Δυο ταχύτητες στην αντίδραση των καταναλωτών στις κινήσεις της ΕΚΤ

Oλοι μας πιστεύουμε ότι τα τραπεζικά επιτόκια παίζουν καθοριστικό ρόλο στην οικονομική μας συμπεριφορά. Όταν ανεβαίνουν αποταμιεύουμε και όταν είναι χαμηλά, δανειζόμαστε και ξοδεύουμε.

Αυτή είναι η συμπεριφορά την οποία περιμένουν από μας οι κεντρικές τράπεζες όταν προσπαθούν είτε να καταπολεμήσουν τον πληθωρισμό ανεβάζοντας τα επιτόκια, είτε να βγουν από την ύφεση μειώνοντάς το κόστος χρήματος.

Όλα αυτά καλά στην θεωρία, αλλά πόσο ισχύουν στην πράξη; Αυτό το ερώτημα έθεσαν σε πρόσφατη έρευνα τους οι Ελληνες οικονομολόγοι της ΕΚΤ Ε. Χαραλαμπάκης και Ο. Κουβαβας (μαζί με τον P.Naves).

Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι υπάρχει μία ουσιαστική διαφορά στην συμπεριφορά μεταξύ αυτών πού έχουν μια οικονομική παιδεία και αυτών που δεν έχουν. Οι πρώτοι τείνουν να προσαρμόζουν την συμπεριφορά τους με μεγαλύτερη ταχύτητα στις αλλαγές πού κάνει η ΕΚΤ στο επίπεδο των επιτοκίων, από ότι οι δεύτεροι.

Να σημειωθεί ότι αμφότεροι έχουν την ίδια ικανότητα να προβλέψουν πότε θα ανέβουν ή θα πέσουν τα επιτόκια.

Σύμφωνα με την έρευνα, πού περιείχε ένα δείγμα 20 χιλιάδων ατόμων, (χωρισμένων σε δύο ομάδες ανάλογα με την οικονομική τους παιδεία) εκείνοι με οικονομική παιδεία άλλαξαν ριζικά την συμπεριφορά τους με τις αυξήσεις των επιτοκίων: Ενώ τον Ιανουάριο του 2021 (όταν τα επιτόκια ήταν 0%) άνω του 50% της ομάδας έβλεπε θετικά την απόκτηση ενός στεγαστικού δανείου, στα τέλη του 2023 (όταν τα επιτόκια είχαν φτάσει στο 4,5%) μόλις το 10% συνέχιζε να το βλέπει θετικά.

Όμως, δεν συνέβη το ίδιο με την ομάδα των ατόμων με χαμηλότερη οικονομική παιδεία. Εδώ η αλλαγή στις αντιλήψεις από την πρώτη στην δεύτερη φάση ήταν μόλις από 30% σε 20%.

Κάτι ανάλογο συνέβη και με τις απαντήσεις σχετικά με την αποταμίευση. Στην ομάδα αυτών με οικονομική παιδεία, τον Ιανουάριο του 2021, όταν τα επιτόκια ήταν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, μόλις το 20% απαντούσε θετικά στο ερώτημα αν ενδείκνυται η αποταμίευση. Αντίθετα, στα τέλη του 2023, όταν τα επιτόκια ήσαν υψηλά το 45% απαντούσε θετικά στο ερώτημα.

Όμως στην ομάδα με την χαμηλή οικονομική παιδεία, η αλλαγή δεν έγινε καν αισθητή: Από τον Ιανουάριο του 2021 μέχρι τα τέλη του 2023, το ποσοστό αυτών πού πίστευαν ότι ενδείκνυται η αποταμίευση αυξήθηκε μόλις κατά 5%, δηλαδή από 35% σε 40%.

Και καταλήγουν οι συγγραφείς: «Τα νοικοκυριά με μεγαλύτερες οικονομικές γνώσεις προσαρμόζουν τις αποφάσεις τους για αποταμίευση η δανεισμό πολύ ταχύτερα από εκείνους με λιγότερη οικονομική παιδεία, παρά το γεγονός ότι οι προσδοκίες για τα επιτόκια είναι οι ίδιες και στις δύο ομάδες.»

Πάντως, σύμφωνα με τους συγγραφείς, έρευνες όπως η προαναφερθείσα δεν έχουν μόνο θεωρητικό, αλλά και πρακτικό ενδιαφέρον στο επίπεδο της χάραξης και εφαρμογής οικονομικής πολιτικής. Οπως γράφουν, «θα μπορούσαν να βοηθήσουν την μετάφραση των πολιτικών των κεντρικών τραπεζών σε πράξεις από την πλευρά των καταναλωτών».

Με άλλα λόγια, όσο βελτιώνεται η οικονομική παιδεία των καταναλωτών, τόσο θα εφαρμόζονται με μεγαλύτερη επιτυχία οι πολιτικές της ΕΚΤ. Φυσικά υπάρχει πάντοτε το ερώτημα γιατί οι πολίτες θα πρέπει να ακολουθούν τα διατάγματα της ΕΚΤ ή οποιασδήποτε άλλης κεντρικής τράπεζας…

Αλλά αυτό το ερώτημα υποθέτω ξεφεύγει από τα όρια της μελέτης.