του Απόστολου Λακασά

Οι ισχυρές οικογενειακές επιχειρήσεις της Ευρώπης βρίσκονται πάντοτε στο προσκήνιο. Είτε διότι τα μέλη τους, αποτελώντας εξέχοντα μέλη του διεθνούς τζετ σετ, παρελαύνουν με τα... σκάνδαλά τους στα κουτσομπολίστικα περιοδικά, είτε διότι κλυδωνίζονται λόγω εσφαλμένων επιλογών, είτε διότι αποτελούν επενδυτικές επιλογές λόγω των υψηλών αποδόσεών τους.

Πρόσφατα στοιχεία της Morgan Stanley δείχνουν ότι οι αποδόσεις των οικογενειακών επιχειρήσεων ξεπερνούν τους μέσους όρους της αγοράς, με αποτέλεσμα να συστήνονται ως σοβαρές επενδυτικές επιλογές.

Ο οίκος έχει ξεχωρίσει εταιρίες όπως η SAP, η Inditex, η Heineken, η BMW, η Adecco, η LVMH, η Mediaset, η PPR, η H&M. Μάλιστα, οι οικογενειακές επιχειρήσεις φέρονται ως δελεαστικοί στόχοι για τα private equity funds που αναζητούν νέα deals, και κυρίως αυτές που αντιμετωπίζουν προβλήματα διαδοχής, ενώ ευρύτερα οι μετοχές τους χαρακτηρίζονται φθηνές.

Τα τρικ της κυριαρχίας

Πολλές φορές οι ισχυρές οικογένειες έχουν επικριθεί διότι με διάφορα μετοχικά τερτίπια καταφέρνουν να διατηρήσουν την απόλυτη κυριαρχία στις επιχειρήσεις τους, χωρίς καν να κατέχουν τη μετοχική πλειοψηφία και θέτοντας στο περιθώριο τους υπόλοιπους μετόχους.

Ο βασικός στόχος είναι να εξασφαλιστεί η συνέχεια της κυριαρχίας των κληρονόμων του ιδρυτή μιας επιχείρησης σε αυτήν. Χαρακτηριστικά, όταν προχωρούν σε δημόσια εγγραφή έχουν επινοήσει το τρικ των μετοχών με σούπερ δικαιώματα ψήφου. Πρόκειται για μετοχές και ιδρυτικούς τίτλους που παρέχουν στους κατόχους τους το δικαίωμα συμμετοχής σε ψηφοφορίες για κρίσιμα θέματα.

Έτσι, μπορεί οι οικογένειες Πόρσε και Πιχ να κατέχουν το 50% των μετοχών της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας Πόρσε, όμως την ελέγχουν απόλυτα, αφού οι μέτοχοι του υπόλοιπου 50% δεν έχουν δικαίωμα ψήφου.

Με βάση μελέτη, το 1/3 των κορυφαίων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων δεν ακολουθεί την αρχή ότι μία μετοχή αντιστοιχεί σε μία ψήφο. Μια άλλη μέθοδος είναι η δημιουργία μιας σειράς εταιριών για την απόκτηση του ελέγχου του ομίλου. Οι μέθοδοι αυτές προβληματίζουν και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις είναι εθνικά σύμβολα, επηρεάζοντας σημαντικά τις εξελίξεις στην ευρωπαϊκή αγορά.

Γιατί ξεχωρίζουν

Παρά τις επικρίσεις αυτές για το μοντέλο διοίκησης των οικογενειακών επιχειρήσεων, μελέτη της Morgan Stanley αποδεικνύει ότι οι εταιρίες αυτές από το 2002 έως σήμερα εμφανίζουν πολύ καλύτερες αποδόσεις από τον μέσο όρο.

Οι κύριοι λόγοι είναι η τήρηση μιας σταθερής στρατηγικής, η σύγκλιση των συμφερόντων της διοίκησης με εκείνα των μετόχων και η αποφυγή αποκλίσεων από τις βασικές δραστηριότητες.

Ενδεικτικά, το καλάθι των οικογενειακών επιχειρήσεων της Morgan Stanley παρουσιάζει από το 2002 έως τα τέλη του 2006 αποδόσεις 119%, τη στιγμή που ο MCSI Europe έχει άνοδο 44%. Από τις αρχές του 2007 έως σήμερα έχουν άνοδο σχεδόν 15%, δηλαδή σχεδόν 3,5 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από την αγορά.

Το εντυπωσιακό είναι ότι οι μετοχές των οικογενειακών επιχειρήσεων παρουσιάζουν καλύτερες αποδόσεις τόσο κατά τη διάρκεια bull market όσο και bear market.

Αντίστοιχα είναι και τα οικονομικά μεγέθη των εταιριών, αφού ο κύκλος εργασιών τους αυξάνεται με υψηλότερο του μέσου όρου ρυθμό, ενώ και η κερδοφορία τους κινείται σε επίπεδα αντίστοιχα του μέσου όρου σε καλές εποχές, αλλά σε περιόδους επιβράδυνσης παρουσιάζεται ιδιαίτερα ανθεκτική, λόγω των χαμηλών επιπέδων δανεισμού.

