Οι ανατροπές και οι νέες ανισότητες στη Δύση

«Σε έναν κόσμο που κατακλύζεται από ασύνδετες πληροφορίες, η διαύγεια είναι δύναμη», γράφει ο Γιουβάλ Νοά Χαράρι, ξεκινώντας την εισαγωγή στο βιβλίο του «21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα» (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια).

Συνεχίζει δε προσθέτοντας ότι στις μέρες μας, «… θεωρητικά, όλοι μπορούν να συμμετάσχουν στη συζήτηση σχετικά με το μέλλον της ανθρωπότητας, αλλά είναι εξαιρετικά δύσκολο να διατηρήσεις τη ματιά σου καθαρή. Πολύ συχνά, δεν αντιλαμβανόμαστε καν ότι διεξάγεται κάποια συζήτηση ή ποια είναι τα καίρια ζητήματα. Δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν την πολυτέλεια να αναρωτηθούν γιατί έχουν πολύ πιο πειστικά πράγματα να κάνουν: πρέπει να πάνε στη δουλειά, να φροντίσουν τα παιδιά τους ή τους ηλικιωμένους γονείς. Δυστυχώς, η ιστορία δεν κάνει εκπτώσεις. Αν το μέλλον της ανθρωπότητας αποφασιστεί ερήμην σας, επειδή τρέχατε για να ταΐσετε και να ντύσετε τα παιδιά σας, δεν πρόκειται να εξαιρεθείτε από τις συνέπειες. Αυτό είναι εντελώς άδικο, αλλά ποιος λέει ότι η ιστορία είναι δίκαιη;».

Με τα λόγια του αυτά, ο Ισραηλινός ιστορικός θέτει ένα τεράστιο πρόβλημα, πολύπλοκο και ρεαλιστικό ταυτόχρονα, το οποίο σημαδεύει την εποχή μας. Όσο για τις απαντήσεις που θα δίνονταν στα επιμέρους προβλήματα που γεννώνται από την αρχική μήτρα θα είναι και τα κυρίαρχα θέματα της πολιτικής, της οικονομίας και της κοινωνικής εξέλιξης που θα βιώνει ο κόσμος για παρά πολλά χρόνια και όχι μόνον στον 21ο αιώνα.

Πλην όμως, αυτού του είδους οι αναζητήσεις και τα ερωτήματα που προκύπτουν από αυτές, τον πολύ κόσμο μάλλον τον αφήνουν παγερά αδιάφορο. Δικαίως ίσως, αν δούμε τη ζωή όπως τη βλέπουν κάποια δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη μας. Μια ανύπαντρη μητέρα που πασχίζει να μεγαλώσει δύο παιδιά σε κάποια φτωχογειτονιά της Βομβάης, έχει την προσοχή της στραμμένη στο επόμενο γεύμα της, ενώ την ίδια στιγμή οι πρόσφυγες που φεύγουν από τη Συρία έχουν τεράστιο πρόβλημα επιβίωσης. Η αυριανή θερμοκρασία του πλανήτη ποσώς ενδιαφέρει αυτόν που αγωνίζεται να ξεφύγει από την πείνα και δεν λέει απολύτως τίποτε σ’ όλους αυτούς που έχασαν τα πάντα μετά από ένα τσουνάμι.

Από την άλλη πλευρά και από μια διαφορετική οπτική γωνία, όταν πρόκειται για πλούτο, για εισοδήματα και για συγκρίσεις, οι άνθρωποι τείνουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους ανθρώπους που βλέπουν γύρω τους και όχι με εκείνους που ζουν στην άλλη πλευρά του κόσμου.

Ο μέσος Έλληνας έτσι είναι μάλλον σίγουρο ότι δεν νοιάζεται για το πόσοι Κινέζοι υπερβαίνουν το δικό του βιοτικό επίπεδο, αλλά τον ενδιαφέρει να συγκρίνει το εισόδημά του με το αντίστοιχο άλλων συμπατριωτών του. Είναι συνεπώς πολύ δύσκολο ένας συμπατριώτης μας που έχασε το 50% από τα εισοδήματά του τα δέκα τελευταία χρόνια να συγκινηθεί από το γεγονός ότι την ίδια περίοδο, 900 εκατομμύρια άνθρωποι βγήκαν από την απόλυτη φτώχεια.

