του Δημήτρη Κοντογιάννη

Οι Έλληνες ασφαλισμένοι και φορολογούμενοι είναι οι μεγάλοι χαμένοι από τους περιορισμούς που θέτει το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο διαχείρισης της περιουσίας των δημόσιων ταμείων, καθώς θα κληθούν να σηκώσουν μεγαλύτερα βάρη στο μέλλον εξαιτίας της μη μεγιστοποίησης των αποδόσεων που θα έφερνε η επαγγελματική διαχείριση, ισχυρίζονται στελέχη της αγοράς.

”Στην Ελλάδα θα πρέπει να κάνουμε αυτό που ήδη κάνουν άλλες χώρες στο εξωτερικό. Να υπολογίσει κάθε ταμείο τις μελλοντικές του υποχρεώσεις, να δει τι στοιχεία ενεργητικού διαθέτει και πού τα επενδύει και να προχωρήσει σε asset - liability management (διαχείριση ενεργητικού - παθητικού”, τονίζει ο κ. Σταύρος Σιώκος, επικεφαλής για το alternative executions και του τμήματος διαχείρισης της περιουσίας των συνταξιοδοτικών ταμείων και ασφαλιστικών εταιριών στην Ευρώπη για τη Citigroup.

Ο κ. Σιώκος παρατηρεί ότι το χάσμα μεταξύ των υποχρεώσεων και του ενεργητικού των ελληνικών ασφαλιστικών ταμείων μπορεί να είναι τόσο μεγάλο ώστε να μην μπορεί να καλυφθεί, ακόμη κι αν οι αποδόσεις από τη διαχείριση της περιουσίας τους είναι εξαιρετικές για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Δυσαναλογία ενεργητικού - μελλοντικών υποχρεώσεων

Η κινητή και ακίνητη περιουσία των 85 κύριων και επικουρικών ταμείων στην Ελλάδα ανέρχεται σε 28 δισ. ευρώ περίπου σύμφωνα με εκτιμήσεις, ενώ οι μελλοντικές συνολικές υποχρεώσεις εκτιμάται ότι είναι πολλαπλάσιες και μπορεί να φθάνουν τα 400 δισ. ευρώ.

”Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν είναι καλύτερα να επιδιώξουν τα ταμεία να αξιοποιήσουν την περιουσία τους μέσω επαγγελματικής διαχείρισης όπως γίνεται σε άλλες χώρες”, αναφέρει, προσθέτοντας ότι δεν συνάδει με τη διεθνή πρακτική να μην μπορούν τα ταμεία να επενδύουν σε μετοχές εκτός Ελλάδος ή να μην μπορούν να εκμεταλλευτούν την ακίνητη περιουσία τους.

Επαγγελματική διαχείριση όμως δεν πρόκειται να υπάρξει αν οι διαχειριστές δεν έχουν ελευθερία κινήσεων, όπως συμβαίνει σήμερα που τα ταμεία έχουν επενδύσει τη συντριπτική πλειοψηφία των χρημάτων σε 5-6 μετοχές, επισημαίνει.

”Μαθαίνω ότι τα ταμεία έχουν μεγάλη ακίνητη περιουσία σε όλη την Ελλάδα η οποία δεν αξιοποιείται πάντα κατάλληλα. Ένα μέρος αυτής της περιουσίας θα μπορούσε να αξιοποιηθεί πιο δυναμικά με στόχο πολύ υψηλότερες αποδόσεις από σήμερα”, προσθέτει.

Τα μοντέλα διαχείρισης στο εξωτερικό

Σύμφωνα με τον ίδιο, υπάρχουν διάφορα παραδείγματα ταμείων στο εξωτερικό, όπως το γαλλικό Fond Reserve στο οποίο συνεισφέρονται χρήματα από το κράτος ετησίως με σκοπό να δημιουργηθεί ένα μεγάλο αποθεματικό, που μαζί με τις υψηλές αποδόσεις των επενδύσεων θα μπορέσει να καλύψει μελλοντικές ασφαλιστικές υποχρεώσεις.

