Stratfor: Ξεκινάει νέα κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών

Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε στις 20 Οκτωβρίου πως προτίθεται να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη Συνθήκη για τα Πυρηνικά Οπλα Μεσαίου Βεληνεκούς (INF). Η συμφωνία αυτή απαγορεύει την ανάπτυξη πυρηνικών και συμβατικών βαλλιστικών πυραύλων και πυραύλων τύπου cruise που εκτοξεύονται από το έδαφος, με εμβέλεια που καθορίζεται στα 500-5.500 χιλιόμετρα.

Ενώ η απόσυρση θα επιτρέψει στον αμερικανικό στρατό να αναπτύξει ένα τεράστιο οπλοστάσιο πυραύλων για να αντιμετωπίσει την Κίνα και τη Ρωσία, ο τερματισμός της Συνθήκης αναμφίβολα θα τροφοδοτήσει μια κούρσα εξοπλισμών μεταξύ των παγκόσμιων μεγάλων δυνάμεων και θα μπορούσε να οδηγήσει στον τερματισμό άλλων βασικών συνθηκών για τον έλεγχο των όπλων, όπως είναι η Νέα Συνθήκη για τη Μείωση των Στρατηγικών Όπλων (New START).

Τα τελευταία χρόνια, οι ΗΠΑ έχουν κατηγορήσει τη Ρωσία για παραβίαση της Συνθήκης INF και έχουν προσπαθήσει να αναγκάσουν τη Μόσχα να συμμορφωθεί με επιβολή κυρώσεων και ανάπτυξη όπλων. Ωστόσο, οι Ρώσοι αρνούνται να εφαρμόσουν τις απαιτήσεις των ΗΠΑ και έχουν κατηγορήσει τις ΗΠΑ για παραβίαση της Συνθήκης.

Αυτές οι εκατέρωθεν κατηγορίες έχουν καταστήσει τη Συνθήκη INF αρκετά ευάλωτη τις τελευταίες δύο δεκαετίες μέχρι τώρα, όμως, και οι δύο πλευρές θεωρούσαν πως αυτή η συμφωνία-ορόσημο για τον έλεγχο όπλων -η οποία σταμάτησε την αποσταθεροποιητική αύξηση των πυρηνικών πυραύλων μέσης εμβέλειας στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980- ήταν υπερβολικά καίριας σημασίας για να αποσυρθούν από αυτήν.

Όμως αρκετοί παράγοντες έχουν ωθήσει τις ΗΠΑ στο σημείο καμπής, όπως η αυξανόμενη δύναμη της Κίνας, οι συνεχιζόμενες παραβιάσεις της INF από τη Ρωσία και η εμφάνιση ένθερμων σκεπτικιστών του ελέγχου των εξοπλισμών, όπως είναι ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Λευκού Οίκου Τζον Μπόλτον. Είναι πιθανό η ανακοίνωση της απόσυρσης των ΗΠΑ να αποτελούσε μέρος μιας προσπάθειας της τελευταίας στιγμής να πιεστεί η Ρωσία, ενόψει της επίσκεψης του Μπόλτον στη Ρωσία για να συζητήσει την INF και άλλα θέματα (οι ΗΠΑ πρέπει να ειδοποιήσουν τη Ρωσία έξι μήνες πριν την επίσημη απόσυρση). Όμως οι Ρώσοι είναι απίθανο να κάνουν πίσω και να επιστρέψουν στη συμμόρφωση με τη Συνθήκη. Πράγματι, η Μόσχα φαίνεται πως θα επωφεληθεί αν δεν είναι το πρώτο μέρος που θα αποσυρθεί από την INF, κάτι που σημαίνει πως το τέλος της Συνθήκης είναι σχεδόν αναπόφευκτο.

Φτάνοντας στο σημείο καμπής

Αν και οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση ήταν τα αντισυμβαλλόμενα μέρη της Συνθήκης INF, η Κίνα, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, έγινε ένας όλο και βασικότερος παράγοντας στην εξέταση των συνεπειών της Συνθήκης. Καθώς δεν επηρεάζεται από τους περιορισμούς της INF, η Κίνα ανέπτυξε ένα τεράστιο οπλοστάσιο βαλλιστικών συστημάτων και πυραύλων cruise (μικρής, μεσαίας εμβέλειας που εκτοξεύονται από το έδαφος) στο πλαίσιο του ευρύτερου στρατιωτικού εκσυγχρονισμού της. Αυτό το ισχυρό οπλοστάσιο επιτρέπει στην Κίνα να αμφισβητήσει τις αμερικανικές και συμμαχικές δυνάμεις στον Δυτικό Ειρηνικό. Και οι αυξανόμενες στρατιωτικές δυνατότητες της Κίνας έχουν προκαλέσει διογκούμενη ανησυχία για τον ρωσικό στρατό, ο οποίος δεν διαθέτει παρόμοιους πυραύλους.

