του Στέφανου Κοτζαμάνη

Τι θα κάνουν άραγε οι τράπεζες τώρα που η ζήτηση για δάνεια ιδιωτών δεν θα ανεβαίνει με τους τρελούς ρυθμούς του παρελθόντος και που τα spreads των αντίστοιχων δανείων αναμένεται να συρρικνωθούν;

Τα ερωτήματα των απαισιόδοξων της αγοράς έχουν αναμφίβολα βάση, καθώς ο ρυθμός ανόδου στο retail banking δεν φρενάρει μόνο στις ενστάσεις του διοικητή της Τραπέζης της Ελλάδος, κ. Νίκου Γκαργκάνα, αλλά και στην ανησυχία πολλών τραπεζιτών για σημαντική αύξηση επισφαλειών, αν αντί της κοινής λογικής επικρατήσει μια άκρατη πολιτική αγοράς τζίρου. Ωστόσο, τα μέχρι τώρα στοιχεία δείχνουν ότι το θέμα των επισφαλειών διατηρείται σε μάλλον επιθυμητά πλαίσια και, σε κάθε περίπτωση, βρίσκεται υπό έλεγχο από τα επιτελεία των εμπορικών τραπεζών.

Σύμφωνα μάλιστα με τις προβλέψεις των αναλυτών, στα αποτελέσματα εννεαμήνου ο δείκτης προβλέψεις προς χορηγήσεις θα εμφανιστεί βελτιωμένος, δείχνοντας ότι, παρά τις σημαντικές καθυστερήσεις που παρατηρούνται στις αποπληρωμές των δανείων, οι τράπεζες καταφέρνουν μέχρι τώρα να περιορίζουν σε χαμηλά επίπεδα τις σχετικές απώλειές τους.

Η μάχη της λιανικής

Και τα περί μειώσεων των περιθωρίων κέρδους (spreads) στη λιανική τραπεζική δεν στερούνται βάσης. Όχι μόνο γιατί στη συγκεκριμένη αγορά εισέρχονται δυναμικότερα ισχυροί ”παίκτες” (Credit Agricole μέσω της Εμπορικής, το υπό συγχώνευση σχήμα Marfin - Εγνατίας - Λαϊκής Ελλάδος, το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, η Société Generale μέσω της Γενικής κ.ά.), αλλά και γιατί μέχρι τώρα ο περιορισμός του ανταγωνισμού μόνο στους τομείς της διαφήμισης και της προώθησης και όχι στο μέτωπο των επιτοκίων οφειλόταν στους τρελούς ρυθμούς ανόδου της ζήτησης.

Κανείς δεν είχε συμφέρον να ανοίξει έναν πόλεμο τιμών σε μια αγορά που... κάλπαζε. Τώρα όμως που οι ρυθμοί αυτοί αναμένεται να κοπάσουν, κάποιοι ίσως να σπεύσουν να απολαύσουν την ”τελευταία στροφή του growth” κι έτσι τα πράγματα ενδεχομένως να μεταβληθούν. Σύμφωνα με την P&K, το 2008 ο ρυθμός ανόδου των στεγαστικών δανείων θα υποχωρήσει στο 18% (γύρω στο 31% σήμερα) και των καταναλωτικών γύρω στο 13% (περίπου 24% σήμερα). Περίπου στάσιμος αναμένεται να παραμείνει ο ρυθμός ανόδου στο corporate banking.

Τα spreads των δανείων το τελευταίο διάστημα είτε παρέμειναν σταθερά, είτε μειώθηκαν, παρά την άνοδο των επιτοκίων. Ειδικότερα για τα κυμαινόμενου επιτοκίου στεγαστικά δάνεια, τα επιτόκια υποχώρησαν κατά 0,50%, γεγονός που οδηγεί σε υποχώρηση του spread άνω του 1,5%. Στα νεοεκδιδόμενα δάνεια της κατηγορίας αυτής το spread κυμαίνεται γύρω στο 1,30%.