Αυτή την εποχή οι αποτιμήσεις των οικογενειακών επιχειρήσεων είναι στα ίδια επίπεδα με την αγορά, καθώς διαπραγματεύονται με premium 30% έναντι της αγοράς, έναντι 27% του μακροπρόθεσμου μέσου όρου. Όμως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι με βάση τα μοντέλα αποτίμησης των private equity funds, το σημερινό premium είναι το χαμηλότερο της τελευταίας εξαετίας, αφήνοντας πολλά περιθώρια για deals.

Τζάκια με... παρελθόν και μέλλον

Οι ισχυρές οικογενειακές επιχειρήσεις βάζουν το στίγμα τους όχι μόνο στον εθνικό επιχειρηματικό χάρτη αλλά και στον ευρωπαϊκό. Οι Ανιέλι, οι Βάλενμπεργκ, οι Πεζό, οι Πόρσε, οι Λαγκαρντέρ είναι ορισμένες από τις ισχυρές επιχειρηματικές οικογένειες της Ευρώπης, που έχουν πολυσχιδή παρουσία σε διάφορους τομείς.

Η οικογένεια Ανιέλι είναι η διασημότερη στην Ιταλία. Το σήμα κατατεθέν της είναι η Fiat. Ο ιδρυτής Τζιάνι Ανιέλι μέσω της ίδρυσης μικρότερων εταιριών κατάφερε να δώσει τον έλεγχο στον εκλεκτό του, εγγονό και βασικό διάδοχο, 30χρονο κ. Τζον Ελκάν. Η Giovanni Agnelli & Co ελέγχει το 30% της Fiat.

Αυτό γίνεται μέσω της εταιρίας επενδύσεων IFI και της εταιρίας χαρτοφυλακίου της οικογένειας IFIL, αξίας 6 δισ. ευρώ. Ο κ. Τζον Ελκάν ελέγχει την Dicembre, η οποία έχει το 31% των ψήφων στην Giovanni Agnelli & Co. Το υπόλοιπο είναι μοιρασμένο στα άλλα μέλη της οικογένειας, αλλά ουδείς έχει πάνω από 5% ώστε μέσω μιας συμμαχίας να απειλήσει τον κ. Τζον Ελκάν.

Ο 30χρονος, παρότι έπεσε γρήγορα στα βαθιά έχοντας να αντιμετωπίσει την προ διετίας κρίση της Fiat, θεωρείται από τους αναλυτές ότι έχει τα φόντα να εξελιχθεί σε έναν από τους κορυφαίους επιχειρηματίες των επόμενων δεκαετιών.

Πεζό σημαίνει Γαλλία. Από σιδηρουργοί ξεκίνησαν τα μέλη της οικογένειας Πεζό, για να φτάσουν να εκπροσωπούν με τα οχήματα τη Γαλλία διεθνώς.

Για τον έλεγχο της επιχείρησης έχουν εφεύρει ένα τρικ. Όσοι κρατούν στο όνομά τους για τουλάχιστον τέσσερα χρόνια μετοχές της εταιρίας PSA Peugeot Citroen (μετά και τη συγχώνευση με την τελευταία) αποκτούν διπλά δικαιώματα ψήφου.

Έτσι, ευνοημένοι είναι οι αφοσιωμένοι μέτοχοι αλλά κυρίως τα μέλη της οικογένειας, που με το 30% της βιομηχανίας ελέγχουν το 45% των ψήφων.

Ο 46χρονος κ. Αρνό Λαγκαρντέρ είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του γαλλικού ομίλου Lagardere SCA, που από καθαρά αμυντική εταιρία έχει -μετά το 2003- εισέλθει στον χώρο των media.

Στον όμιλο ανήκουν τα περιοδικά Εlle, Marie Claire και Paris Match, έχει πλειοψηφικό πακέτο στην εφημερίδα ”Le Monde”, ενώ έχει σημαντικά ποσοστά σε ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά δίκτυα. Επίσης, κατέχει το 7,5% στην EADS, τον γαλλογερμανικό κολοσσό που ελέγχει την Αirbus.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 όνειρο του κ. Φέρντιναντ Πιχ, που εργαζόταν στην εταιρία την οποία διοικούσε ο θείος του Φέρι Πόρσε, ήταν να δημιουργήσει μια γενιά σπορ αυτοκινήτων χτυπώντας τη Ferrari και την Opel. Σήμερα, μέσω του μεριδίου της Porsche στη Volkswagen, ο κ. Φέρντιναντ Πιχ διευθύνει το σήμα κατατεθέν όχι μόνο της αυτοκινητοβιομηχανίας, αλλά και της Γερμανίας διεθνώς...

Οι Βάλενμπεργκ είναι μία από τις ισχυρότερες οικογένειες της Σουηδίας. Βάση του ομίλου τους είναι η εταιρία χαρτοφυλακίου Ιnvestor, η οποία έχει ιδρυθεί το 1916 και έχει συμβάλει στην ανάπτυξη κορυφαίων επιχειρήσεων όπως η Εricsson, η SAAB, η AstraZeneca, η ABB, η Electrolux, όπου οι Βάλενμπεργκ έχουν σημαντικά δικαιώματα ψήφου, που τους επιτρέπουν να έχουν τον έλεγχο των επιχειρήσεων. Βασική φιλοσοφία των Βάλενμπεργκ είναι να ελέγχουν τα πάντα και να καθορίζουν τη στρατηγική των επιχειρήσεων.