του Απόστολου Λακασά

Η τέχνη κατέχει πλέον κεντρική θέση στα μεγάλα χαρτοφυλάκια. Οι πάντες επιζητούν να εντάξουν στις επενδύσεις τους κάποιο έργο τέχνης. Η άνθηση ενισχύεται και από τους διαχειριστές των hedge funds, ενώ δυνατά στο χρηματιστήριο των τιμών της τέχνης παίζουν οι Κινέζοι δημιουργοί.

Η έκρηξη των τιμών όμως είναι τέτοια που πολλοί κάνουν λόγο για ”φούσκα”. Ταυτόχρονα -όπως συμβαίνει πάντα σε ανάλογες περιπτώσεις- δεν λείπουν και οι αναφορές για χειραγώγηση των τιμών, καταδεικνύοντας πόσο σκοτεινός μπορεί να είναι και ο γοητευτικός κόσμος της τέχνης.

Ειδικότερα, την προηγούμενη χρονιά οι μεγάλοι οίκοι δημοπρασιών Sotheby’s και Christie’s συγκέντρωσαν συνολικά περισσότερα από 7,5 δισ. δολάρια από τις πωλήσεις έργων τέχνης, δηλαδή τα περισσότερα χρήματα κατ’ έτος στη διάρκεια των τελευταίων 15 ετών.

Ταυτόχρονα, τα έσοδα των δημοπρασιών μόνο στη Νέα Υόρκη αυξήθηκαν κατά 28% συγκριτικά με τις αποδόσεις της προηγούμενης χρονιάς, φθάνοντας τα 2,8 δισ. δολάρια σύμφωνα με τα στοιχεία του Αrtprice.com, το οποίο παρακολουθεί τα αποτελέσματα των δημοπρασιών.

Έξι δείκτες για την αγορά

”Γκουρού” της αγοράς εκτιμούν ότι οι τιμές μέσα σε έναν χρόνο εκτινάχθηκαν κατά σχεδόν 50% διεθνώς. Σήμερα το ύψος των δημοπρασιών είναι κατά πέντε φορές μεγαλύτερο συγκριτικά με το 1985, έτσι όπως φαίνεται και από την πορεία του δείκτη Art Market Research Contemporary για το 10% των ακριβότερων δημιουργημάτων.

Μάλιστα, η αύξηση των τιμών έργων τέχνης και το συνεχιζόμενο μεγάλο ενδιαφέρον έχουν οδηγήσει στη δημιουργία έξι δεικτών που καταγράφουν την άνοδο των τιμών ανά κατηγορία και καλλιτέχνη.

Η ανοδική πορεία τροφοδοτείται έως τώρα από τη μεγάλη ρευστότητα διεθνώς, την οικονομική άνθηση και το γεγονός ότι πολλοί διαχειριστές hedge funds έχουν...μυριστεί υψηλές αποδόσεις και έχουν εκτοξεύσει τις τιμές.

Είναι ενδεικτικό ότι ένας από τους ισχυρότερους διαχειριστές hedge fund, ο Στίβεν Κοέν, έχει ξοδέψει τουλάχιστον 500 εκατ. δολάρια στο πλαίσιο των επενδύσεών του την τελευταία πενταετία.

Κίνδυνος ”φούσκας”

Όμως, πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι η αγορά τέχνης τρέχει με τέτοιους ρυθμούς που εύκολα μπορεί να εκτροχιαστεί! Ενδεικτικά, το Αrtprice.com εκτιμά ότι οι τιμές στις ΗΠΑ είναι επί του παρόντος 44% πάνω από την καλύτερη απόδοσή τους, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, και λίγο πριν κατρακυλήσουν κατακόρυφα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ένας πίνακας του Μοντιλιάνι που πουλήθηκε το 1997 έναντι 7 εκατ. δολαρίων, σήμερα αποτιμάται στα 31 εκατ. δολάρια.

Έτσι, πυκνώνουν οι φωνές μεταξύ των καθιερωμένων συλλεκτών που κάνουν λόγο για υπερβολικές τιμές και τον κίνδυνο της ”φούσκας”. Χαρακτηριστικά, ο δισεκατομμυριούχος συλλέκτης Έλι Μπρόαντ δήλωσε ότι δεν πιστεύει ότι αυτή η άνοδος μπορεί να συνεχιστεί.

Ο ίδιος, βέβαια, αποφάσισε να καταβάλει 23,8 εκατ. δολάρια για το γλυπτό Cubi. Είναι το υψηλότερο τίμημα που καταβλήθηκε ποτέ για έργο μοντέρνας τέχνης και θεωρείται ότι η κίνηση του Μπρόαντ ώθησε ακόμη υψηλότερα τον πήχη για τη μοντέρνα τέχνη.

”Η κλίμακα των 20 εκατ. δολαρίων θεωρείται πλέον αποδεκτή”, αναφέρεται σε έκθεση οίκου δημοπρασιών. Αντίθετα, συναλλαγές τέτοιας κλίμακας είναι σύνηθες φαινόμενο για ιστορικά έργα τόσο του 20ού αιώνα όσο και πρώιμα, όπως οι δημιουργίες του Πικάσο και του Ρέμπραντ.