Αντίθετα, στις άλλες κατηγορίες δανείων, η πτώση των spreads ήταν ηπιότερη: 0,5% στις πιστωτικές κάρτες, 0,7% στα καταναλωτικά δάνεια, 0,3% στις χορηγήσεις μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ενώ δεν παρατηρήθηκαν μεταβολές στα δάνεια προς μεγάλες επιχειρήσεις. Εκεί άλλωστε το growth των τελευταίων ετών ήταν ισχνό και τα επιτόκια παρέμειναν σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα σε σύγκριση με αυτά της καταναλωτικής πίστης και των δανείων προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Επιστροφή στο asset management

Στο ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται από πολλούς η P&K δηλώνει με έμφαση ότι ”οι καλές ημέρες των τραπεζών δεν πέρασαν”. Μπορεί μεν να προβλέπονται οι παραπάνω δυσκολίες, αλλά η αύξηση της ζήτησης θα συνεχιστεί, τα περιθώρια κέρδους θα παραμείνουν σημαντικά κ.λπ.

Αυτό όμως που επισημαίνει ο ελληνικός οίκος και πέρασε στα ”ψιλά” είναι η εκτίμηση ότι οι τράπεζες θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν περισσότερο το asset management, το private banking και τα ασφαλιστικά προϊόντα, καθώς σήμερα:

* Το μεγαλύτερο μέρος των αποταμιεύσεων είναι τοποθετημένο σε χαμηλού περιθωρίου προϊόντα (repos, προθεσμιακές καταθέσεις, Α/Κ διαχείρισης διαθεσίμων).

* Τα μετοχικά και τα μικτά Α/Κ αποτελούν μόλις το 4% του ΑΕΠ έναντι 20% στην Ευρώπη.

* Τα κεφάλαια των συνταξιοδοτικών ταμείων αποτελούν μόλις το 12% του ΑΕΠ, έναντι 26% στην Ευρώπη.

* Τα κατά κεφαλήν ασφάλιστρα ζωής φτάνουν μόλις στο 1/6 της αντίστοιχης ευρωπαϊκής επίδοσης.

Οι ίδιες λοιπόν τράπεζες που απορρόφησαν τις συγγενείς τους εταιρείες επενδύσεων χαρτοφυλακίων προκειμένου να χρηματοδοτήσουν καταναλωτικά δάνεια τώρα θα ξανασκεφτούν περισσότερο τη Σοφοκλέους, τα θεσμικά τους χαρτοφυλάκια, το private banking και τις ασφαλιστικές τους εργασίες, με ό,τι αυτό μεσοπρόθεσμα μπορεί να σημαίνει για τις τιμές των μετοχών στη Σοφοκλέους.

*Θα προσπαθήσουν να μεταφέρουν αποταμιευτικά κεφάλαια από τις καταθέσεις σε άλλα επενδυτικά προϊόντα, από τα οποία θα εισπράττουν προμήθειες διαχείρισης και ενδεχομένως θα καρπώνονται και ποσοστά επί των κερδών. Τα περιθώρια είναι τεράστια.

*Θα επιδιώξουν περισσότερο απ’ ό,τι στο παρελθόν τη θέσπιση ουσιαστικών φορολογικών κινήτρων υπέρ των μακροπρόθεσμων επενδυτών στα μετοχικά και στα μικτά Αμοιβαία Κεφάλαια κι επίσης θα παλέψουν για την άρση της άνισης φορολογικής μεταχείρισης με την οποία αντιμετωπίζονται τα ελληνικά θεσμικά χαρτοφυλάκια σε σχέση με το εξωτερικό. Ήδη, σχετικές συζητήσεις έγιναν και πριν από τις πρόσφατες εκλογές στην Ένωση Θεσμικών Επενδυτών και τώρα που το νέο Δ.Σ. ανέλαβε καθήκοντα πολύ πιθανόν το προϋπάρχον διεκδικητικό δυναμικό να ενισχυθεί.

*Θα δώσουν έμφαση στη συγκέντρωση (και στη συνέχεια, φυσικά, στη διαχείριση) κεφαλαίων με στόχο την αντιμετώπιση του συνταξιοδοτικού προβλήματος. Σύμφωνα με παράγοντες της αγοράς, ήδη υπάρχει στροφή των ιδιωτών προς διαφόρων ειδών συνταξιοδοτικά προγράμματα, πλην όμως εντονότερη ζήτηση αναμένεται να προκύψει σε ένα ή δύο χρόνια, όταν η επόμενη κυβέρνηση (όποια και αν είναι αυτή) αναγκαστεί να θέσει επί τάπητος το πρόβλημα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.

