα μπορούσε να γίνει αντικείμενο ελέγχου από τα «γεράκια» του τομέα της εθνικής ασφάλειας στο Κογκρέσο που θέλουν να δουν πρώτα πιο ορατές αποδείξεις για την προσήλωση της Βόρειας Κορέας στην αποπυρηνικοποίηση. Ενας τομέας που θα πρέπει να παρακολουθείται, είναι αν το Κογκρέσο προσπαθήσει τελικά να επιβάλει όρους με νόμο στην όποια χαλάρωση κυρώσεων, εμποδίζοντας έτσι τις προσωπικές εγγυήσεις του αμερικανού προέδρου προς τον βορειοκορεάτη ηγέτη Κιμ Γιονγκ Ουν.

Πιέσεις για αλλαγή στη μεταναστευτική πολιτική

Ο έλεγχος της Βουλής των Αντιπροσώπων από τους Δημοκρατικούς σημαίνει πως η κυβέρνηση Τραμπ θα δει την προσπάθειά της για μεταρρύθμιση στο μεταναστευτικό ουσιαστικά να «νεκρώνει». Οι βουλευτές θα αντισταθούν στις απαιτήσεις της κυβέρνησης για τη χρηματοδότηση της κατασκευής τείχους στα σύνορα με το Μεξικό, καθώς και στις προτάσεις της για κατάργηση της λοταρίας για τη βίζα και για στροφή της επικέντρωσης του συστήματος νόμιμης μετανάστευσης προς τη χορήγηση μόνιμης κατοικίας σε αυτούς που διαθέτουν υψηλότερη επαγγελματική αξία.  

Το Κογκρέσο θα είναι επίσης λιγότερο πιθανό πλέον να συμφωνήσει σε περικοπές στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό για την παροχή βοήθειας στην Κεντρική Αμερική. Οι απειλές για μείωση της βοήθειας αυτής αποτέλεσμα βασικό μέσο με το οποίο ο Λευκός Οίκος προσπάθησε να πιέσει της κυβερνήσεις της Κεντρικής Αμερικής να εμποδίσουν τους πολίτες τους να περνούν παράνομα τα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού. Ερχόμενη αντιμέτωπη με την απώλεια του πλεονεκτήματος έναντι των κυβερνήσεων αυτών, η προσοχή της αμερικανικής κυβέρνησης θα στραφεί προς το Μεξικό. Θα πιέσει την μεξικανική κυβέρνηση να διατηρήσει την πολιτική συλλήψεων και απομάκρυνσης των μεταναστών που βρίσκονται υπό κράτηση στο νότιο Μεξικό.

Τι θα αλλάξει στην Αμυνα

Οι Δημοκρατικοί αναμένεται να καλύψουν ορισμένες σημαντικές θέσεις στο Κογκρέσο, όπως την ηγεσία των επιτροπών Ένοπλων Δυνάμεων και Πιστώσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων. Αυτό θα ενισχύσει την ικανότητα των βουλευτών του κόμματος να αμφισβητήσουν τον Λευκό Οίκο σε θέματα για τα οποία έχουν ήδη εκφράσει την αντίθεσή τους. Στα θέματα αυτά περιλαμβάνονται οι περαιτέρω αυξήσεις στις αμυντικές δαπάνες, τα σχέδια για να προχωρήσει η δημιουργία ενός αεροδιαστημικού στρατιωτικού σκέλους, η αύξηση των παρεμβάσεων του αμερικανικού στρατού στο εξωτερικό καθώς και η επέκταση της πυρηνικής δύναμης.

Επιπλέον, καθώς το Κογκρέσο είναι διαιρεμένο μεταξύ των δυο κομμάτων, καθίσταται πιθανότερο πως το πολιτικό αδιέξοδο θα δημιουργήσει πρόβλημα στον ορισμό των αμυντικών προϋπολογισμών και θα σηματοδοτήσει μια επιστροφή στην υπερβολική εξάρτηση από αποφάσεις συνέχισης, ιδιαίτερα αφού οι αυτόματοι «κόφτες» στις δαπάνες αναμένεται να επιστρέψουν το δημοσιονομικό έτος 2020. Μια τέτοια διασπαστική διαδικασία θα περιπλέξει τις προσπάθειες των ΗΠΑ να στρέψουν ανεμπόδιστα την στρατηγική επικέντρωσή τους από τον παγκόσμιο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, στον εξελισσόμενο ανταγωνισμό ισχύος με την Κίνα και τη Ρωσία.

Μάχες για τις δαπάνες και τους κανονισμούς

Οι κομματικές διαμάχες είναι επίσης πιθανό να εκτροχιάσουν νομοσχέδια για τη χρηματοδότηση άλλων πτυχών της κυβέρνησης και να εγείρουν σειρά ζητημάτων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πιθανή αναμέτρηση μεταξύ του Τραμπ και του Κογκρέσου.