Από την άλλη πλευρά, πολλοί κάνουν λόγο για συχνά φαινόμενα χειραγώγησης των τιμών ώστε να διατηρούνται υψηλά με τεχνητό τρόπο. Η συνηθέστερη μέθοδος χειραγώγησης των τιμών είναι κάποιος αγοραστής που κατέχει έναν μεγάλο αριθμό έργων τέχνης ενός καλλιτέχνη να τα διατηρεί στην κατοχή του για αρκετό διάστημα (αντί να τα πουλά, όπως είναι η συνηθέστερη επενδυτική πρακτική).

Ο ίδιος συλλέκτης σε νέα δημοπρασία έργων του καλλιτέχνη καταθέτει μια μεγάλη προσφορά, ανεβάζοντας την τιμή και δημιουργώντας την αίσθηση ότι τα έργα του συγκεκριμένου δημιουργού είναι σπάνια και περιζήτητα στην αγορά. Κατόπιν, και αφού ο ίδιος κατέχει τα περισσότερα έργα του καλλιτέχνη, μπορεί να τα πουλήσει σε υψηλότερες τιμές.

Οι νεόπλουτοι δίνουν τον τόνο

Ρώσοι και Κινέζοι νεόπλουτοι, Ινδοί και Σαουδάραβες κροίσοι έρχονται να αμφισβητήσουν τα σκήπτρα των δυτικών συλλεκτών στη διεθνή αγορά τέχνης.

Σύμφωνα με τους ”Financial Times”, ένας άνδρας που εμφανίστηκε ως Ρώσος αγόρασε σε δημοπρασία των Sotheby’s το 2006 ένα πορτρέτο του Πικάσο έναντι 95 εκατ. δολαρίων, πυροδοτώντας διάφορα σενάρια και φήμες για τον ισχυρό άνδρα της ρωσικής πολιτικοοικονομικής ελίτ που εκπροσωπούσε. Το περιστατικό αποτυπώνει μια εικόνα εισβολής των νέων ”συλλεκτών” που μπορούν να αμφισβητούν τους καθιερωμένους.

”Έρχονται και σκορπίζουν λεφτά. Ξεκινούν από τις Porsche, μετά αγοράζουν σπίτια σε ακριβές γειτονιές και τώρα έργα τέχνης που να ταιριάζουν με τα γούστα τους”, αναφέρει καθιερωμένος συλλέκτης αμερικανικής τέχνης.

Μάλιστα, ορισμένοι θεωρούν ότι οι διαχειριστές πολλών hedge funds έχουν στραφεί στην αγορά τέχνης, ακριβώς για να μεταπουλήσουν τα έργα τέχνης σε νεόπλουτους μεγαλοεπιχειρηματίες.

Στους διαχειριστές hedge funds αποδίδεται (και ως ένα είδος μομφής για την άγνοιά τους σχετικά με την τέχνη) και η εκτίναξη των τιμών για τη μοντέρνα τέχνη, αφού οι εδραιωμένοι καλλιτέχνες προσιδιάζουν πιο πολύ στις επιλογές των καθιερωμένων συλλεκτών.

Στον χώρο της τέχνης η νέα ανερχόμενη δύναμη είναι οι σύγχρονοι Κινέζοι και Ινδοί ζωγράφοι. Ειδικότερα, ενώ πριν από μία πενταετία σχεδόν κανείς δεν έδινε αξία στα κινεζικά έργα, τώρα σχεδόν οτιδήποτε προέρχεται από την Κίνα προσελκύει το ενδιαφέρον.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι τιμές των κινεζικών έργων κινούνται με δεκαπλάσιο ρυθμό αύξησης σε σύγκριση με εκείνες των δυτικών καλλιτεχνών.

Χαρακτηριστικά, πριν από 20 χρόνια οι πωλήσεις έργων τέχνης σε δημοπρασίες των Christie’s στο Χονγκ Κονγκ ανέρχονταν σε 1,8 εκατ. δολάρια, ενώ το 2006 έφθασαν τα 364 εκατ. δολάρια. Την τελευταία πενταετία οι πωλήσεις στο Χονγκ Κονγκ πενταπλασιάστηκαν.

Γενικά, η αγορά της κινεζικής τέχνης εκτιμάται ότι φθάνει το 1 δισ. δολάρια. Επίσης, αυξανόμενη είναι η ζήτηση για τα έργα των Ινδών καλλιτεχνών. Ο λόγος είναι ότι οι πλούσιοι ανά τον κόσμο στρέφουν τα βλέμματα για επενδύσεις στην κινεζική και την ινδική οικονομία, ως τα νέα... Ελ Ντοράντο. Εύλογο είναι να αναζητούν από τις χώρες αυτές και τα κομμάτια της τέχνης που μπορούν επίσης να αποδειχτούν χρυσωρυχείο...