Για να επιτύχει όμως μεγαλύτερες αποδόσεις αναλαμβάνει μεγαλύτερο ρίσκο κι αυτό μπορεί να το κάνει γιατί έχει μακρύ επενδυτικό ορίζοντα, κάπου 20 χρόνια, ενώ δεν χρειάζεται να ανησυχεί για τις εισροές - εκροές από μεριδιούχους, που αντιμετωπίζουν τα Αμοιβαία Κεφάλαια, τονίζει ο κ. Σιώκος.

Υπάρχουν όμως κι άλλες χώρες, όπως οι σκανδιναβικές, όπου τα χρήματα κατανέμονται σε διάφορα ταμεία, κάθε ένα από τα οποία ειδικεύεται σε μια μορφή επένδυσης, π.χ. μετοχές, ομόλογα, real estate κ.λπ., και έχουν ως στόχο την απόλυτη απόδοση και όχι να επιτύχουν μια καλύτερη απόδοση σε σχέση με κάποιον δείκτη αναφοράς για κάποιο χρονικό διάστημα.

Η ανεπαρκής δομή και οι προωθούμενες αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο

”Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές. Θα πρέπει να αναπαράγουμε τα πετυχημένα μοντέλα διαχείρισης συνταξιοδοτικών ταμείων του εξωτερικού”, τονίζει ο κ. Νίκος Τεσσαρομάτης, γενικός διευθυντής της ΕΔΕΚΤ-ΟΤΕ και αναπληρωτής καθηγητής στο ALBA. ”Ακόμη και αν απελευθερωθεί το θεσμικό πλαίσιο διαχείρισης, η σημερινή δομή των ελληνικών δημόσιων συνταξιοδοτικών ταμείων είναι τέτοια που δεν θα μπορέσει να το αξιοποιήσει”.

Σήμερα, τα δημόσια ασφαλιστικά ταμεία επιτρέπεται να επενδύουν σε μετοχές και ακίνητα μέχρι ποσοστού 23% του ενεργητικού τους, από το οποίο 60% σε μετοχές και 40% σε ακίνητα. Για να γίνει αυτό, απαιτείται γνωστοποίηση στην Επιτροπή Ελέγχου και Εποπτείας Διαχείρισης και στο υπουργείο Απασχόλησης.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα στον Τύπο, η αρμόδια επιτροπή από διάφορους φορείς που έχει συσταθεί για να προτείνει αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο διαχείρισης των ταμείων φέρεται να προσανατολίζεται να αυξήσει την ποσόστωση στο 28% από 23% σήμερα, κάτι που θεωρείται ανεπαρκές από στελέχη της αγοράς, και να επιτρέψει τοποθετήσεις σε κινητές αξίες άλλων χωρών της ευρωζώνης.

Το σημερινό θεσμικό σύστημα επιτρέπει επενδύσεις μόνο σε μετοχές και άλλα χρεόγραφα εταιριών εισηγμένων στο Χρηματιστήριο Αθηνών, κυρίως του δείκτη FTSE 20 και του δείκτη FTSE 40. Το θεσμικό πλαίσιο επιτρέπει επίσης επενδύσεις σε συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, αλλά μόνο αν στόχος είναι η αντιστάθμιση του επενδυτικού κινδύνου.

Η ρευστοποίηση των κινητών αξιών υπακούει στην ίδια διαδικασία, ενώ ειδικά για τις τραπεζικές μετοχές απαιτείται σύμφωνη γνώμη του υπουργού Απασχόλησης και του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος.

Σε μερίδια του ίδιου Αμοιβαίου Κεφαλαίου δεν μπορεί να επενδυθεί πάνω από το 5% του χαρτοφυλακίου μεριδίων των Αμοιβαίων Κεφαλαίων.

Επίσης, δεν επιτρέπεται η διακριτική διαχείριση, ενώ επιτρέπεται υπό προϋποθέσεις η πρόσληψη συμβούλων διαχείρισης.