Μια επαναλαμβανόμενη αντιπαράθεση μεταξύ των Δημοκρατικών και του προέδρου αναφορικά με τη χρηματοδότηση της κατασκευής του τείχους στα σύνορα θα αυξήσει την απειλή για «λουκέτο» στην κυβέρνηση ενόψει της προθεσμίας της 8ης Δεκεμβρίου για τη χρηματοδότηση μέρους της κυβέρνησης, περιλαμβανομένου του υπουργείου Εσωτερικής Ασφάλειας. Μετά την επόμενη συνεδρίαση του Κογκρέσου τον Ιανουάριο, οι Δημοκρατικοί δεν θα μπορούν να κάνουν ουσιαστικές αλλαγές στα μέτρα της φορολογικής μεταρρύθμισης που ψηφίστηκαν το 2017 και να αντιστρέψουν την πορεία της διεύρυνσης των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού, όμως επίσης ο Τραμπ είναι απίθανο να πραγματοποιήσει την επιθυμία του για επιπλέον φορολογικά μέτρα εν όψει των εκλογών του 2020.

Η τεχνολογική πολιτική θα είναι άλλος ένας τομέας-κλειδί που θα πρέπει να παρακολουθείται, ιδιαίτερα καθώς το διαιρεμένο Κογκρέσο προσπαθεί να βρει κοινό έδαφος στην κατάρτιση νομοθεσίας για την αντιμετώπιση των προβλημάτων στα ιδιωτικά δεδομένα (θέμα που θα έχει μεγαλύτερη απήχηση στους Δημοκρατικούς) και να προωθήσει την επιβολή των αντιμονοπωλιακών κανόνων για τις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες.

Τους επόμενους μήνες, η Σαουδική Αραβία και άλλες μεγάλες πετρελαιοπαραγωγικές χώρες θα έχουν περισσότερους λόγους να ανησυχούν για το νομοσχέδιο που εκκρεμεί, το οποίο θα αφαιρεί από τους αντιμονωπολιακούς νόμους την κρατική ασυλία για τα μέλη του ΟΠΕΚ και τις εθνικές πετρελαϊκές τους εταιρείες. Οι Δημοκρατικοί θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν την πρόταση νόμου για τα καρτέλ (No Oil Producing and Exporting Cartels Act) προκειμένου να πιέσουν τον Λευκό Οίκο  να τηρήσει σκληρότερη γραμμή έναντι της Σαουδικής Αραβίας. Ο Τραμπ, ο οποίος έχει επικρίνει το καρτέλ για τις τιμές του πετρελαίου, δεν έχει γνωστοποιήσει τη θέση του για το νομοσχέδιο αυτό, όμως ο Λευκός Οίκος γενικά τείνει να προσπαθεί να εξουδετερώνει νομοθετικές κινήσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε σοβαρές αναταράξεις στις σχέσεις των ΗΠΑ με τους συμμάχους του Κόλπου.

Η παρακολούθηση του Λευκού Οίκου

Μια Βουλή των Αντιπροσώπων που ελέγχεται από τους Δημοκρατικούς θα μπορούσε να αυξήσει την προστασία επί της συνεχιζόμενης έρευνας του ειδικού συμβούλου Ρόμπερτ Μάλερ για την πιθανή ρωσική παρέμβαση στις αμερικανικές εκλογές του 2016. Αν αυτή η έρευνα φέρει αποδείξεις συνεργασίας μεταξύ του προεκλογικού επιτελείου του Τραμπ και της Μόσχας ή οποιουδήποτε άλλου αδικήματος που να αιτιολογεί μια απαγγελία κατηγοριών, τότε η Βουλή υπό τους Δημοκρατικούς θα μπορούσε πιθανότατα να κινήσει διαδικασία κατά του Τραμπ. Ωστόσο, χωρίς την πλειοψηφία των δυο τρίτων της Γερουσίας που θα απαιτούνταν για να καταδικαστεί, πολλοί Δημοκράτες μπορεί να φανούν επιφυλακτικοί, καθώς μια τέτοια επιθετική στρατηγική θα μπορούσε να «γυρίσει μπούμερανγκ» στις εκλογές του 2020.

Θα μπορούσε επίσης να υπάρξει αλλαγή σε θέσεις-κλειδιά του Λευκού Οίκου μετά το τέλος των ενδιάμεσων εκλογών. Λίγες ώρες μετά την καταμέτρηση των ψήφων, ο Τραμπ ανάγκασε σε παραίτηση τον γενικό εισαγγελέα Τζεφ Σέσιονς, ενώ αναμένονται και άλλες κινήσεις στο υπουργικό συμβούλιο. Η κυβέρνηση θα ξοδέψει πολλή ενέργεια προσπαθώντας να εξασφαλίσει συγκατάθεση για την αντικατάσταση του Σέσιονς. Και η όποια κίνηση για αντικατάσταση του Μάτις ή του υπουργού Οικονομικών Στίβεν Μνούτσιν θα αποδυνάμωνε κάποια από τα πιο μετριοπαθή στοιχεία στην εξωτερική, αμυντική και εμπορική πολιτική του Λευκού Οίκου.