Ενώ η Ρωσία ήταν πρόθυμη να παραβιάσει την INF αναπτύσσοντας και, όπως λέγεται, δοκιμάζοντας ορισμένους πυραύλους που απαγορεύονταν από τη Συνθήκη, ωστόσο η Μόσχα δεν ήταν πρόθυμη να είναι η πρώτη που θα εγκατέλειπε ξεκάθαρα την INF. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη σημαντικά βελτιωμένη σχέση Μόσχας-Πεκίνου τα τελευταία χρόνια, που περιόρισε την ανάγκη η Ρωσία να εξοπλιστεί υπερβολικά έναντι της Κίνας. Το Κρεμλίνο επιδιώκει επίσης να διατηρήσει ένα ηθικό πλεονέκτημα και να προστατεύσει τη φήμη του ως ενός υπεύθυνου παράγοντα, με το να μην αποχωρήσει πρώτο από την INF.

Για τις ΗΠΑ -που έχουν αρχίσει να σχεδιάζουν απαγορευμένα όπλα, όμως δεν έχουν ακόμα παραβιάσει τη Συνθήκη-, ο αυξανόμενος στρατός της Κίνας ήταν στην πραγματικότητα ο βασικός λόγος για την απόφαση του Λευκού Οίκου να αποσυρθεί από τη Συνθήκη. Οι ΗΠΑ εξετάζουν τώρα μια μεγάλη ανάπτυξη χερσαίων πυραύλων μέσης εμβέλειας για να αμφισβητήσουν την Κίνα και δεν θέλουν να περιορίζονται με κανέναν τρόπο από τη Συνθήκη INF.

Στις 19 Οκτωβρίου, οι New York Times έγραψαν πως ο αμερικανικός στρατός ετοιμάζεται να αναπτύξει χερσαίες εκδόσεις του αμερικανικού πυραύλου Tomahawk στην Ασία ως μια αρχική αντίδραση στους Κινέζους. Και ο Αμερικανικός Στρατός τους τελευταίος μήνες περιγράφει τα σχέδιά του για ανάπτυξη και δοκιμή χερσαίων συστημάτων με βεληνεκή που ξεπερνούν τα 1.000 χιλιόμετρα.

Τέτοια όπλα θα είναι χρήσιμα για αντιμετώπιση της Κίνας αν αναπτυχθούν κατά μήκος της πρώτης νησιωτικής αλυσίδας στον Δυτικό Ειρηνικό, όμως ξεπερνούν τα όρια που έχουν τεθεί με τη Συνθήκη INF. (Η Οκινάουα πιθανόν να έχει προεξέχουσα θέση στην αύξηση των αμερικανικών δυνάμεων στον Δυτικό Ειρηνικό, κάτι που θα μπορούσε να δώσει μεγαλύτερη ώθηση στις τοπικές αντιδράσεις για την αμερικανική στρατιωτική παρουσία).

Τι έπεται στη συνέχεια

Όταν αποδεσμευτούν από τη Συνθήκη INF, οι ΗΠΑ αναμφίβολα θα ενισχύσουν τις δυνατότητές τους στην «αναμέτρηση» με την Κίνα. Ωστόσο, ο τερματισμός μιας τέτοιας συμφωνίας-ορόσημο για τον έλεγχο των όπλων θα έχει σοβαρές παγκόσμιες επιπτώσεις. Στον Ειρηνικό, η Κίνα είναι πιθανό να βελτιώσει περαιτέρω και να αυξήσει τις ένοπλες δυνάμεις της για να αμφισβητήσουν τη νέα ανάπτυξη αμερικανικών πυραύλων. Και η Ρωσία πλέον δεν θα παραβιάζει απλώς τη Συνθήκη με επιλεκτική ανάπτυξη όπλων, αλλά πιθανότατα θα επικεντρώσει τους πόρους της στην αύξηση ενός χερσαίου οπλοστασίου πυραύλων μικρής και μεσαίας εμβέλειας. Η οικονομικά αποδοτική φύση τέτοιων όπλων αποτελεί «δώρο» για το πρόγραμμα στρατιωτικού εκσυγχρονισμού της Ρωσίας, που δυσκολεύεται να χρηματοδοτήσει εναλλακτικές όπως οι μοίρες βομβαρδιστικών μεγάλης εμβέλειας.

