Η βουτιά στη λίρα και ο «πατριωτισμός» Ερντογάν

Στην Τουρκία, ο πατριωτισμός φαίνεται να έχει βαθύτερα κίνητρα από το κέρδος. Αρκετές μεγάλες τουρκικές εταιρείες τις τελευταίες ημέρες έχουν ανακοινώσει πως θα ακολουθήσουν τις παραινέσεις του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για μετατροπή των αμερικανικών δολαρίων τους σε τουρκικές λίρες παρά τη βουτιά του νομίσματος.

Η μετατροπή μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση της ισοτιμίας, όμως δεν έχει ιδιαίτερη λογική σε καθαρά εμπορικούς όρους. Η λίστα των επιχειρήσεων που μέχρι τώρα στηρίζουν την έκκληση Ερντογάν πραγματοποιώντας ορισμένες συναλλαγές σε λίρες, περιλαμβάνουν το Ταμείο Στήριξης Βιομηχανίας του υπουργείου Άμυνας της χώρας, την Turkish Airlines και διάφορες τηλεπικοινωνιακές εταιρείες. Το πείραμα, που περιλαμβάνει και τους τούρκους πολίτες, οδήγησε προς στιγμή σε ανάκαμψη της ισοτιμίας η οποία αντιστράφηκε μετά την ανακοίνωση ότι η οικονομία κατέγραψε ύφεση το τρίτο τρίμηνο του 2016

Η πηγή των οικονομικών προβλημάτων της Τουρκίας, όπως και των διαφόρων ζητημάτων σε επίπεδο πολιτικής και ασφάλειας, μπορεί να αναχθεί στην έκθεσή της στο αμερικανικό δολάριο. Πολλές τουρκικές εταιρείες έχουν χρέος σε δολάρια, το οποίο γίνεται πιο ακριβό όσο αυξάνεται η αξία του δολαρίου. Και η πορεία που προσπαθεί να χαράξει η Τουρκία, ορίζεται από την αναγκαιότητα, καθώς το παγκόσμιο αποθετικό νόμισμα συνεχίζει να ενισχύεται. Αρκετές άλλες χώρες έχουν βρεθεί σε παρόμοια θέση, όμως ίσως καμία από αυτές δεν είναι τόσο «ευλογημένη» όσο η Τουρκία, που έχει ιδιωτικούς τομείς με άφθονο ξένο χρήμα ή πρόθυμους να δαπανήσουν τα χρήματα αυτά στην στήριξη του αποδυναμωμένου εθνικού τους νομίσματος.

Λαμβάνοντας αυτό υπ’ όψη, η τουρκική εμπειρία θα μπορούσε να εκληφθεί ως κάποιου είδους «δοκιμή» για το πώς μπορούν εκτεθειμένες χώρες να αντιμετωπίσουν την «καταιγίδα» του δολαρίου, όταν τους πλήξει.

Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν αποκαλύψει πως τα capital controls, τα οποία αποτέλεσαν τη «σωτηρία» της Ισλανδίας το 2008 και διαφόρων ασιατικών χωρών κατά την κρίση του 1997, έχουν συζητηθεί αλλά απορριφθεί, για την ώρα τουλάχιστον.

Μια άλλη πιθανή λύση στα προβλήματα της Τουρκίας, μια μεγάλη αύξηση στα επιτόκια, φαίνεται εξαιρετικά απίθανη, δεδομένης της παθιασμένης αποστροφής του Ερντογάν στη «σφιχτή» νομισματική πολιτική, κάτι που «πρωταγωνιστεί» στις ομιλίες του σχεδόν σε καθημερινή βάση.

Μια άλλη πρόταση του Ερντογάν έχει προσελκύσει παγκόσμιο ενδιαφέρον, ιδιαίτερα δεδομένου ότι η Τουρκία μπορεί να είναι ο «μπροστάρης». Στις 3 Δεκεμβρίου, ο Ερντογάν πρότεινε η Τουρκία να διενεργεί εμπόριο με τη Ρωσία, την Κίνα και το Ιράν χρησιμοποιώντας τα νομίσματα των χωρών αυτών. Αυτό δείχνει να είναι μια προσπάθεια για να «απεξαρτηθεί» η τουρκική οικονομία από το δολάριο –μια «εξάρτηση» που έχει και ο υπόλοιπος κόσμος, καθώς το δολάριο έχει σχεδόν απόλυτη κυριαρχία. Οι τρεις χώρες που αναφέρονται στην πρόταση του Ερντογάν, προμηθεύουν το 25% των τουρκικών εισαγωγών και αντιπροσωπεύουν το 6,6% των εξαγωγών της χώρας.