Η στρατηγική των τραπεζών είναι απολύτως λογική: ενώ μέχρι τώρα η πλειονότητα των κερδών προερχόταν από όσους ζητούσαν δάνεια, σταδιακά μεγάλο βάρος κερδοφορίας θα αναζητηθεί από τους σημερινούς καταθέτες μέσω της διαχείρισης και ασφάλισης των χαρτοφυλακίων τους. Μια πολιτική που θα εξασφαλίζει σημαντικότατα έσοδα διαχείρισης, αλλά και μια σειρά συνεργιών μεταξύ των διαφόρων εταιρειών του ίδιου χρηματοπιστωτικού ομίλου.

Το εγχείρημα της Ανατολικής Ευρώπης

Μια άλλη πηγή ισχυρής κερδοφορίας για τους ελληνικούς τραπεζικούς ομίλους αναμένεται να προέλθει και από την επέκτασή τους στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ. Ευρώπης. Ήδη όμιλοι όπως της Εθνικής και της Alpha σημειώνουν αξιόλογες αποδοτικότητες ιδίων κεφαλαίων από τις θυγατρικές τους στο εξωτερικό, ενώ η Eurobank επέλεξε τέτοιο μίγμα εξαγορών έτσι ώστε αθροιστικά να μη σημειώνει μεν κέρδη, αλλά να έχει πολύ μεγάλες προοπτικές ανάπτυξης για το μέλλον.

Η ουσία όμως του εγχειρήματος έγκειται στο ότι:

1. Στις χώρες αυτές ο δανεισμός αποτελεί πολύ μικρότερο ποσοστό του ΑΕΠ σε σύγκριση με τα ελληνικά, και πόσο μάλλον με τα κοινοτικά δεδομένα. Με βάση τα στοιχεία του πρώτου φετινού εξαμήνου, ο δανεισμός του ιδιωτικού τομέα αποτελεί το 17,5% του ΑΕΠ στην Αλβανία, το 22,5% στη Ρουμανία, το 25,1% σε Τουρκία και Σερβία, το 27,6% στη FYROM και το 43,1% στη Βουλγαρία. Και όλα αυτά σε σύγκριση με το 81% της Ελλάδας.

2. Ο ρυθμός ανόδου των χορηγήσεων είναι πολύ υψηλότερος στις βαλκανικές χώρες σε σχέση με την Ελλάδα. Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία του πρώτου εξαμήνου του 2006 σύμφωνα με τα οποία τα δάνεια του ιδιωτικού τομέα αυξήθηκαν κατά 60% στην Αλβανία, κατά 49,3% στη Ρουμανία, κατά 57% σε Τουρκία και Σερβία, κατά 27,6% στη FYROM, κατά 23,6% στη Βουλγαρία και όλα αυτά σε σύγκριση με το +19,9% της Ελλάδας, που θεωρήθηκε μάλιστα και πολύ υψηλό.

3. Μέσω των εξαγορών, αλλά μέσα από οργανική ανάπτυξη, οι ελληνικές τράπεζες καταφέρνουν να διευρύνουν τα μερίδια αγοράς τους στις παραπάνω ταχέως αναπτυσσόμενες αγορές. Με βάση τα μέχρι σήμερα πάντως στοιχεία του πρώτου εξαμήνου του 2006, η διεθνοποίηση των ελληνικών τραπεζών κάθε άλλο παρά μικρή χαρακτηρίζεται. Συγκεκριμένα, στις αναδυόμενες αγορές η Εθνική Τράπεζα κατευθύνει το 23,7% του συνόλου των χορηγήσεών της (τα δύο τρίτα αυτών αφορούν την τουρκική Finansbank), η EFG Eurobank Ergasias το 9,1%, η Τράπεζα Πειραιώς το 8,9% και η Alpha Bank το 4,8%.

4. Στις περισσότερες εκ των αγορών αυτών, ο κίνδυνος παρουσιάζει πτωτική τάση, στον βαθμό που άλλες χώρες είναι ήδη ενταγμένες στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Πολωνία) και άλλες βρίσκονται προ των πυλών αυτής (Βουλγαρία, Ρουμανία).

(αναδημοσίευση από το φύλλο 449 της εφημερίδας ”ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ”, 26-31/10/2006)