Stratfor: Λυγίζει για να μην σπάσει η ΕΕ

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κοιτάζει με ξεκάθαρη ματιά στο μέλλον της Ευρώπης. Tην 1η Μαρτίου παρουσίασε έκθεση που προτείνει πέντε διαφορετικά οράματα για το πώς μπορεί να μοιάζει η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2025 και αυτή βρέθηκε στο επίκεντρο της Συνόδου Κορυφής.

Πέραν της πρότασης για ενοποίηση των κρατών-μελών σε διαφορετικές ταχύτητες, το έγγραφο εγείρει την πιθανότητα τα κράτη-μέλη της ΕΕ να ανακτήσουν τον έλεγχο ορισμένων εξουσιών που τώρα έχουν οι Βρυξέλλες.

Αυτή η ιδέα αντιπροσωπεύει μια μεγάλη στροφή για τους ηγέτες της ΕΕ. Από τη σύλληψή της πριν από έξι δεκαετίες, στόχος της ΕΕ ήταν πάντα η προοδευτική ανάθεση των αποφάσεων εθνικής πολιτικής σε υπερεθνικές αρχές. Κάθε θεσμική μεταρρύθμιση από η δεκαετία του 1950 έχει προωθήσει αυτόν τον στόχο, δίνοντας στις Βρυξέλλες περισσότερες ευθύνες. Αν και αξιωματούχοι της ΕΕ έχουν πει πως αντιτίθενται στην αποδυνάμωση των υπερεθνικών θεσμών, ωστόσο το έγγραφο λέει πολλά για το πώς έχουν αλλάξει τα πράγματα στην Ευρώπη.

Όσο ασυνήθιστη και αν φαίνεται η έκθεση, η ΕΕ έχει ήδη δοκιμάσει πολλές από τις ιδέες που περιγράφονται σε αυτήν. Η ενοποίηση στο ευρωπαϊκό μπλοκ για παράδειγμα, κινείται σε πολλαπλές ταχύτητες εδώ και δεκαετίες. Ορισμένα μέλη χρησιμοποιούν το ευρώ ως νόμισμά τους, ενώ άλλα όχι. Κάποιες χώρες είναι μέλη της Συμφωνίας Σένγκεν που επιτρέπει την ελεύθερη μετακίνηση, ενώ άλλες όχι. Και κάποιες χώρες εξαιρούνται από τη συμμετοχή στις ευρωπαϊκές δομές για εσωτερικά ζητήματα και συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας. Όμως πριν τη δημοσιοποίηση της έκθεσης, η κεντρική προσδοκία του μπλοκ ήταν πως όλα τα μέλη της ΕΕ θα συγκλίνουν μια ημέρα, έστω και στο μακρινό μέλλον.

Η αλλαγή τόνου υποδηλώνει πως η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πλέον αποδεχθεί επισήμως πως η σύγκλιση μπορεί να μην συμβεί ποτέ. Μόλις πριν από έναν χρόνο, ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Ντέιβιντ Κάμερον δήλωσε κατά τη διάρκεια διαπραγματεύσεων με τις Βρυξέλλες πως θα ήθελε το Ηνωμένο Βασίλειο να εξαιρεθεί από τον στόχο για μια «όλο και στενότερη ένωση».

Στον απόηχο του δημοψηφίσματος για το Brexit, οι ευρωπαίοι ηγέτες φαίνεται να παραδέχονται πως η αρχή ίσως δεν είναι ρεαλιστική. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συχνά αντιμετωπίσει κατηγορίες πως είναι ανελαστική και δεν έχει προσαρμοστεί στο μεταβαλλόμενο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον. Η έκθεση αποτελεί μια προσπάθεια να υπάρξει πραγματισμός. Θα μπορούσε να σηματοδοτεί ακόμα και την έναρξη της πρώτης συντονισμένης προσπάθειας του μπλοκ να διαχειριστεί -αντί να αρνείται- τον κατακερματισμό του. Το να το κάνει, όμως, αυτό δεν θα είναι εύκολο.

Οι αντιδράσεις στις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν ανάμεικτες. Χώρες με μεγάλες οικονομίες στον πυρήνα της ευρωζώνης, περιλαμβανομένης της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας, εξέφρασαν τη στήριξή τους προς μια «Ευρώπη πολλών ταχυτήτων» στην οποία ορισμένα μέλη μπορούν να προχωρήσουν σε βαθύτερη ενοποίηση ακόμα και αν άλλα μέλη επιλέξουν να μην το κάνουν.

Χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, από την άλλη πλευρά, προειδοποίησαν για τον κίνδυνο διαχωρισμού του πυρήνα της ΕΕ από την περιφέρειά της. Τα κράτη αυτά θα έχουν δύσκολες επιλογές να κάνουν στη συνέχεια. Χώρες όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία, παρά τις επικρίσεις τους, εξακολουθούν να βλέπουν την Ευρωπαϊκή Ένωση ως μια ζωτική πηγή χρηματοδότησης και προστασίας. Και παρά το ότι έχουν ψέξει την ΕΕ και έχουν απαιτήσει οι Βρυξέλλες να επιστρέψει τις εξουσίες λήψης αποφάσεων στα εθνικά νομοθετικά σώματα, προβληματίζονται με την ιδέα πως ο πυρήνας της ΕΕ θα μπορούσε να αυξήσει την ενοποίηση χωρίς αυτές.

Η πιθανότητα η Γερμανία ή η Γαλλία να συντονίσουν τις πολιτικές τους προς τη Ρωσία, για παράδειγμα, χωρίς να συμβουλευτούν το υπόλοιπο μπλοκ, είναι ιδιαίτερα ανησυχητική για τις χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ, όπως η Πολωνία ή η Ρουμανία.

Τα μέλη του πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν τις δικές τους ανησυχίες για μια Ευρώπη δυο ταχυτήτων, παρά την εμφατική στήριξη που δίνουν στο μοντέλο αυτό. Οι συμφωνίες για βαθύτερη ενοποίηση πιθανότατα θα είναι ευκολότερες στα λόγια, παρά στην πράξη για Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία.

Η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης έχει ήδη προχωρήσει τόσο, ώστε το επόμενο βήμα θα αφορούσε στην εγκατάλειψη της κυριαρχίας σε ευαίσθητα ζητήματα. Για να μετατραπεί η ευρωζώνη από μια απλή νομισματική ένωση σε μια δημοσιονομική ένωση, για παράδειγμα, το Βερολίνο, το Παρίσι και η Ρώμη θα έπρεπε να συμβιβάσουν τις αποκλίνουσες απόψεις τους για τον πληθωρισμό, τη δημοσιονομική πολιτική και τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζες. Και ζητήματα όπως η τραπεζική ένωση ή η έκδοση χρέους που θα στηρίζεται από ολόκληρη την ευρωζώνη, είναι πιο αμφιλεγόμενα από ποτέ στη Βόρεια Ευρώπη.

Την τελευταία δεκαετία, γεγονότα εκτός ευρωπαϊκού μπλοκ -όπως η διεθνής οικονομική κρίση και η μεταναστευτική κρίση- έχουν εκθέσει τα εσωτερικά ελλείμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η άνοδος του εθνικιστικού και ευρωσκεπτικιστικού αισθήματος σε όλη την Ευρώπη, εν τω μεταξύ, έχει αναγκάσει τα μέλη και τους θεσμούς της ΕΕ να αντιμετωπίσουν το γεγονός πως το όνειρο μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης ίσως να μην πραγματοποιηθεί ποτέ. Ακόμα και χώρες όπως η Γερμανία, που βλέπει την ευρωπαϊκή ενοποίηση ως το κεντρικό σημείο της εξωτερικής της πολιτικής, φαίνεται να έχουν αποδεχθεί πως το μπλοκ θα πρέπει να «λυγίσει» για να μην «σπάσει».

Η ιδέα να προστατευθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση με το να γίνει πιο ευέλικτη, φαίνεται μια λογική επιλογή υπό τις παρούσες συνθήκες. Αναλόγως του είδους των μεταρρυθμίσεων που θα αποφασίσουν τα μέλη του μπλοκ να εισάγουν, όμως, ίσως απαιτηθεί η τροποποίηση των Συνθηκών που διέπουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και δεδομένων των διαιρέσεων μεταξύ των περιοχών του μπλοκ –ιδιαίτερα μεταξύ των χωρών της Βόρειας και της Νότιας Ευρώπης- η προσαρμογή των συνθηκών φαίνεται να αποκλείεται.

Συνεπώς, τα μέλη της ΕΕ ίσως να μην έχουν άλλη επιλογή από το να μετριάσουν τις προσδοκίες τους και να επικεντρωθούν στην αλλαγή του μπλοκ στο πλαίσιο των περιορισμών του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου της. Άλλωστε, το ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ μπορούν να κινηθούν με διαφορετικές ταχύτητες, δεν σημαίνει πως θα κινηθούν προς την ίδια κατεύθυνση.