Η ταυτότητα του αμερικανικού δολαρίου ως του παγκόσμιου αποθετικού νομίσματος σημαίνει πως ο κόσμος σε μεγάλο βαθμό έχει τον πλούτο του σε δολάρια. Μια απόφαση από μια χώρα όπως η Τουρκία να «γυρίσει την πλάτη» στο δολάριο, θα είχε άμεσο κόστος.

Η διεξαγωγή εμπορίου σε ρούβλια, γουάν και ριάλ, κατ’ επέκταση, θα αύξανε το ποσοστό των Τουρκικών αποθεμάτων σε ξένο συνάλλαγμα που θα έπρεπε διακρατείται στα νομίσματα αυτά. Σε αντίθεση με το δολάριο, το ρούβλι κατά το πρόσφατο παρελθόν έχει καταγράψει απότομες υποτιμήσεις, ενώ και το γουάν βρίσκεται σε πορεία υποτίμησης. Μια στροφή σε τοπικά νομίσματα αυξάνει τον κίνδυνο ταχύτατων απωλειών εθνικού πλούτου, στην περίπτωση κατάρρευσης των νομισμάτων αυτών.

Για μια μεμονωμένη χώρα ή μια μικρή ομάδα χωρών, μια στροφή από το δολάριο θα δημιουργούσε ανεπάρκειες που σχετίζονται με το να βρίσκονται εκτός του βασικού pool συναλλαγών που αντιπροσωπεύει το εμπόριο σε δολάρια. Οι υπολογισμοί, όμως, αλλάζουν αν ακολουθήσει τον δρόμο αυτόν ένας μεγάλος αριθμός χωρών. Όσο περισσότερες χώρες χρησιμοποιούν το δικό τους νόμισμα για συναλλαγές, τόσο μικρότερη γίνεται η δύναμη του δολαρίου, περιορίζοντας έτσι το pool από το οποίο εξαιρούνται οι χώρες αυτές.

Αν μια τέτοια κίνηση περάσει το σημείο καμπής, τότε μπορεί να αρχίσουν να αυξάνονται οι φωνές για την ανάδειξη ενός εναλλακτικού νομίσματος ως παγκόσμιου αποθετικού νομίσματος. Αυτή τη στιγμή, όμως, λίγοι είναι οι «υποψήφιοι» που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν το δολάριο.

Το γουάν αποδυναμώνεται και η τάση στην Κίνα είναι προς έναν αυξημένο έλεγχο του νομίσματος της χώρας, συνθήκες που σίγουρα δεν είναι ευνοϊκές για περαιτέρω διεθνοποίηση. Το ευρώ ήταν το «φαβορί» το 2001, όμως συρρικνώνονται ακόμα και οι πιθανότητες ύπαρξης του ευρωπαϊκού νομίσματος σε λίγα χρόνια.

Οι Ιάπωνες ποτέ δεν πίεσαν για χρήση του γεν, και οι καλύτερες μέρες για τη Βρετανική στερλίνα είναι πλέον παρελθόν. Οι νέες τεχνολογίες θα μπορούσαν να δώσουν εναλλακτικές, όπως για παράδειγμα αυτές που βασίζονται σε συστήματα ηλεκτρονικής αρχειοθέτησης (digital ledger systems) όπως το blockchain, όμως οι λύσεις αυτές δεν μπορούν να υιοθετηθούν στο άμεσο μέλλον. Μάλιστα, αν ένας αρκετά μεγάλος αριθμός χωρών ενωθούν με την πρόθεση να εγκαταλείψουν το δολάριο, η πιθανότερη λύση θα ήταν μια «ανακαίνιση» της λογιστικής μονάδας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, του SDR (Special Drawing Rights), που θα μπορούσε να λάβει τη μορφή ενός παγκόσμιου νομίσματος που θα αντικαταστήσει το δολάριο.  

Αυτό, τουλάχιστον, είναι το νοητικό πείραμα: όχι μόνο να προχωρήσει η συναλλαγματική στρατηγική της Τουρκίας και να φέρει ουσιαστικούς καρπούς, αλλά να υιοθετηθεί από έναν επαρκή αριθμό άλλων χωρών προκειμένου να αλλάξει η παγκόσμια εικόνα. Υπάρχουν μεγάλα εμπόδια, μεταξύ των οποίων η σθεναρή αντίσταση που θα μπορούσε να αναμένεται από τις ΗΠΑ, οι οποίες αναμφίβολα θα έκαναν μεγάλες προσπάθειες για να διατηρηθεί ο ρόλος του δολαρίου.

Θα χρειαζόταν μια τεράστια δύναμη για να ξεπεραστεί η αδράνεια και να εξελιχθεί ένα εναλλακτικό αποθετικό νόμισμα. Παρ’ ολ’ αυτά, αυτή η ιδέα είναι ένα ακόμα «νήμα» που θα πρέπει να παρακολουθούμε και να εξετάζουμε, καθώς συνεχίζει να αλλάζει η παγκόσμια οικονομία.