Όπως όμως παρατηρεί ο κ. Τεσσαρομάτης, οι σύμβουλοι δεν έχουν στην Ελλάδα τον ρόλο που έχουν σε άλλες χώρες όπου προβαίνουν σε αναλογιστικές μελέτες, διατυπώνουν τη γνώμη τους σε θέματα ασφαλιστικά και διαχείρισης περιουσίας.

Στην Ελλάδα, οι αμοιβές τους είναι ελάχιστες, με αποτέλεσμα να έχουν κάθε κίνητρο να βγάλουν χρήματα από αλλού, κυρίως μέσω των συμβουλών διαχείρισης που δίνουν στα Δ.Σ. των ταμείων που συνήθως δεν γνωρίζουν το αντικείμενο.

Εκτός από την απελευθέρωση του θεσμικού πλαισίου διαχείρισης, ο κ. Τεσσαρομάτης υποστηρίζει επίσης ότι ”απαιτείται η ίδρυση μιας ανεξάρτητης εποπτικής αρχής, η βελτίωση της οργάνωσης και των υποδομών και η καλύτερη εταιρική διακυβέρνηση των ταμείων για αποτελεσματικότερη διαχείριση”.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν γίνει προσπάθειες απεγκλωβισμού από το τωρινό θεσμικό καθεστώς διαχείρισης της περιουσίας των ταμείων, ενώ σε εξέλιξη βρίσκονται προσπάθειες για την ίδρυση επαγγελματικών ταμείων από κάποιες ομάδες, π.χ. οικονομολόγοι. Με βάση την κοινοτική ντιρεκτίβα, τα επαγγελματικά ταμεία μπορούν να επενδύουν μέχρι το 70% της περιουσίας τους σε μετοχές.

Τα παραδείγματα ΕΔΕΚΤ-ΟΤΕ και ΑΕΔΑΚ-ΙΚΑ

Τα δύο βασικά παραδείγματα επαγγελματικής διαχείρισης των διαθεσίμων των ταμείων σήμερα είναι η ΕΔΕΚΤ-ΟΤΕ και η ΑΕΔΑΚ (Ανώνυμη Εταιρία Διαχείρισης Αμοιβαίων Κεφαλαίων) του ΙΚΑ.

H ΕΔΕΚΤ-ΟΤΕ είναι η διαχειρίστρια εταιρία του ειδικού κεφαλαίου του ταμείου ΤΑΠ-ΟΤΕ που ξεκίνησε να λειτουργεί το 2002 με προίκα προς επένδυση 528 εκατ. ευρώ. Πριν από λίγο καιρό, η εταιρία επέστρεψε κάπου 170 εκατ. ευρώ που προήλθαν από υπεραξίες και τόκους στο ΤΑΠ-ΟΤΕ για να καλύψει τις ανάγκες του, ενώ αναμένεται να επιστρέψει 60 εκατ. ευρώ επιπλέον το επόμενο χρονικό διάστημα.

Η εντολή διαχείρισης είχε δοθεί αρχικά στις Citigroup, Morgan Stanley και 4 μεγάλες ελληνικές τράπεζες. Από τον Μάιο του 2005, όμως, η εντολή διαχείρισης έχει διαφοροποιηθεί, δίνοντας έμφαση στην παθητική και ενεργητική διαχείριση χαρτοφυλακίων, και έχει περάσει στις State Street (για διεθνείς μετοχές με παθητική διαχείριση), στην Aberdeen Asset Management που είναι πιο δραστήρια στα κρατικά ομόλογα της ευρωζώνης και στην Credit Agricole Asset Management.

Η ΑΕΔΑΚ του ΙΚΑ, η οποία ανήκει κατά 50% στο ΙΚΑ και κατά 50% στην Εθνική Τράπεζα, ξεκίνησε με αρχικό κεφάλαιο 700 εκατ. ευρώ που τοποθετήθηκαν σ’ ένα Μικτό και ένα Ομολογιακό Αμοιβαίο. Τη διαχείριση των τελευταίων έχουν αναλάβει οι Alpha Bank, Eurobank και Διεθνική (Εθνική).