«Είναι γεγονός», μας έλεγε πριν λίγο καιρό ο Γάλλος καθηγητής Φρανσουά Μπουργκινιόν, πρώην ανώτατο στέλεχος στην Παγκόσμια Τράπεζα, ότι μεταξύ των χωρών οι κραυγαλέες ανισότητες του παρελθόντος έχουν υποχωρήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Όμως δεν συμβαίνει το ίδιο με τις ανισότητες στο εσωτερικό των ανεπτυγμένων, κυρίως, χωρών, οι οποίες έχουν οξυνθεί και από την άποψη αυτή, μεγάλη είναι η ευθύνη των χωρών με ισχυρές οικονομίες όπως οι ΗΠΑ. Μοναδικές εξαιρέσεις στον κανόνα αυτόν αποτελούν η Γερμανία και οι σκανδιναβικές χώρες, που είναι και αυτές με τα χαμηλότερα δημόσια χρέη. Όσο για τα πραγματικά αίτια των εθνικών ανισοτήτων είναι… ποικίλα, συνήθως δε απέχουν αισθητά από αυτά που κάποιοι διοχετεύουν προς τα έξω.

Οι εσωτερικές ανισότητες, σε μια εποχή γρήγορου τεχνολογικού μετασχηματισμού, τονίζει ο Βρετανός καθηγητής και σύμβουλος τη δεκαετία του 1990 του πρώην Βρετανού πρωθυπουργού Τόνι Μπλερ, κ. Α. Γκίντενς, οφείλονται πρωτίστως σε αγκυλωμένες δομές που αρνούνται να μετασχηματιστούν… Οι ανεπτυγμένες οικονομίες έτσι χάνουν έδαφος στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας και την ώρα που οι παγκόσμιες ανισότητες μετακινούνται, μεγαλώνουν οι αντίστοιχες εθνικές. Παράλληλα δε, στις ανεπτυγμένες οικονομίες και κοινωνίες παρατηρείται κατασπατάληση πόρων προς όφελος οργανωμένων ομάδων, οι οποίες τελικά παρά τις κρίσεις διατηρούν προνόμια και αυξάνουν τον πλούτο τους.

Δυστυχώς δε, ο πολύς κόσμος εμποδίζεται από τις οργανωμένες ομάδες να καταλάβει ότι όταν ένα πρόβλημα έχει παγκόσμιο χαρακτήρα, τότε η όποια λύση του δεν μπορεί παρά και αυτή να είναι παγκόσμια.
«…Είναι γελοίο και παραπλανητικό…» λέει ο πρώην Βρετανός πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν, «…να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να αντιμετωπίσει προβλήματα κλιματικά, νομισματικά και άλλα, μόνος του και με θεσμούς που ανάγονται στο έθνος-κράτος του 19ου αιώνα. Οι εθνικιστικές… κραυγές κάποιων καιροσκόπων απέχουν πολύ από το να είναι πατριωτικές. Οι σύγχρονοι πόλεμοι είναι τεχνολογικοί και η εμβέλειά τους αποτελεί μέρος της παγκοσμιοποίησης. Υπό αυτή την έννοια, οι λαοί που το καταλαβαίνουν αυτό έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι λαών που είτε δεν μπορούν είτε δεν θέλουν να καταλάβουν. Ιδού μια σοβαρή πηγή ανισότητας…».

Πηγή που συγκεκριμένες πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις συσκοτίζουν, ακριβώς γιατί στην εποχή μας, η γνώση αποτελεί σοβαρή ασπίδα κατά της ανισότητας. Έλα όμως που η γνώση απορρίπτει το ψέμα. Αυτό το τελευταίο όμως είναι ο κύριος σύμμαχος όλων αυτών που θησαυρίζουν ποικιλοτρόπως, παίζοντας το χαρτί της άγνοιας….