Η κατάσταση στην Ευρώπη

Το τέλος της Συνθήκης INF θα έθετε σε συναγερμό και την Ευρώπη. Για πρώτη φορά από τον Ψυχρό Πόλεμο, οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι των ΗΠΑ θα βρίσκονται ακριβώς στη μέση, μεταξύ των ρωσικών και των αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων μέσης εμβέλειας. Ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας έχει ήδη επικρίνει την ανακοίνωση της απόσυρσης των ΗΠΑ, ενώ παρόμοιες ανησυχίες είναι δεδομένο πως θα εκφράσουν κατ’ ιδίαν και δημοσίως και άλλοι σύμμαχοι των ΗΠΑ στην Ευρώπη.

Το ζήτημα θα λάβει διαστάσεις καθώς η Ρωσία θα αναπτύσσει τους πυραύλους μεσαίας εμβέλειάς της στα δυτικά της σύνορα και οι ΗΠΑ θα αντιδράσουν αναπτύσσοντας δικούς τους πυραύλους στην Ευρώπη. (σ.τ.μ. στις 24 Οκτωβρίου ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε πως θέλει να συζητήσει με τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ τους «επικίνδυνους σχεδιασμούς» του Τραμπ για την κατάργηση της INF, προειδοποιώντας πως η Μόσχα θα «ανταποδώσει» και μάλιστα άμεσα αν οι ΗΠΑ εγκαταλείψουν τη Συνθήκη. Προειδοποίησε, δε, πως αν οι πύραυλοι μέσου βεληνεκούς -που θα ξανακάνουν την εμφάνισή τους αν καταργηθεί η INF- εγκατασταθούν στην Ευρώπη, τότε η Ρωσία θα προχωρήσει σε ανάλογα μέτρα. Πρόσθεσε πάντως πως «η Ρωσία θέλει να αποφύγει αυτό το ενδεχόμενο αν είναι εφικτό»). Χώρες όπως η Γερμανία πιθανόν να ταχθούν κατά της ανάπτυξης τέτοιων αμερικανικών πυραύλων στα εδάφη τους, όμως άλλες, όπως η Πολωνία και η Ρουμανία θα είναι πιο πρόθυμες να φιλοξενήσουν τέτοιες πυραυλικές μονάδες, ιδιαίτερα αν εγγυώνται μια πρόσθετη αμερικανική παρουσία στα εδάφη τους.

Πάνω απ’ όλα, η μεγαλύτερη επίπτωση από τον τερματισμό της INF θα είναι πως θα θέσει σε κίνδυνο τη Νέα START, που περιορίζει τα στρατηγικά πυρηνικά όπλα και είναι αναμφίβολα η πιο καθοριστική συμφωνία ελέγχου των εξοπλιστικών που συνεχίζει να «παίζει» μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας.

Η Νέα START, που υπεγράφη το 2010, αναμένεται να λήξει τον Φεβρουάριο του 2021, αν οι ΗΠΑ και η Ρωσία δεν ασκήσουν την επιλογή που υπάρχει για παράτασή της μέχρι το 2026. Αυτή τη στιγμή, η Μόσχα ενδιαφέρεται να παραταθεί η Νέα START και η συνθήκη είναι επίσης σχετικά μη αμφιλεγόμενη και για τις ΗΠΑ. Όμως, ένα «άτσαλο» σπάσιμο της συνθήκης INF, σε συνδυασμό με περαιτέρω αύξηση των εξοπλισμών, θα μπορούσε να αποτελέσει σοβαρή απειλή για τη βιωσιμότητα της Νέας START, ιδιαίτερα αφού ορισμένοι σκληροπυρηνικοί, όπως ο Μπόλτον, φαίνεται πως καταφέρνουν να «περάσει το δικό τους» στον Λευκό Οίκο.

Η απόσυρση των ΗΠΑ από τη Συνθήκη των Αντιβαλλιστικών Πυραύλων το 2022 ήδη προκάλεσε εντάσεις με τη Ρωσία και την Κίνα αναφορικά με τις αμερικανικές αντιβαλλιστικές άμυνες. Η δυνητική κατάρρευση τόσο της INF όσο και της Νέας START ουσιαστικά θα εξασφαλίσει την επανέναρξη μιας μεγάλης κούρσας εξοπλισμών μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας σε όλα τα επιχειρησιακά και στρατηγικά επίπεδα.